Tuliszków

Tuliszków
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Centrum miasta
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

turecki

Gmina

Tuliszków

Prawa miejskie

1458-1870
od 1919

Burmistrz

Krzysztof Stanisław Roman

Powierzchnia

7[1] km²

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


3348[2]
478,3 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 63

Kod pocztowy

62-740

Tablice rejestracyjne

PTU

Położenie na mapie gminy Tuliszków
Mapa konturowa gminy Tuliszków, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Tuliszków”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Tuliszków”
Położenie na mapie powiatu tureckiego
Mapa konturowa powiatu tureckiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Tuliszków”
Ziemia52°04′35″N 18°17′37″E/52,076389 18,293611
TERC (TERYT)

3027074

SIMC

0949320

Urząd miejski
pl. Powstańców Styczniowych 1
62-740 Tuliszków
Strona internetowa
Fragment rynku

Tuliszkówmiasto w woj. wielkopolskim, w powiecie tureckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tuliszków.

Przed II wojną światową Tuliszków do 1 kwietnia 1938 roku administracyjnie należał do województwa łódzkiego. Po tej dacie przeszedł do województwa poznańskiego. Natomiast od 1 kwietnia 1939 roku należał do powiatu tureckiego.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.

Miasto Tuliszków położone jest we wschodniej części województwa wielkopolskiego, ok. 13 kilometrów na południe od Konina, przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 72 oraz drogi wojewódzkiej nr 443.

Pod względem historycznym Tuliszków leży we wschodniej Wielkopolsce, w Kaliskiem. W drugiej połowie XVI wieku położony był w powiecie konińskim województwa kaliskiego[3].

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Tureckiej, na terenie pagórkowatym (jest to obszar związany genetycznie ze zlodowaceniem środkowopolskim). Charakterystyczne dla okolic są izolowane pagóry, porozdzielane szerokimi dolinami rzecznymi o płaskim, zazwyczaj podmokłym dnie.

Obok miasta przepływa Pokrzywnica, niewielka rzeka dorzecza Warty.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 3371 mieszkańców[4].

Historia

Pierwotnie była to osada stanowiąca własność szlachecką. Najstarsza wzmianka zanotowana została ok. 1362 roku, kiedy Tuliszków należał do rodu Zarembów, którzy czyniąc starania uzyskali dla osady prawa miejskie w 1458 roku. W XV wieku miasto stało się własnością Opalińskich.

Najsławniejszą postacią związaną z Tuliszkowem jest Janusz z Tuliszkowa, XV-wieczny kasztelan kaliski, bliski współpracownik króla Władysława Jagiełły. Za zasługi podczas Bitwy pod Grunwaldem został starostą Gdańska. Posłował w imieniu Polskiego Króla na soborze w Konstancji. Członek Zakonu Kolii, zakonu zrzeszającego elitę średniowiecznego rycerstwa. W czasie wojny trzynastoletniej Tuliszków wystawił w 1458 roku 5 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[5].

Od XVII wieku właścicielami miasta byli Konarzewscy, a następnie Mycielscy. W XVIII wieku Tuliszków stał się własnością Zamojskich. Po II rozbiorze Polski miasto, liczące wówczas 365 mieszkańców i 83 domy oraz zaledwie 13 rzemieślników, przeszło pod panowanie pruskie. W tym czasie działały także, należące do rodu Zamojskich, dwa młyny wodne i wiatrak. Od 1807 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego.

Na przestrzeni XIX wieku znacznie wzrosła w mieście liczba ludności oraz następuje ożywienie życia gospodarczego. Na początku XIX wieku w Tuliszkowie osiedlili się wyznawcy wiary mojżeszowej, w 1807 roku było ich 16 (2,6%), a w 1827 – 51 (5,5%). Jednak w 1870 roku miasto zostało pozbawione przez władze rosyjskie praw miejskich.

