Trzon krystaliczny Tatr

Trzon krystaliczny Tatr – masyw tworzący zasadniczą masę Tatr, a przede wszystkim Tatr Wysokich. Jest to jeden z dziesięciu masywów krystalicznych występujących w Karpatach Centralnych[1]. Są to m.in. Małe Karpaty, Góry Inowieckie, Góry Strażowskie, Mała Fatra, Trybecz, Wielka Fatra, Niżne Tatry[2].

Trzon krystaliczny zbudowany jest ze skał magmowych i metamorficznych. Są to granitoidy, budujące większą część Tatr Wysokich i część Tatr Zachodnich, oraz gnejsy i migmatyty, występujące głównie w Tatrach Zachodnich.

Budowa wewnętrzna trzonu krystalicznego jest słabo poznana. W jego obrębie można wyróżnić kilka elewacji i depresji, jak:

  • depresja Szerokiej Jaworzyńskiej,
  • elewacja Koszystej,
  • depresja Goryczkowej.

Na skałach trzonu krystalicznego leżą serie autochtoniczne i paraautochtoniczne, a na to z kolei ponasuwane są płaszczowiny wierchowe i reglowe.

Granitoidy

Granitoidy tworzące jedną intruzję budują znakomitą większość Tatr Wysokich oraz masyw Liptowskich Kop, południową część masywu Bystrej oraz rejon Rohaczy i Salatynów. Mniejsze ciała granitoidowe występują w obrębie serii metamorficznych Tatr Zachodnich. Są to głównie granodioryty i tonality, rzadziej występują właściwe granity (przede wszystkim w rejonie Małego Kościelca i Koszystej). Ponadto w Tatrach Zachodnich opisywane były „białe granity” (leukogranity, alaskity). W obrębie granitoidów występują żyły pegmatytów i żyły kwarcowe oraz mylonity.

Wiek głównej intruzji określany jest jako późny karbon (290 ± 15 mln lat). Wiek mniejszych ciał może być inny, prawdopodobnie starszy.

Skały metamorficzne

W Tatrach Zachodnich po stronie południowej pod granitoidami, a po stronie północnej nad nimi, występują skały metamorficzne. Kontakty obu serii skalnych są niejasne, według niektórych geologów pierwotne – intruzyjne, według innych wtórne – tektoniczne.

Są to przede wszystkim gnejsy i migmatyty, o wieku głównej fazy metamorfizmu datowanym na 420 mln lat (ale są też i inne datowania, które trudno jednoznacznie zinterpretować). Większość skał metamorficznych Tatr była pierwotnie skałami osadowymi, piaszczystymi, prawdopodobnie fliszem, natomiast występujące wśród nich amfibolity mogą pochodzić z metamorfizmu pierwotnych obojętnych skał wulkanicznych typu bazaltów, tufów, tufitów lub skał marglistych. Podrzędnie spotyka się łupki łyszczykowe, kwarcyty oraz mylonity. W seriach metamorficznych występują też wkładki granodiorytów i granitów porfirowych.

Przypisy

  1. ↑ Jerzy Lefeld (red.): Przewodnik LI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego Zakopane 13-15 września 1979. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1979.
  2. ↑ Jerzy Kondracki: Karpaty. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978.

Bibliografia

  • Zbigniew Mirek (red. naukowy): Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego. Kraków-Zakopane: Tatrzański Park Narodowy, 1996. ISBN 83-85832-08-4.
  • Zbigniew Kotański, Edward Passendorfer, Stanisław Sokołowski (red.): Przewodnik XXXII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego w Tatrach i na Podhalu. Warszawa: Polskie Towarzystwo Geologiczne, 1959.
  • Edward Passendorfer: Jak powstały Tatry. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1971.
  • Zbigniew Kotański: Przewodnik geologiczny po Tatrach. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1971.
  • Jerzy Lefeld (red.): Przewodnik LI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego Zakopane 13-15 września 1979. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1979.
  • Maria Bac-Moszaszwili, Małgorzata Gąsienica Szostak: Tatry polskie. Przewodnik geologiczny dla turystów. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1990. ISBN 83-220-0276-9.
  • praca zbiorowa: Mapa geologiczna Tatr polskich. Skala 1:30 000. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1979.