Turbacz

Turbacz
Ilustracja
Szczyt Turbacza
Państwo

 Polska

Położenie

województwo małopolskie

Pasmo

Gorce

Wysokość

1310 m n.p.m.

Położenie na mapie Gorców
Mapa konturowa Gorców, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Turbacz”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, blisko górnej krawiędzi nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Turbacz”
Ziemia49°32′34,6″N 20°06′41,6″E/49,542944 20,111556
Widok z Czoła Turbacza na schronisko na Turbaczu
Turbacz wiosną
Schronisko na Turbaczu
Widok na Turbacz z polany na Bukowinie Miejskiej
Położenie Turbacza w zasięgu przylegających do niego wschodnich grzbietów
Metalowa płaskorzeźba z obrazem Jezu, ufam Tobie na szczycie Turbacza
Widok na Turbacz od południowej strony, na zdjęciu widoczne schronisko

Turbacz – najwyższy szczyt Gorców, znajdujący się w centralnym punkcie pasma i tworzący potężny rozróg[1]. Według większości źródeł ma wysokość 1310 m n.p.m.[2][3][4] Zbudowany jest z fliszu karpackiego[1].

Topografia

Z Turbacza odbiega kilka górskich grzbietów. Niektóre z nich blisko szczytu rozgałęziają się[3]:

Sam wierzchołek Turbacza znajduje się poza Gorczańskim Parkiem Narodowym, którego granica przebiega po wschodniej oraz po północnej stronie szczytu. Na szczycie Turbacza, lub tuż w jego pobliżu graniczy z sobą pięć miejscowości: Łopuszna, Waksmund i Obidowa w powiecie nowotarskim oraz Poręba Wielka i Zasadne w powiecie limanowskim[2].

Historia

Góra już w XIX w. była celem turystycznych wypraw. Seweryn Goszczyński tak opisuje ją w swoim „Dzienniku Podróży do Tatrów”: Widok z Turbacza na wszystkie strony przecudny, obszarem, który zajmuje i bogactwem rozmaitości. Nie miałem jeszcze w swym życiu podobnego widoku[5].

Sam szczyt Turbacza niczym nie wyróżnia się w dużej, szczytowej kopule. Otoczony był gęstym lasem świerkowym, przez co był pozbawiony widoków; stoi na nim kamienny obelisk oraz żelazny krzyż z datami 1945–1985. Dawniej wierzchołek był bezleśny i rozciągały się z niego szerokie widoki. W 1832 r. można było przez lunetę zobaczyć Kraków. Dla większości turystów nazwa Turbacz kojarzy się ze stojącym na rozległej polanie Wolnica (część Hali Długiej) budynkiem schroniska PTTK na Turbaczu[6]. Od kilku lat, po zniszczeniu lasu przez wichurę, z wierzchołka znowu rozciąga się widok w kierunku północnym i zachodnim.

Stoki Turbacza były w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu świadkiem wielu walk partyzanckich. Tutaj swoje kryjówki miały oddziały, a schronisko było ważnym miejscem kontaktowym i azylem dla ukrywających się patriotów. Najbardziej znana jest, związana ściśle z Turbaczem, postać Józefa Kurasia, ps. „Orzeł”, a potem ps. „Ogień”, partyzanta i dowódcy walczącego najpierw przeciwko Niemcom, a potem radzieckim komunistom[6].

Turystyka

Położone pod szczytem, na wysokości 1283 m schronisko PTTK na Turbaczu to okazały kamienny budynek o dwóch prostopadłych skrzydłach z arkadowym wejściem i strzelistym dachem z mansardami, krytym gontem (ponad 100 miejsc noclegowych), otwarty w 1958 roku (projekt: Anna Górska). W pobliżu schroniska znajduje się przekaźnik RTV i telefonii komórkowej. Sam szczyt Turbacza znajduje się 5 minut drogi od schroniska. Jest on mało popularny turystycznie w odróżnieniu od schroniska PTTK[6].

