Trzy Korony (heraldyka)

Trzy Korony

Godło Królestwa Szwecji
Informacje
W oryginale	Tre kronor
Wprowadzono	1982[1]
Opis	trzy korony otwarte, złote dwie ponad jedną
Użycie	król, rząd, Riksdag

Trzy Korony – godło heraldyczne, jeden z symboli narodowych Szwecji oraz godło z herbu archidiecezji krakowskiej w użyciu od 1046 roku przez arcybiskupa krakowskiego.

Historia

Najstarsze znane użycie trzech koron pochodzi z rewersu pieczęci Magnusa Ladulasa przedstawiającego herb Folkungów otoczony trzema koronami^[2], które pełniły funkcję dekoracyjną lub związane były z rozpowszechnionym w XIII wieku również w Skandynawii kultem Trzech Króli (był on spowodowany przeniesieniem w XII wieku ich relikwii do Kolonii)^[3]. Jako godło heraldyczne umieszczone na pieczęci po raz pierwszy pojawiły się w 1364 roku za panowania Albrechta Meklemburskiego^[4][3]. Według tezy Hansa Hildebranda to właśnie Albrecht ustanowił trzy korony herbem królewskim, który z czasem stał się też symbolem państwa^[2]. Myśl ta była kontynuacją opinii ojca Hansa – Brora Hildebranda, który zakwestionował obowiązującą od XVI wieku tezę, jakoby dwa herby Szwecji miały pochodzenie z okresu sprzed zjednoczenia państwa, zgodnie z którą lew Folkungów miałby być herbem Królestwa Gotów, a trzy korony Królestwa Szwedów (Swearów). Według tej teorii korony miałyby symbolizować trzy bogactwa naturalne Szwecji: góry, lasy i wodę lub według obowiązującej od XVII wieku idei pochodziły od trzech pogańskich bogów Thora, Odyna i Frejra, których ukoronowane wizerunki czczone były w świątyni w Uppsali w czasach przedchrześcijańskich^[4]. Dopiero odkrycie w 1982 roku fryzu w Awinionie pochodzącego z 1336 roku, upamiętniającego zjazd europejskich władców, w którym uczestniczył Magnus Eriksson, potwierdził przypuszczenia^[a], iż trzy korony używano przed panowaniem Albrechta, jeszcze za panowania Folkungów^[5][6]. Najprawdopodobniejszą i obecnie oficjalną genezą pochodzenia trzech koron w heraldyce szwedzkiej było używanie przez króla Magnusa Erikssona potrójnego tytułu królewskiego jako króla Szwecji^[b], Norwegii^[c] i Skanii^[d][5][6]. Po detronizacji Albrechta i zawarciu unii kalmarskiej trzy korony zostały wykorzystane jako symbol zjednoczenia trzech królestw: Szwecji, Norwegii i Danii^[2]. Posługiwała się nimi zarówno Małgorzata I, jak i Eryk Pomorski. Po jego zdetronizowaniu w 1436 roku Rada królewska wprowadziła własną Wielką Pieczęć Królestwa przestawiającą Świętego Eryka trzymającego tarczę herbową z trzema koronami – jako symbolu Szwecji^[3][2]. Po zakończeniu unii kalmarskiej i koronacji w 1523 roku Gustaw Waza zaczął posługiwać się tytułem króla Szwecji i Gotów, a od lat 40. również Wenedów^[7], dzięki czemu korony nadal symbolizowały potrójny tytuł królewski. W 1982 roku nowa Ustawa o herbie Królestwa Szwecji wprowadziła dodatkowy wariant herbu małego (Lilla Riksvapne) stanowiący trzy korony bez tarczy herbowej i dodatkowych insygniów^[1], tym samym oficjalnie sankcjonując samodzielne funkcjonowanie trzech koron jako ustawowego symbolu Szwecji.

