Tuchowicz

Artykuł

51°53'24"N 22°13'22"E

- błąd

38 m

WD

51°57'N, 22°16'E, 51°53'24.94"N, 22°13'18.05"E

- błąd

20101 m

Odległość

1096 m

Tuchowicz
wieś
Ilustracja
Kościół parafialny św. Magdaleny
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

łukowski

Gmina

Stanin

Liczba ludności (2012)

485[1]

Strefa numeracyjna

25

Kod pocztowy

21-421[2]

Tablice rejestracyjne

LLU

SIMC

0689763[3]

Położenie na mapie gminy Stanin
Mapa konturowa gminy Stanin, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tuchowicz”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Tuchowicz”
Położenie na mapie powiatu łukowskiego
Mapa konturowa powiatu łukowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Tuchowicz”
Ziemia51°53′24″N 22°13′22″E/51,890000 22,222778

Tuchowiczwieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Stanin[4][3].

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Marii Magdaleny.

Tuchowicz uzyskało lokację miejską w 1430 roku, zdegradowany w 1821 roku[5]. Prywatne miasto szlacheckie położone było w drugiej połowie XVI wieku w ziemi łukowskiej województwa lubelskiego[6]. Do 1954 roku istniała gmina Tuchowicz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Położenie

Tuchowicz znajduje się na szlaku łączącym Łuków z Żelechowem; 12 km od Łukowa, 42 km od Siedlec i 115 km od Warszawy. Leży w zach. części Równiny Łukowskiej, nad rzeczką Bystrzycą[7] i małym ciekiem, jej prawym dopływem, którego dolinka otacza miejscowość od strony zachodniej i południowej[8]. Zabudowa mieszkalna i gospodarcza zajmuje obszar 19 ha. Sąsiaduje ze wsiami: Józefów, Stanin (siedziba gminy), Anonin i Celiny. Większość rodzin utrzymuje się z rolnictwa. Miejscowość posiada zespół szkół (szkołę podstawową i gimnazjum), przedszkole, bibliotekę publiczną oraz urząd pocztowy.

Nazwa

Najstarsze zapisy o Tuchowiczu pochodzą z roku 1350–1351, wówczas zapisano go jako Tanczcovicz, następne w latach 1354–1355 jako Tuczcovicz, i kolejno: Thuchowicz (1430), Thuchowyecz (1470) i Tuchovidz (1540). Na podstawie tychże zapisów trudno dokładnie ustalić pochodzenie nazwy. Miejscowe tradycyjne tłumaczenia wyprowadzające nazwę np. ze zbitki słów „Tu-chów-owiec”, są bez wątpienia nieprawdziwe. Według Czesława Kosyla pierwsze zapisy nazwy są zniekształcone, bo najprawdopodobniej brzmiała ona Tuchowic, co potwierdza zapis z 1544 roku: Tuchovidz. Onomastyka wyjaśnia, że Tuchowicz jest nazwą dzierżawczą od słowiańskiego imienia złożonego Tuchowit (rdzeń Tuch-, który występuje w pierwszym członie imienia, zachował się w wyrazie o-tuch-a) utworzoną za pomocą przyrostka -jь. Sufiks ten spowodował przejście twardego t w miękką dawniej spółgłoskę c.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Tuchowicz[4][3]
SIMCNazwaRodzaj
0689770Próchnicaczęść wsi
0689786Tuchowiczkolonia

Historia

Tuchowicz powstał prawdopodobnie około XIII wieku. Pierwsza wzmianka o istniejącej już parafii w Tuchowiczu pochodzi z 1350–1351. Nie wiadomo, kto był pierwszym właścicielem grodu, którego ślady zachowały się do dziś w osadzie „Zameczek” koło Tuchowicza. W XIV wieku właścicielami byli Kanimirowie. Nazwisko to wydaje się pasować bardziej do imienia, ale skąpe źródła podają Kanimier, co w opracowaniach odczytano jako nazwisko. Ród Kanimirów herbu Abdank wymarł prawdopodobnie w XVI-XVII w.

