Trzmielina

Trzmielina
Ilustracja
Owocująca trzmielina pospolita
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

dławiszowce

Rodzina

dławiszowate

Rodzaj

trzmielina

Nazwa systematyczna
Euonymus L.
Sp. Pl. 197. 1753
Typ nomenklatoryczny

Euonymus europaeus L.[3]

Trzmielina (Euonymus L.) – rodzaj krzewów z rodziny dławiszowatych. Obejmuje 140 gatunków[4]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej – w Ameryce Północnej, Europie, północno-zachodniej Afryce i w Azji, schodząc do strefy międzyzwrotnikowej w Ameryce Centralnej (na południu do Kostaryki), w południowo-wschodniej Azji sięgając do Nowej Gwinei i Queensland w Australii oraz na Madagaskarze[4] (tamtejsze rośliny bywają wyodrębniane jako Astrocassine[5]). Największe zróżnicowanie osiągają w Chinach, gdzie rośnie 90 gatunków, w tym 50 to endemity[6]. W Europie występują naturalnie cztery gatunki[5]. W Polsce dziko rosną dwa gatunki – trzmielina pospolita E. europaea i trzmielina brodawkowata E. verrucosa[7]. Rośliny te występują w lasach i zaroślach[8].

Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne (w Polsce ok. 20, choć w większości w kolekcjach)[9]. Szczególnie popularne są: trzmielina Fortune’a E. fortunei ze względu na zimozielone liście, płożący i pnący pokrój oraz liczne odmiany pstrolistne, trzmielina japońska E. japonicus także zimozielona i z pstrolistnymi odmianami, bywa uprawiana jako roślina pokojowa, trzmielina Maacka E. maacki[5]. Często uprawiane są dla jaskrawych owoców (zwłaszcza trzmielina szerokolistna E. latifolius i wielkoskrzydła E. macropterus, dla przebarwiających się na czerwono liści, dla oryginalnych, ozdobionych korkowatymi listewkami pędów (trzmielina oskrzydlona E. alatus)[9]. Korzenie trzmieliny brodawkowatej E. verrucosa i pospolitej E. europaea są ważnym surowcem do produkcji gutaperki[10]. Owoce i nasiona wielu gatunków są trujące[9], były wykorzystywane do usuwania wszy[5]. Z nasion trzmieliny pospolitej uzyskiwano jednak też żółty barwnik, którym barwiono masło. Pozyskiwano z nich także olej, a węgiel drzewny z tego gatunku wykorzystywano do wyrobu prochu[5]. Twarde, żółte drewno trzmielin wykorzystywane jest do wyrobu wrzecion, klawiszy, ćwieków, wykałaczek, smyczków[9][5].

Morfologia

Euonymus carnosus
Trzmielina japońska
Pokrój
Krzewy i drzewa do 10 m wysokości, rzadko pnącza o pędach z czepnymi korzonkami przybyszowymi[8][9]. Pędy zwykle nagie, rzadko owłosione (E. velutinus). Obłe na przekroju, ale często też czterograniaste i nawet oskrzydlone – z korkowatymi listewkami, czasem z twardymi brodawkami[9].
Liście
Nakrzyżległe, rzadko skrętległe lub okółkowe, zimozielone lub sezonowe, z przylistkami[6]. Blaszki pojedyncze, lancetowate, eliptyczne, jajowate i odwrotnie jajowate, całobrzegie lub drobno piłkowane lub karbowane[9][6]. Jesienią przebarwiające się zwykle na czerwono[9].
Kwiaty
Obupłciowe[6], zwykle drobne – do 1 cm średnicy (większe do 2 cm tylko u E. grandiflorus)[9]. Zebrane są zwykle po kilka–kilkanaście w kwiatostany wierzchotkowe, rzadko rozwijają się pojedynczo, zawsze w kątach liści na tegorocznych odcinkach pędów[9]. Kwiaty są czterokrotne (pięciokrotne tylko u E. americanus)[9]. Kielicha brak[8]. Korona kwiatu składa się z płatków zwykle blado zabarwionych – białawych, zielonkawych, żółtawych do brunatnoróżowych i ciemnopurpurowych[9][6]. Pręciki wyrastają z krążka miodnikowego zrośniętego z zalążnią, czasem pylniki są siedzące[8], zwykle podłużne[6], żółte do purpurowych[9]. Zalążnia zwykle z czterech lub pięciu owocolistków, w każdej z komór z dwoma, rzadziej większą liczbą zalążków, zwieńczona jest krótką, pojedynczą szyjką słupka[8].
Owoce
Cztero- i pięciokomorowe torebki osiągające od 5 do 25 mm średnicy, często kuliste, ale też czasem z mniej lub bardziej widocznymi wcięciami między komorami, czasem brzegi komór dodatkowo wydatne z powodu skrzydełek. Torebki zwykle różowe do czerwonych, gładkie lub z wyrostkami, czasem nawet kolczastymi. Nasiona otoczone są częściowo lub w całości pomarańczową lub czerwoną osnówką[9].