• 

  Rewers pieczęci Herb Magnusa Ladulasa (1275-1290)

• 

  Pieczęć Albrechta Meklemburskiego z 1364 roku

• 

  Herb Albrechta w formie wielkiej

• 

  Tajna pieczęć królowej regentki Małgorzaty I z 1390 roku

• 

  Pieczęć majestatyczna Eryka Pomorskiego

• 

  (c) Foto: Sören Hallgren, 1995-03-19, SHM, CC BY 2.5 se

  Wielka Pieczęć Królestwa z 1436 roku

• 

  Pieczęć Karola Knutssona

Użycie i ochrona

Na mocy ustawy z 1970 roku herb Królestwa Szwecji jest chroniony prawem^[8]. Mały herb będący symbolem władzy państwowej używany jest przez króla, parlament, administrację i wojsko. Rząd może również udzielić zezwolenia na posługiwanie się nim innym podmiotom po zasięgnięciu pozytywnej opinii komisji heraldycznej^[1]. Przykładem tego jest narodowa reprezentacja Szwecji w hokeju, na której koszulkach widnieje wizerunek trzech koron i od których wzięła się popularna nazwa reprezentacji – Tre Kronor.

W 1748 roku, ustanawiając najwyższy odznaczenie Szwecji – Order Serafinów, trzy korony otaczające monogram IHS umieszczono w medalionie krzyża orderowego^[9]. Korony otaczały również miecz w medalionie krzyża orderu Miecza^[10] i były umieszczone na łańcuchu orderu Wazów^[11].

• 

  Trzy korony używane przez Riksdag

• 

  (c) Lokal_Profil, CC BY-SA 2.5

  znak Ministerstwa Obrony

• 

  znak Szwedzkich Sił Zbrojnych

• 

  znak rozpoznawczy lotnictwa

• 

  (c) Koyos, CC BY-SA 2.5

  znak szwedzkiej policji

• 

  znak Biura ds. Przestępstw Gospodarczych

• 

  Gwiazda Orderu Serafinów

• 

  Order Miecza

• 

  Łańcuch Orderu Wazów

• 

  Adam Larsson w domowej koszulce reprezentacji Szwecji

• 

  Trzy korony na sztokholmskim ratuszu

Poza granicami Szwecji

Szwedzkie trzy korony widnieją również na symbolach nawiązujących do historycznych powiązań ze Szwecją. Takimi przykładami są herb i flaga Wyborga oraz herb Saint-Barthélemy – wspólnoty zamorskiej Francji i dawnej szwedzkiej kolonii^[12]. Trzy korony znajdują się również w herbie rejonu berysławskiego i wsi Zmijiwka znajdujących się w obwodzie chersońskim na Ukrainie, których historia mocno wiąże się ze szwedzkimi osadnikami przybyłymi na te tereny w 1782 roku^[13][14].

• 

  Herb Wyborga

• 

  Flaga Wyborga

• 

  Herb Saint-Barthélemy

• 

  Herb rejonu berysławskiego

• 

  Herb wsi Zmijiwka

• 

  Flaga wsi Zmijiwka

Dania

Współczesny królewski herb Danii

Trzy korony widnieją również w wielkiej (królewskiej) wersji herbu Królestwa Danii. Ich historia sięga unii kalmarskiej i panowania Małgorzaty I oraz Eryka Pomorskiego. Pomimo zakończenia unii w 1523 roku królowie duńscy nadal rościli sobie prawa do tronu szwedzkiego i posługiwali się tym symbolem, co było źródłem konfliktów pomiędzy dwoma państwami i jednym z powodów wybuchu wojny siedmioletniej^[e]. W wyniku pokoju w Szczecinie Dania zrzekła się roszczeń do terytorium Szwecji, jednak nadal posługiwała się trzema koronami jako symbolem historycznej unii kalmarskiej, nie zaś samej Szwecji, na co wyraził zgodę dopiero Gustaw II Adolf w 1613 roku podczas zawarcia pokoju w Knäred kończącego wojnę kalmarską^[15].

Polska

Według tradycji trzy korony po raz pierwszy w heraldyce polskiej pojawiły się w herbie osobistym arcybiskupa Aarona, który najprawdopodobniej zapożyczył go z herbu kolońskiego. Herb ten został następnie wykorzystany i stał się herbem kapituły krakowskiej^[16][17], a po utworzeniu diecezji wileńskiej również tamtejszej kapituły^[18]. Herb kapituły został wykorzystany do stworzenia herbu Królestwa Galicji i Lodomerii^[19], jak również herbów samorządowych nawiązujących do historycznej własności tejże kapituły.