Dnia 26 czerwca 1430 r. król Władysław Jagiełło nadał wsi prawa miejskie magdeburskie. Ustanowił jednocześnie jarmarki na św. Magdalenę (22 lipca) i na św. Galla (16 października). Wydaje się, że miasteczko Tuchowicz zostało lokowane na ziemi należącej do „starego Tuchowicza”, ale znajdującej się w pewnej odległości od niego. Siedziba właściciela miasta pozostała na dawnym miejscu, o czym świadczyłyby fragmenty cegły oraz miejscowa legenda, według której „pan zamku (w Tuchowiczu) w niedzielę, wystrzałem armatnim zapraszał plebana z Tuchowiczu na obiad, po czym wysyłał powóz”. W miejsce drewnianego grodu najprawdopodobniej powstał z czasem murowany zamek, który został zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego.

Prawdopodobnie pod koniec XVIII w. miasteczko Tuchowicz utraciło prawa miejskie. Z całą pewnością nie posiadało ich na początku XVIII w. W XIX w. majątek Tuchowicz znalazł się w posiadaniu oficera napoleońskiego Joachima Hempla. Rodzina Hemplów zarządzała nim do parcelacji po II wojnie światowej. Ostatni właściciel Aleksy Hempel przyczynił się do założenia w Tuchowiczu straży pożarnej, mleczarni oraz zbudowania drogi brukowanej łączącej Tuchowicz z drogą Łuków–Stoczek Łukowski. Od połowy XIX w. do 1975 r. Tuchowicz był siedzibą gminy wiejskiej. W okresie międzywojennym była to jedna z najbardziej aktywnych gmin powiatu łukowskiego.

Od 1975 r. Tuchowicz jest wsią w gminie Stanin. Znajduje się w niej XIX-wieczny kościół pw. św. Marii Magdaleny, w stylu neoromańskim, fragment parku dworskiego, zaniedbany dwór Hemplów, dawny urząd gminy, plebania, szkoła oraz zabudowania straży pożarnej. Niedawno został rozebrany dawny budynek banku spółdzielczego. W okolicach miejscowości znajduje się wspomniane grodzisko, gdzie prawdopodobnie pierwotnie zlokalizowany był Tuchowicz.

Przypisy

  1. Strona gminy, demografia
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1301 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b c GUS. Rejestr TERYT
  4. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78-79.
  6. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
  7. Bystrzyca dopływ Tyśmienicy dla odróżnienia od innej rzeki w dorzeczu Wieprza nazywana jest Bystrzycą Północną. Zdzisław Michalczyk, Tadeusz Wilgat: Stosunki wodne Lubelszczyzny. Wydawnictwo UMCS, 1998, s. 52. ISBN 83-227-1148-4. Tutejsza Bystrzyca w odróżnieniu od swego prawego dopływu, Małej Bystrzycy, nazywana jest Dużą Bystrzycą lub Bystrzycą Wielką.
  8. W przeszłości jedna z rzek w tej okolicy była nazywana Stanówką. Obecnie Stanówką nazywa się ciek przepływający rowem przez Gołąbki, który uchodzi do Bystrzycy Północnej koło Ulana Dużego.

Bibliografia

  • A. Redzik, Gdzie szumiące topole... Historia Rejonu Tuchowicko-Stanińskiego w Ziemi Łukowskiej, Zagoździe – Lublin 2000.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lublin Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lublin Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.35 N
  • S: 50.20 N
  • W: 21.52 E
  • E: 24.25 E
REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Tuchowicz kościół 2012.jpg
Autor: Marcin Białek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tuchowicz - kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny, 1888 (zabytek nr 347/83 z 31.12.1983).
POL gmina Stanin COA.svg
Herb gminy Stanin
Stanin (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map