Na początku XX wieku Tuliszków liczył już 2 tysiące mieszkańców oraz 170 domów. Prawa miejskie zostały przywrócone po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w roku 1919. W 1920 roku opiekę duchową nad członkami Gminy Żydowskiej pełnił Rabbi Joel Fox. W roku 1921 społeczność żydowska liczyła 260 osób. W okresie przed II wojną światową miasto osiągnęło liczbę 2600 mieszkańców, którzy utrzymywali się głównie z pracy na roli, a częściowo z rzemiosła i drobnego handlu. W czasie okupacji hitlerowskiej ludność żydowska została przesiedlona

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Tuliszkowa w 2014 roku[2].

Piramida wieku Tuliszkow.png

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Wita
  • Kościół parafialny pw. św. Wita – monumentalny kościół w stylu gotyckim z 1450 roku zbudowany został na wysokim wzniesieniu, na miejscu wcześniejszej świątyni pochodzącej prawdopodobnie z XIII lub XIV wieku. Ufundował go Mikołaj Zaremba z Kalinowy, kasztelan łęczycki i starosta kruszwicki. Renowacje i liczne przebudowy w późniejszych wiekach zatarły jego pierwotną architekturę na rzecz późnego baroku. Na zewnętrznej ścianie prezbiterium wmurowana jest tablica upamiętniająca więźniów politycznych, którzy zginęli w czasie okupacji hitlerowskiej. W latach 1874–1877 wydłużona została nawa oraz dobudowano dwie kaplice, tworzące nawę poprzeczną. Wnętrze o skromnym wystroju ścian w postaci pilastrów, z chórem wspartym na trzech arkadach, mieści ołtarze pochodzące z XVIII wieku. Późnogotyckie rzeźby Chrystusa Zmartwychwstałego oraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu są z początku XVI wieku, a krucyfiks z XVII wieku. Późnorenesansowe podwójne epitafium kamienne z klęczącymi postaciami Mikołaja Zaremby i Jana Krotowskiego z Krotoszyna, pochodzi z 1598 roku. W wielkim ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnej sukience rokokowej z XVIII wieku. Naczynia liturgiczne, puszka i kielich, pochodzą z połowy XVII wieku[6].
  • plebania – niedaleko kościoła stoi późnoklasycystyczna plebania, pochodząca z 1816 roku. Parterowy budynek, zbudowany na rzucie litery L przykryty jest dachem naczółkowym, a elewacja frontowa zdobiona jest wejściem na osi ujętym w dwie kolumny. Obecna plebania znajduje się obok starej, została wybudowana w roku 2002, przez ks. proboszcza prałata Stanisława Nowaka[6].
  • synagoga – przy ul. 1 Maja znajdowała się synagoga, którą Niemcy zniszczyli podczas II wojny światowej, a później została przebudowana na mieszkania.
  • cmentarz żydowski – założony w XIX w. przy drodze do Krępy[7].
  • park – w miejscowym parku krajobrazowym, mającym powierzchnię 10,3 ha, położonym we wschodniej części miasta, mieści się późnoklasycystyczny murowany dwór z 1830 roku. Na sztucznie usypanej wyspie, otoczonej fosą, wznosi się dwupiętrowy, późnoklasycystyczny spichlerz, pochodzący z tego samego okresu co dworek. Ściany spichlerza pokryte są pilastrami oraz oknami prostokątnymi i półkolistymi. Czterospadowy dach zwieńczony jest małym szczytem. Obecnie spichlerz jest zabytkiem i podlega ochronie.
  • popiersie Tadeusza Kościuszki – znajduje się w centrum miasta na rynku. Pierwsze, pochodzące z 1934 roku, zniszczyli hitlerowcy, zaś obecne odsłonięto w 1962 roku na miejscu poprzedniego. Obok rośnie Dąb Wolności o obwodzie 225 cm. Posadził go w 1919 roku weteran powstania styczniowego Bartłomiej Patrzykąt.