Przed schroniskiem największy w Gorcach węzeł szlaków turystycznych (co wiąże się ze zwornikowym charakterem masywu Turbacza); z tarasu przed wejściem roztacza się rozległa panorama Pienin i Tatr ponad wzniesieniami Pogórza Spisko-Gubałowskiego – od Tatr Bielskich z Hawraniem przez Tatry Wysokie z Łomnicą, Gerlachem, Wysoką i Świnicą po Tatry Zachodnie z Kasprowym Wierchem, Bystrą i Banówką[6].

Obok schroniska (niewielki, drewniany budynek w lesie) – otwarte w 1980 roku Muzeum Kultury i Turystyki Górskiej PTTK, eksponujące dzieje turystyki w Gorcach, historię schroniska na Turbaczu, opis działalności ruchu oporu podczas II wojny światowej oraz postać Władysława Orkana[6].

Na Turbaczu, przy zejściu szlakiem do Nowego Targu, obok tzw. Kaplicy Papieskiej na polanie Rusnakowej, w drugą niedzielę sierpnia rokrocznie odbywa się Święto Gór, na które przybywają pieszo przez góry górale czasami z bardzo odległych zakątków. Impreza przyciąga też rzesze turystów. Przez wiele lat msza tradycyjnie była odprawiana przez pochodzącego z Łopusznej, położonej u stóp Turbacza, nieżyjącego już ks. Józefa Tischnera[6]. Na polanie tej znajduje się także pomnik pamięci żołnierzy wyklętych, odsłonięty 12 sierpnia 2012 r.

Przez Turbacz przebiega trasa maratonu rowerowego rozgrywanego corocznie w okresie letnim. Trasa prowadzi z Rabki Zdrój na Turbacz, który jest jednocześnie najwyższym punktem polskich maratonów MTB[7], a następnie trudnymi trasami z powrotem do Rabki.

Góra zaliczana jest do Korony Gór Polski[8].

Nazwa

W gwarach góralskich nazwa Turbacza jest określana jako: Turbac, Trubac, bądź Turboc[9].

Według Władysława Maciejczaka nazwa etnicznie odnosiła się niegdyś jedynie do Hali Turbacz i została błędnie przeniesiona na szczyt, a prawidłowa nazwa ludowa brzmiała: „Kluczki” (odnotowana w księgach austriackich). Nazwa ta do dziś odnosi się do lasu znajdującego się po południowej stronie Gorców. Bywa także używana przez starszych Zagórzan odnosząc się do samego szczytu. Do końca XIX w. były używane takie nazwy jak: Niedźwiedź, Niedźwica, Niedźwiedzica[10][11]. Powstały one na skutek błędu kartografów na mapie Galicji z 1790 roku, którzy błędnie oznaczyli miejscowość Niedźwiedź na miejscu Turbacza[12]. Pod nazwą Niedźwiedź oraz innymi szczyt figurował jeszcze w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. Przy definicji szczytu w tym słowniku wspomina się także o lesie Kluczka i odrębnym ramieniu górskim o nazwie Turbacz (Wierchowa)[13]. Przypuszcza się, że nazwa Turbacz ma korzenie wołoskie. Jedna z teorii mówi że pochodzi od rumuńskich słów: turba – „darń, torf”. Istnieje też teoria według której pierwotnie określenie dotyczyło Potoku Turbacz i jest nazwą dokładnie wschodniorumuńską nawiązującą do słowa turbat – „wściekły”, „szalony”, „zmącony”, „mętny”[14]. Wysunięte zostały także przypuszczenia że nazwa może pochodzić od gry na trembitach, według tej teorii słowa góralskie zaczynający się na: tr byłyby pierwotną wersją[12]. W Beskidach istnieje wiele nazw pochodzenia wołoskiego, upowszechniły się one po przybyciu Wołochów w XIV, XV wieku[6].