Systematyka

Trzmielina oskrzydlona
Owoc trzmieliny amerykańskiej
Trzmielina Fortune’a 'Silver Queen'
Pozycja systematyczna

Rodzaj należący do podrodziny Celastroideae z rodziny dławiszowatych Celastraceae[11][2].

Wykaz gatunków[4][9]
  • Euonymus acanthocarpus Franch.
  • Euonymus acanthoxanthus Pit.
  • Euonymus actinocarpus Loes.
  • Euonymus aculeatus Hemsl.
  • Euonymus aculeolus C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus acuminifolius Blakelock
  • Euonymus alatus (Thunb.) Sieboldtrzmielina oskrzydlona
  • Euonymus americanus L.trzmielina amerykańska
  • Euonymus angulatus Wight
  • Euonymus atropurpureus Jacq.trzmielina purpurowa
  • Euonymus attenuatus Wall. ex M.A.Lawson
  • Euonymus australianus F.Muell.
  • Euonymus baekdusanensis M.Kim
  • Euonymus balansae Sprague
  • Euonymus barberi Murugan & Manickam
  • Euonymus benguetensis Merr.
  • Euonymus benthamii Lundell
  • Euonymus bockii Loes.
  • Euonymus boninensis Koidz.
  • Euonymus bullatus Wall. ex M.A.Lawson
  • Euonymus carnosus Hemsl.
  • Euonymus castaneifolius Ridl.
  • Euonymus centidens H.Lév.
  • Euonymus chengiae J.S.Ma
  • Euonymus chenmoui W.C.Cheng
  • Euonymus chiapensis Lundell
  • Euonymus chloranthoides Y.C.Yang
  • Euonymus chui Hand.-Mazz.
  • Euonymus clivicola W.W.Sm.
  • Euonymus cochinchinensis Pierre
  • Euonymus contractus Sprague
  • Euonymus cornutus Hemsl.
  • Euonymus corymbosus Sprague & Bullock
  • Euonymus costaricensis Standl.
  • Euonymus crenulatus Wall. ex Wight & Arn.
  • Euonymus darrisii Loes.
  • Euonymus dichotomus B.Heyne ex Wall.
  • Euonymus dielsianus Loes.
  • Euonymus distichus H.Lév.
  • Euonymus dolichopus Merr. ex J.S.Ma
  • Euonymus eberhardtii Tardieu
  • Euonymus echinatus Wall.
  • Euonymus elaeodendroides Loes.
  • Euonymus enantiophyllus (Donn.Sm.) Lundell
  • Euonymus europaeus L.trzmielina pospolita, t. zwyczajna
  • Euonymus euscaphis Hand.-Mazz.
  • Euonymus ficoides C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus fimbriatus Wall.trzmielina zwisająca, t. orzęsiona
  • Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz.trzmielina Fortune’a, t. pnąca
  • Euonymus frigidus Wall.
  • Euonymus fusiformis R.Parker
  • Euonymus gibber Hance
  • Euonymus giraldii Loes.
  • Euonymus glaber Roxb.
  • Euonymus glandulosus (Merr.) Ding Hou
  • Euonymus gracillimus Hemsl.
  • Euonymus grandiflorus Wall.trzmielina wielkokwiatowa
  • Euonymus hainanensis W.Y.Chun & F.C.How
  • Euonymus hamiltonianus Wall.trzmielina Hamiltona
  • Euonymus hemsleyanus Loes.
  • Euonymus huae J.S.Ma
  • Euonymus hukuangensis C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus hupehensis (Loes.) Loes.
  • Euonymus impressus Blakelock
  • Euonymus indicus B.Heyne ex Wall.
  • Euonymus japonicus Thunb.trzmielina japońska
  • Euonymus jinyangensis C.Y.Chang
  • Euonymus kachinensis Prain
  • Euonymus kanyakumariensis Murugan & Manickam
  • Euonymus kengmaensis C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus kweichowensis Chen H.Wang
  • Euonymus lanceolatus Yatabe
  • Euonymus latifolius (L.) Mill.trzmielina szerokolistna, t. wielkoowocowa
  • Euonymus lawsonii C.B.Clarke ex Prain
  • Euonymus laxiflorus Champ. ex Benth.
  • Euonymus leiophloeus Steven
  • Euonymus lichiangensis W.W.Sm.
  • Euonymus lucidus D.Don
  • Euonymus lushanensis F.H.Chen & M.C.Wang
  • Euonymus lutchuensis T.Itô
  • Euonymus maackii Rupr.trzmielina Maacka
  • Euonymus macrocarpus Gamble ex Oliv.
  • Euonymus macropterus Rupr.trzmielina wielkoskrzydła
  • Euonymus melananthus Franch. & Sav.
  • Euonymus mengtseanus (Loes.) Sprague
  • Euonymus mexicanus Benth.
  • Euonymus microcarpus (Oliv. ex Loes.) Sprague
  • Euonymus moluccensis Blakelock ex Ding Hou
  • Euonymus myrianthus Hemsl.
  • Euonymus nanoides Loes. & Rehder
  • Euonymus nanus M.Bieb.trzmielina niska
  • Euonymus nitidus Benth.
  • Euonymus obovatus Nutt.trzmielina odwrotnie jajowata
  • Euonymus occidentalis Nutt. ex Torr.
  • Euonymus oxyphyllus Miq.trzmielina ostrolistna
  • Euonymus parasimilis C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus percoriaceus C.Y.Wu ex J.S.Ma
  • Euonymus phellomanus Loes.trzmielina korkowa
  • Euonymus pittosporoides C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus pleurostylioides (Loes.) H.Perrier
  • Euonymus potingensis Chun & F.C.How ex J.S.Ma
  • Euonymus pseudovagans Pit.
  • Euonymus recurvans Miq.
  • Euonymus rehderianus Loes.
  • Euonymus revolutus Wight
  • Euonymus rothschuhii Loes.
  • Euonymus sachalinensis (F.Schmidt) Maxim.trzmielina płaskoogonkowa
  • Euonymus salicifolius Loes.
  • Euonymus sanguineus Loes.trzmielina krwista
  • Euonymus schensianus Maxim.
  • Euonymus semenovii Regel & Herder
  • Euonymus serratifolius Bedd.
  • Euonymus sootepensis Craib
  • Euonymus spraguei Hayata
  • Euonymus subcordatus J.S.Ma
  • Euonymus subsulcatus Prain
  • Euonymus szechuanensis C.H.Wang
  • Euonymus tashiroi Maxim.
  • Euonymus tenuiserratus C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus ternifolius Hand.-Mazz.
  • Euonymus theacola C.Y.Cheng ex T.L.Xu & Q.H.Chen.
  • Euonymus theifolius Wall. ex M.A.Lawson
  • Euonymus tibeticus W.W.Sm.
  • Euonymus tingens Wall.
  • Euonymus tonkinensis (Loes.) Loes.
  • Euonymus tsoi Merr.
  • Euonymus vaganoides C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus vagans Wall.
  • Euonymus velutinus Fisch. & C.A.Mey.trzmielina aksamitna
  • Euonymus venosus Hemsl.
  • Euonymus verrucocarpus C.Y.Cheng ex J.S.Ma
  • Euonymus verrucosoides Loes.trzmielina nibybrodawkowata
  • Euonymus verrucosus Scop.trzmielina brodawkowata
  • Euonymus viburnoides Prain
  • Euonymus walkeri Wight
  • Euonymus wilsonii Sprague
  • Euonymus wrayi King
  • Euonymus wui J.S.Ma
  • Euonymus yakushimensis Makino
  • Euonymus yunnanensis Franch.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-19] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. a b c d Euonymus L.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-29].
  5. a b c d e f David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 350. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. a b c d e f Jin-shuang Ma, Michele Funston: Euonymus Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-29].
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 336. ISBN 0-333-73003-8.
  9. a b c d e f g h i j k l m n o Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 85-111. ISBN 83-01-12029-0.
  10. Jerzy Michalak, Trzmielina. Krzew gutaperkowy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1952, s. 5-7.
  11. Genus Euonymus L.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-29].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
W nisikigi5051.jpg
Autor: ‘Uncle Carl’ (カールおじさん)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
ニシキギ