Gospodarka wodna

Gmina Tuliszków jest zwodociągowana w 98%. Głównie sieć wodociągowa ma 146 966,5 mb. Na terenie gminy znajduje się 5 ujęć wody:

  • Tuliszków 104 m³/h (wydajność)
  • Gadowskie Holendry 48 m³/h
  • Smaszew 41,4 m³/h
  • Piętno 22,5 m³/h
  • Imiełków 48,9 m³/h.

W roku 1997 została oddana do użytku mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków typu SBR o przepustowości 600 m³ na dobę z automatycznie sterowanym procesem technologicznym oczyszczania ścieków.

Sport

W miejscowości działa klub sportowy Tulisia Tuliszków, którego sekcja piłkarska występuje w lidze okręgowej grupy konińskiej. Największymi sukcesami klubu są: Puchar Polski na szczeblu okręgu (2007/2008) oraz sezon spędzony na boiskach IV ligi grupa wielkopolska południowa (również 2007/2008).

Wyniki klubu w ostatnich latach:

SezonLigaPoz.M.Pkt.MeczeBramkiUwagi
zw. rem.por.zdob.str. 
2002/2003okręgówka
4.
306018666139
2003/2004okręgówka
4.
305516776240
2004/2005okręgówka
6.
305014885642
2005/2006okręgówka
4.
305617587438
2006/2007okręgówka
1.
307222627124awans
2007/2008IV liga
16.
301637202264spadek
2008/2009okręgówka
10.
3039109113631
2009/2010okręgówka
5.
3045143134149
2010/2011okręgówka

Droga do tryumfu w Pucharze Polski OZPN Konin 2007/2008:

  • II runda: Fanclub Dąbroszyn 3:3 (k. 2:4) Tulisia
  • III runda: Wicher Dobra 0:5 Tulisia
  • IV runda: Górnik Kłodawa 0:3 Tulisia
  • półfinał: wyniki nieznane
  • finał: Tulisia 1:0 Victoria Września

Puchar Polski na szczeblu Wielkopolskiego ZPN 2007/2008:

Prócz klubu piłkarskiego, funkcjonują także grupy młodzieżowe:

  • Skład siatkarski dziewcząt – UKS Lis Tuliszków – MKS MOS Turek
  • Skład piłkarski – Liga Podwórkowa Tuliszków, w której bierze udział młodzież w wieku szkolnym (rozgrywki zawieszone)

Zobacz też

  • Kościół św. Wita w Tuliszkowie
  • Historia Żydów w Tuliszkowie
  • Synagoga w Tuliszkowie
  • Cmentarz żydowski w Tuliszkowie

Przypisy

  1. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-03].
  2. a b Tuliszków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Krzysztof Chłapowski (red.), Marek Słoń (red.). T. 4: Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 2017, s. 462. ISBN 978-83-63352-90-5. [dostęp 2022-06-17]. (pol.)
  4. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, czerwiec 2010, s. 106, ISSN 1734-6118 [dostęp 2010-07-16].
  5. Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 182.
  6. a b Historia parafii i miasta (pol.). Parafia św. Wita w Tuliszkowie. [dostęp 2012-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-07)].
  7. Żydzi w Tuliszkowie (ang.).

Bibliografia

  • Piotr Maluśkiewicz, Ziemia konińska – przewodnik turystyczny, Konin: Apeks, 1997, ISBN 83-86139-28-5, OCLC 750945451.
  • Nowak A., Konin, Turek, Dobra, Golina, Rychwał, Tuliszków oraz okolice – przewodnik turystyczny, Poznań 1987, ISBN 83-85034-04-8.
  • Łojko J., Stępień J., Dzieje Tuliszkowa, Poznań, 1995

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
POL Tuliszków COA.svg
Herb miasta Tuliszków - obowiązująca wersja
Tuliszkow Center.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Centrum Tuliszkowa.
Piramida wieku Tuliszkow.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Tuliszkowa, 2014
SM Tuliszków kościół św Wita ID 656694.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tuliszków, kościół par. p.w. św. Wita, 1450, 1780, 1874-1877, 1884-1886
Powiat turecki location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu tureckiego, Polska
Tuliszków (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Tuliszków, Polska