Tsai Ming-liang

Tsai Ming-liang

Data i miejsce urodzenia	8 kwietnia 1947 Kuching
Zawód	reżyser, scenarzysta, producent, aktor

Tsai Ming-liang (chiń. 蔡明亮; pinyin Cài Míngliàng; ur. 27 października 1957 w Kuching) – tajwański reżyser filmowy, wielokrotnie nagradzany na międzynarodowych festiwalach filmowych, przedstawiciel tajwańskiej nowej fali.

Życiorys

Tsai Ming-liang jest etnicznym Chińczykiem, urodzonym w stanie Sarawak (do roku 1965 kolonii brytyjskiej), który do 20 roku życia mieszkał w Malezji, co komplikuje jego etniczną tożsamość. Po przeprowadzce do stolicy Tajwanu, Tajpej, podjął studia na Chinese Culture University, gdzie uczył się warsztatu filmowego i teatralnego^[1]. Doświadczenia życia w diasporze wywrzeć musiały głęboki wpływ na sposób, w jaki Tsai postrzega własną tożsamość. W wypowiedziach prasowych często podkreśla, że nie czuje się ani Tajwańczykiem, ani Malezyjczykiem – potrafi dopasować się do każdego miejsca, niemniej nigdy nie rodzi się w nim poczucie silnej przynależności^[2]. Być może właśnie w tym braku zakotwiczenia szukać należy źródła samotności, niepewności i niejednoznaczności – tematów, które przeważają w obrazach filmowych Tsaia.

Kariera

Tsai został wyróżniony Złotym Lwem na 51. MFF w Wenecji za film Niech żyje miłość (1994)^[3], Srebrnym Niedźwiedziem − Nagrodą Grand Prix Jury na 47. MFF w Berlinie za film Rzeka (1997)^[4], nagrodą FIPRESCI na 51. MFF w Cannes za obraz Dziura (1998)^[5] oraz Nagrodą im. Alfreda Bauera oraz Srebrnym Niedźwiedziem za wybitny wkład artystyczny dla Kapryśnej chmury (2005) na 55. MFF w Berlinie^[6].

We wszystkich jego filmach występuje ten sam aktor Lee Kang-sheng, który zwykle grywa role everymana Hsiao-kanga^[7].

W 2003 roku, w głosowaniu zorganizowanym przez brytyjską gazetę "The Guardian", Tsai Ming-liang uzyskał 18. miejsce wśród 40 najlepszych reżyserów na świecie^[8].

Charakterystyka stylu

W filmach Tsai Ming-lianga zbiegają się wpływy artystycznego kina zachodniego (szczególnie takich jego przedstawicieli, jak Michelangelo Antonioni czy François Truffaut) oraz tajwańskiego (przede wszystkim obrazów Hou Hsiao-hsiena^[9] i Edwarda Yanga). Owo łączenie zachodnich i wschodnich tradycji filmowych w dziełach Tsaia zauważa także Paulina Kwiatkowska pisząc, że jest on twórcą, który „bez kompleksów, ale z szacunkiem i wyjątkową wrażliwością odwołuje się do europejskiej tradycji kinofilskiej, pozostając jednocześnie intrygująco egzotyczny”^[10].

Podobnie jak w przypadku tych dwóch reżyserów tzw. nowej fali tajwańskiego kina (ang. Taiwan’s New Wave lub Taiwan New Cinema^[11]), w swojej twórczości filmowej Tsai przygląda się uważnie nowoczesnej tajwańskiej tożsamości (zarówno w jej narodowym, jak i jednostkowym wymiarze), dotykając przy tym również takich obszarów, które dotychczas pozostawały w ukryciu, tj. homoseksualizmu, kazirodztwa i pornografii. Pornografia obecna nie tylko w samej treści filmów, ale także (a może nawet bardziej) w ich warstwie formalnej. Tsai Ming-liang wykorzystuje bowiem często ujęcia, które stawiają widza w roli osoby podglądającej intymne czynności bohaterów^[12]. Reżyser często wplata także do swoich obrazów oniryczne sekwencje muzyczno-taneczne (wykorzystujące zapomniane przeboje tajwańskiej muzyki rozrywkowej lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w., np. Ban ge yueliang) utrzymane w estetyce drag, które można interpretować jako projekcje utajonych pragnień i fantazji seksualnych i które naginają przyjęte przez tajwańskie społeczeństwo role płciowe^[13]. Tsai przywołuje szereg wytworów kultury popularnej i przedstawia je w nowym, zaskakującym świetle po to, by pokazać, że to, co oswojone, nie jest tak jednoznaczne jak widz chciałby sądzić.

