Tsukuyomi

Tsukuyomi no Mikoto

Tsukuyomi albo Tsukiyomi (jap. 月讀), Tsukuyomi no Mikoto (jap. 月読命 lub 月讀尊 Duch Przywołujący Księżyce), występuje w mitologii również w płci żeńskiej jako Tsukiyomo^[1] – w mitologii japońskiej bóg księżyca panujący nad nocą, przypływami i odpływami. Uznawany jest za zabójcę bogini Ukemochi, a w kronikach pojawia się jedynie w jednym micie tłumaczącym ówczesnym Japończykom, dlaczego słońce i księżyc nigdy się nie spotykają na niebie^[2].

Etymologia imienia

Wiesław Kotański w swojej książce Japońskie opowieści o bogach starał się wytłumaczyć imię Tsukuyomi-no-mikoto, które według niego w języku polskim oznacza Ducha Przywołującego Księżyce. Imię to oddaje władzę boga, który każdej nocy wzywa księżyc do wędrówki po niebie. Jednak imię to miewa również inne interpretacje. Jednym z imion przywoływanych przez autora jest "Duch Poświaty Księżycowej", nazwa została odrzucona przez prof. Kotańskiego z powodu jej statyczności, gdy większość nazw japońskich bogów wyraża ich dynamiczne funkcje. Innym z imion jest "Duch Liczący Księżyce", które według Wiesława Kotańskiego jest poprawne, lecz nie wierzy on, iż w prastarej nazwie boga pojawia się zaawansowana czynność liczenia^[3].

Narodziny Tsukuyomiego

Według Kojiki Tsukuyomi narodził się, gdy Izanagi przemywał prawe oko w trakcie oczyszczania się w wodzie morskiej po ucieczce z Krainy Ciemności. W Nihon-shoki natomiast bóg księżyca przyszedł na świat zaraz po tym, jak uformowały się japońskie wyspy, i był jednym z trójki pierwszych bóstw, które zrodziły się z ciała Izanami. Tsukuyomi był jednym z Trojga Szlachetnych Dzieci, bratem Amaterasu i Susanoo^[4][5][6].

Relacje z rodzeństwem

Tsukuyomi był bratem Amaterasu, bogini słońca. W przeciwieństwie do Susanoo nie kwestionował on prawa siostry do rządzenia na Wysokiej Równinie Niebios. Pewnego dnia bogini słońca wysłała Tsukiyomiego do bogini pożywienia o imieniu Ukemochi. Ta chcąc ugościć boga księżyca, zaczęła wyjmować różne pokarmy ze swojego ciała. Pożywienie, które cudownie się pojawiło, zostało rozłożone na stu ofiarnych stołach. Jednak brat Amaterasu był wściekły – uznał bowiem, że boska gospodyni obraziła go, podając mu jedzenie, które zwymiotowała – i zabił ją. Gdy powrócił do swojej siostry, opowiedział jej całe zajście, a ta rozzłoszczona kazała mu odejść i nigdy nie wracać – w ten sposób Japończycy wyjaśnili sobie, dlaczego słońce i księżyc nigdy nie pojawiają się razem na niebie^[7][8][9].

Wiesław Kotański uważał, iż bogini słońca szukała sposobu, aby drugi z jej braci odszedł z Wysokiej Równiny Niebios i sprowokowała go do popełnienia przestępstwa. Amaterasu dobrze znała praktyki Ukemochi, które wydawały się tak bardzo odrażające, że zachodziło prawdopodobieństwo rozgniewania Tsukuyomiego. Zabicie boskiej gospodyni było dobrym pretekstem dla Amaterasu, aby rozstać się z bratem, który dla podejrzliwej siostry był drugim potencjalnym konkurentem do władzy nad kosmosem^[10][8].

Według Kojiki bogiem, który zabił boską gospodynię, nie był Tsukiyomi, lecz jego brat Susanoo^[7][8].

Jolanta Tubielewicz w swojej książce Od mitu do historii, wykłady o Japonii, wspomina o Tsukiyomim w kwestii istnienia w Japonii mitu lunarnego. Po micie z zabiciem Ukemochi, pojawia się on już tylko we wzmiankach. Na wyspach Riukiu funkcjonował mit, w którym Tsukiyomi miał dać ludziom wodę nieśmiertelności. Przez rozbieżność wersji (których nie da się ze sobą porównać przez duże różnice fabularne), nie można jednoznacznie mówić o micie lunarnym. Tsukiyomi miał wysłać posła, który zasnął podczas podróży, a wtedy wodę wypił wąż. Dobry bóg mimo wszystko dał ludziom inną wodę, o działaniu uzdrawiającym i odmładzającym.^[11]

Drzewo genealogiczne

Drzewo genealogiczne

Drzewo genealogiczne przedstawiające pochodzenie rodu cesarskiego od bogini słońca.

Kult boga

Świątynia Tsukuyomi-jinja

Świątynie poświęcone Tsukuyomiemu

Tsukuyomi-jinja

Tsukuyomi-jinja w Kioto jest świątynią poświęconą Tsukiyomiemu^[12].

Tsukiyomi-no-miya (Gekū)

Tsukiyomi-no-miya przy chramie Gekū w Miyajiri-cho w mieście Ise w prefekturze Mie jest jednym z kilku mniejszych chramów zewnętrznych znajdujących się w kompleksie świątyń Ise Jingū^[13]. Chramy zewnętrzne poświęcone są bogini Ukemochi, a Tsukiyomi jest jedną z postaci ściśle związanych z mitem o niej, więc również poświęcono mu jeden z chramów.

Tsukiyomi-no-miya (Naiku)

Chram poświęcony Tsukiyomiemu w Naiku

Tsukiyomi-no-miya przy chramie Naiku w Nakamura-cho w mieście Ise w prefekturze Mie jest jednym z kilku mniejszych chramów wewnętrznych znajdujących się w kompleksie świątyń Ise Jingū^[13]. Chramy wewnętrzne poświęcone są bogini Amaterasu, więc Tsukiyomiemu jako jej bratu również poświęcono jeden z chramów^[14].

Tsukuyomi w popkulturze

• W mandze i anime Naruto członkowie klanu Uchiha mogą opanować technikę nazywaną Tsukuyomi^[15].
• W mangowym one-shotcie pt. Tsukuyomi ukazana jest historia mitycznych bóstw japońskich^[16].
• W mandze Tsukuyomi garstka ludzi, która potrafi zobaczyć ślady pozostawione przez martwych ludzi, nazywana jest imieniem boga księżyca^[17].
• W mandze i anime Tsukuyomi: Moon Phase ukazana jest historia Japonki, która podczas swojej podróży do Niemiec spotyka wampiry^[18].
• W OVA pt. Izumo Tsukuyomi jest siostrą Amaterasu^[19].
• W mandze i anime Mahō Sensei Negima! szermierka o imieniu Tsukuyomi jest jednym z trojga najemników, którzy zostali wynajęci do pomocy Chigusie^[20].
• W dodatku Stormblood gry Final Fantasy XIV jednym z przeciwników jest Tsukuyomi^[21].

Przypisy

Bibliografia

• Jolanta Tubielewicz: Mitologia Japonii. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986. ISBN 83-221-0109-0.
• Agnieszka Kozyra: Mitologia japońska. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2011. ISBN 978-83-262-1002-0.
• Wiesław Kotański: Japońskie opowieści o bogach. Warszawa: Iskry, 1983. ISBN 83-207-0196-1.