撮影場所:鬼北町

撮影日:2005年5月3日
2021-11-07 Japanisches Pfaffenhütchen, Euonymus japonicus, Spindelstrauch, Lindener Berg, Hannover, Kolonie Lindener Alpen.jpg
Autor: Bernd Schwabe in Hannover, Licencja: CC BY 4.0
2021-11-07 Japanisches Pfaffenhütchen, Euonymus japonicus, Spindelstrauch, Lindener Berg, Hannover, Kolonie Lindener Alpen Edytuj to w Danych Strukturalnych na Commons
Euonymus europaeus TK 2021-09-05 3.jpg
Autor: T. Kebert, Licencja: CC BY-SA 4.0
Euonymus europaeus unopened fruits; next to a road between Felbabka and Rejkovice, Central Bohemian Region, Czechia
Euonymus americanus Trzmielina amerykańska 2017-10-15 03.jpg
Autor: Agnieszka Kwiecień, Nova, Licencja: CC BY-SA 4.0
Trzmielina amerykańska (Euonymus americanus), owoce, okaz uprawiany w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, Polska.
Euonymus fortunei Silver Queen 2018-07-09 4538.jpg
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Trzmielina Fortune’a ‘Silver Queen’ (Euonymus fortunei ‘Silver Queen’), Ogród Botaniczny UMCS w Lublinie.
Euonymus verrucosa 2.jpg
Autor: Franz Xaver, Licencja: CC BY-SA 3.0
Warzen-Spindelstrauch (Euonymus verrucosa), Baumwürgergewächse (Celastraceae) - Österreich/Austria/Autriche: Wien, Schönbrunn