Według Vivian Lee, w każdym bez wyjątku dziele Tsai Ming-lianga wyrażone jest „uwięzienie w niewyrażalnej samotności i […] dobrowolne odizolowywanie się” nowoczesnego człowieka^[14]. Niemożność skomunikowania się i zrozumienia drugiego, kryzys emocjonalny, zerwanie więzi rodzinnych, pragnienie miłości i seksualne frustracje – wszystkie te motywy wypełniające filmy tajwańskiego twórcy znane są już z europejskiego kina modernistycznego lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Być może właśnie w tym upatrywać należy przyczyny jego popularności u zachodniej publiczności, w myśl zasady, że widzom podobają się tylko te historie, które już słyszeli i że zdolni są dokonywać wyłącznie takich interpretacji, które operują znanymi im pojęciami” (zasadę tę Paulina Kwiatkowska nazywa „konwencjonalnym egzotyzmem”^[15]).

Inną cechą filmów Tsaia jest wykorzystanie przezeń „estetyki wyczerpania”: reżyser zwraca uwagę na elementy rzeczywistości, które w mainstreamowym kinie są zwykle odrzucane jako nieznaczące dla rozwoju fabuły, np. pokazując kobietę oczekującą bezczynnie na zakończenie projekcji filmowej (wiąże się to z zastosowaniem bardzo długich, statycznych ujęć)^[16].

Obraz Tajpej

Sposób ukazywania wielkich miast w twórczości filmowej Tsai Ming-lianga związany jest ściśle z wątkiem zagubienia i samotności nowoczesnego Tajwańczyka pozostającego w zawieszeniu między metalicznym blaskiem centrów biznesowych a smutną szarością rozpadających się powoli peryferiów^[17]. Dotyczy to przede wszystkim obrazu Tajpej, gdzie wyraźny podział wielkomiejskiej przestrzeni na część luksusową i podupadającą odzwierciedla podział na zamożnych konsumentów i zmarginalizowanych mieszkańców oraz wynikające z tego podziału: brak wzajemnego zrozumienia i alienację^[18]. Tsai Ming-liang rozmontował mit miasta pokazując, że pod fasadą racjonalnej i zrozumiałej organizacji kryje się świat jednostek głęboko samotnych (mimo przestrzennej bliskości) i oddających się ulotnym uciechom.

W tzw. Tajpejskiej trylogii, na którą składają się: Buntownicy neonowego boga (1991), Niech żyje miłość (1994) oraz Rzeka (1995), Tajpej jest ponadto pokazane jako miasto podlegające nieustannym przemianom na skutek, z jednej strony, niekończącego się procesu konstrukcji nowych apartamentowców, dróg, mostów, które zamiast łączyć dzielą przestrzeń, wzmagając wyobcowanie jej mieszkańców, a z drugiej strony, odwrotnego procesu rozbiórki i rozpadu starych budowli^[19]. W rezultacie metropolia jawi się nie jako spójna, logiczna całość, lecz jako domena będąca ciągle w stanie przejścia, której ostateczny kształt pozostaje nieokreślony. I tak w filmie Dziura (1998) mieszkańcy bezimiennego tajpejskiego budynku żyją zawieszeni w przestrzeni i czasie, w oczekiwaniu na zarazę, która nigdy nie nadchodzi. Nikt z nich nie potrafi się na dłużej zbliżyć do drugiego człowieka i każdy tkwi w swoim mieszkaniu jak na bezludnej wyspie.

Filmografia

Filmy wyreżyserowane:

Przypisy

Bibliografia

• Guo-Juin Hong: Taiwan Cinema. A Contested Nation on Screen. Nowy Jork: Palgrave Macmillan, 2011. ISBN 0-230-11162-9.
• Piotr Kletowski: Kino Dalekiego Wschodu. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2009. ISBN 978-83-61006-18-3.
• Paulina Kwiatkowska: W otoczeniu obrazów, czyli na czym polega radykalny egzotyzm Tsai Ming-Lianga. W: Paulina Kwiatkowska, Kuba Mikurda: Nie chcę spać sam. Kino Tsai Ming-Lianga. Kraków: Korporacja Ha!art, 2009. ISBN 978-83-61407-45-4.
• Vivian Lee. Pornography, musical, drag, and the art-film: performing ‘queer’ in Tsai Ming-Liang’s The Wayward Cloud. „Journal of Chinese Cinemas”. 1 (2), 2007. 
• Sławomir Wasiński: Buntownik neonowego boga. O kinowej i telewizyjne twórczości Tsai Ming-lianga. Kraków: Nomos, 2013. ISBN 978-83-7688-145-4.
• Tsai Ming-liang. rateyourmusic.com. [dostęp 2015-07-14].

Linki zewnętrzne

• Tsai Ming-liang w bazie IMDb (ang.)
• Tsai Ming-liang w bazie Filmweb
• Teksty o jego filmach. filmref.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-05-29)]. na stronie Strictly Film School
• Wywiad z reżyserem na stronie www.avclub.com
• Wywiad z reżyserem na stronie asiapacificarts. asiapacificarts.usc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)]. – zapis filmowy.
• Reżyser sam opowiada o swoich na stronie asiasociety.org – zapis filmowy.
• Artykuł o reżyserze na stronie "Senses of Cinema" – Artykuł autorstwa Darrena Hughesa.
• Tekst napisany przez samego reżysera na temat kina na stronie "Senses of Cinema" pt. "On the Uses and Misuses of Cinema"