• 

  Herb Archidiecezji krakowskiej

• 

  Herb Galicji i Lodomerii w latach 1782-1804

• 

  Herb Galicji i Lodomerii od 1804 roku

• 

  Herb Pabianic

• 

  Herb powiatu pabianickiego

• 

  Herb gminy Dłutów

• 

  Herb Krynicy-Zdroju

• 

  Herb gminy Padew Narodowa

• 

  Herb Mszany Dolnej

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Hans Hildebrand, Adam Lewenhaupt: Riksvapnet, Svenska. W: Nordisk familjebok. J. Theodor Westrin (red.). Wyd. II. T. 23: RETZIUS - RYSSLAND. Sztokholm: Nordisk familjeboks förlags aktiebolag, 1916, s. 398-402. [dostęp 2019-01-28]. (szw.)
• Adolf Noreen: Götes konung. W: Adolf Noreen: Nordisk familjebok. J. Theodor Westrin (red.). Wyd. II. T. 10: GOSSLER - HARRIS. Sztokholm: Nordisk familjeboks förlags aktiebolag, 1909, s. 915-916. [dostęp 2019-01-28]. (szw.)
• Krzysztof J.K.J. Guzek Krzysztof J.K.J., >Tre Kronor< Herb mniejszy Królestwa Szwecji. Geneza - wzór - funkcja, Zduny 2011 [dostęp 2019-01-19] .
• Henrik Klackenberg: Lilla Riksvapnet (szw.). Archiwum Królestwa Szwedzkiego w Sztokholmie. [dostęp 2019-01-17].
• Henrik Klackenberg: Stora Riksvapnet (szw.). Archiwum Królestwa Szwedzkiego w Sztokholmie. [dostęp 2019-01-17].
• Riksvapnen och andra vapen (szw.). Oficjalna strona szwedzkiej rodziny królewskiej. [dostęp 2019-01-17].
• Reinhold Rudbeck: Serafimerorden. W: Nordisk familjebok. J. Theodor Westrin (red.). Wyd. II. T. 25: SEKT - SLÖJSKIFLING. Sztokholm: Nordisk familjeboks förlags aktiebolag, 1917, s. 129-130. [dostęp 2019-02-24]. (szw.)
• Svärdsorden (szw.). Oficjalna strona szwedzkiej rodziny królewskiej. [dostęp 2019-02-24].
• Vasaorden (szw.). Oficjalna strona szwedzkiej rodziny królewskiej. [dostęp 2019-02-24].
• Le blason de l'île (fr.). Site officiel de la collectivité de Saint-Barthélemy, Antilles Françaises. [dostęp 2019-02-24].
• Константин Иванов. Шведы со Змеевки. „Вокруг света”. Март 1992. nr 3 (2618), 1992-03-01 (ros.). [dostęp 2019-02-19]. 
• Змиевка: маленькая Европа на Юге Украины (ros.). РІСУ - Релігійно-інформаційна служба України, 2007-05-02. [dostęp 2019-02-24].
• The royal coat of arms (ang. • duń. • fr.). Oficjalna strona duńskiej rodziny królewskiej. [dostęp 2019-01-17].
• Kasper Niesiecki: Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J.: powiększony dodatkami z poźniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych. Jan Nepomucen Bobrowicz (red.). T. 1. Lipsk: Breitkopf & Härtel, 1846. [dostęp 2019-02-24].
• Krakowska Kapituła Katedralna. Historia (pol.). Parafia Archikatedralna św. Stanisława BM i św. Wacława. [dostęp 2019-02-24].
• Hipolit Stupnicki: Das Königreich Galizien und Lodomerien, sammt dem Grossherzogthume Krakau und dem Herzogthume Bukowina, in geographisch-historisch-statistischer Beziehung. Lwów: Kornel Piller, 1853. [dostęp 2019-02-24]. (niem.)

Linki zewnętrzne