Trzeciorzęd

Ten artykuł od 2021-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Trzeciorzęd – według starszych wersji periodyzacji starszy okres ery kenozoicznej, od 65 do 1,8 mln lat temu. Dzieli się na:

• neogen (24-1,8 mln lat temu)
  • pliocen
  • miocen
• paleogen (65-24 mln lat temu)
  • oligocen
  • eocen
  • paleocen.

Według podziału dokonanego przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych w 2004 r. (z późniejszymi poprawkami) trzeciorzęd nie istnieje, era kenozoiczna dzieli się na paleogen, neogen i czwartorzęd (poszerzony o najmłodszy wiek pliocenu, gelas).

Geologia

W trzeciorzędzie oceany i kontynenty przybrały kształt zbliżony do współczesnego:

• Tetyda uległa ostatecznemu zamknięciu,
• Dekan przyłączył się do Azji
• Australia oderwała się od Antarktydy
• obie Ameryki połączyły się ze sobą Przesmykiem Panamskim.
• orogeneza alpejska doprowadziła do wypiętrzenia Alp, Karpat, Gór Dynarskich, Pirenejów, Apeninów, Atlasu, Kordylierów, Andów, Himalajów i Kaukazu
• Antarktyda pokrywa się lodem
• powstają rzeki w dzisiejszym ich układzie (w przybliżeniu)

Typowymi skałami trzeciorzędowymi są: flisz, wapienie numulitowe, osady chemiczne (sól kamienna, sole potasowe) oraz utwory lądowe (piaski, węgiel brunatny).

Flora trzeciorzędu

Okres trzeciorzędu charakteryzuje się gwałtownym rozwojem roślin okrytozalążkowych.

Fauna trzeciorzędu

• morza:
  • szybko rozwijają się otwornice, otwornice planktoniczne są podstawą podziału stratygraficznego zwłaszcza paleogenu, bardzo liczne i ekspansywne są też otwornice bentoniczne, w tym gatunki o wielkich (do 15 cm) skorupkach, np. (wapienie numulitowe), o dużym znaczeniu skałotwórczym.
  • bogata fauna małży, ślimaków i koralowców
  • zróżnicowana fauna ryb, ekspansywny rozwój dominujących dziś ryb Teleostei, przy jednoczesnym upadku starszych grup ryb, typowych dla mezozoiku: kostnochrzęstnych i nowopłetwych. Rekiny są dalej liczną i znaczącą grupą, natomiast dochodzi do szybkiej radiacji płaszczek.
• lądy
  • silne zróżnicowanie osiągają owady i pajęczaki
  • gwałtownie przyśpiesza ewolucja ptaków
  • ssaki stają się zwierzętami dominującymi. Pierwsza, dość niewielka faza szybkiego rozwoju ssaków następuje na początku paleocenu, bezpośrednio po wielkim wymieraniu u schyłku kredy, jednak zasadnicza faza radiacji i powstanie większości współczesnych rzędów miało miejsce w eocenie i oligocenie.
  • w paleocenie pojawiają się prakopytne i pradrapieżne
  • w eocenie pojawiają się pierwsze latające ssaki nietoperze i pierwsze ssaki morskie – walenie.
  • w pliocenie pojawia się człowiek

Trzeciorzęd w Polsce

• odmłodzenie rzeźby i wypiętrzenie Sudetów
• powstają Karpaty
• roślinne torfowiska leśne i szuwarowe dają początek dzisiejszym złożom węgla brunatnego
• wskutek wyparowania wody morskiej (Morze Tetydy) w zapadlisku przedkarpackim powstają złoża soli kamiennej (Wieliczka, Bochnia) i siarki rodzimej (okolice Tarnobrzega)

Zobacz też

• tabela stratygraficzna