Szlaki turystyki pieszej

Panorama ze schroniska na Turbaczu na północną i wschodnią stronę
Panorama ze schroniska na Turbaczu na północną i wschodnią stronę

Przez szczyt przebiega Główny Szlak Beskidzki:

szlak turystyczny czerwony odcinek: Rabka-ZdrójTatarówMaciejowaPrzysłopBardoJaworzyna PonickaPośrednieSchronisko PTTK na Starych WierchachGronikiPudziskaObidowiecRozdziele – Turbacz. Odległość 16,7 km, suma podejść 970 m, suma zejść 220 m, czas przejścia 5 godz. 35 min, z powrotem 4 godz. 50 min[3].
szlak turystyczny czerwony odcinek: Knurowska PrzełęczKaroloweRąbaniskaZielenicaHala NowaHala MłyńskaKiczoraTrzy KopcePolana GabrowskaHala Długa – Turbacz[2]. Odległość 8,5 km, suma podejść 610 m, suma zejść 140 m, czas przejścia 3 godz., z powrotem 2 godz. 5 min[3].

Węzeł szlaków znajduje się poniżej, przy schronisku PTTK na Turbaczu. Prócz czerwonego, przebiegają tam następujące szlaki:

szlak turystyczny niebieski przez Bukowinę Waksmundzką i Zarębek Wyżni do Łopusznej (i dalej do Kacwina),
szlak turystyczny niebieski przez Czoło Turbacza, Suchy Groń do Koninek w Porębie Wielkiej (i dalej do Brzeźnicy),
szlak turystyczny zielony przez Czoło Turbacza, Wierch Spalone i Turbaczyk, obok Orkanówki do Niedźwiedzia (i dalej na Szczebel),
szlak turystyczny zielony przez Bukowinę Waksmundzką do Oleksówki w Nowym Targu,
szlak turystyczny żółty przez Czoło Turbacza, Borek, Kudłoń i Gorc Troszacki do Lubomierza (i dalej do Tymbarku),
szlak turystyczny żółty przez Bukowinę Miejską do Oleksówki w Nowym Targu[15].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Jerzy Kondracki, Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2.
  2. a b c Geoportal. Mapa lotnicza [dostęp 2022-01-06].
  3. a b c d e Gorce. Mapa turystyczna 1: 40 000, wyd. 16, Kraków: Compass, ISBN 978-83-8184-217-4.
  4. Strona Gorczańskiego Parku Narodowego [dostęp 2012-06-28].
  5. Józef Nyka, W Gorcach, Warszawa: Wyd. Interpress, 1968.
  6. a b c d e f g M. Cieszkowski, P. Lubieński, Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty, P. Lubieński (red.), Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2004, ISBN 83-89188-19-8.
  7. Powerade MTB Marathon 2010, Rabka-Zdrój [dostęp 2011-09-10].
  8. Wykaz szczytów Korony Gór Polski [dostęp 2022-01-19].
  9. Władysław Maciejczak, Józefa Kobylińska, Słownik gwary zagórzańskiej, 1994.
  10. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: tomII, ss699 [dostęp 2012-07-29].
  11. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 5, s. 728 [dostęp 2012-07-29].
  12. a b Okolice Rabki-Zdrój [dostęp 2015-12-12].
  13. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich [dostęp 2012-07-17].
  14. Władysław Maciejczak, Regionalny przewodnik monograficzny, Mszana Dolna 2000, ISBN 83-913887-0-0.
  15. Mapa turystyczna https://mapa-turystyczna.pl.

Media użyte na tej stronie

U+25B2.svg
Black up-pointing triangle , U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
POL Szlak niebieski.svg
Niebieski szlak turystyczny.
POL Szlak zielony.svg
Zielony szlak turystyczny.
POL Szlak żółty.svg
Żółty szlak turystyczny.
Turbacz a15.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok na Turbacz z polany na Bukowinie Miejskiej
Schronisko PTTK na Turbaczu a1.JPG
Autor: Paweł Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Schronisko PTTK na Turbaczu
Panorama z Turbacza na północną stronę.JPG
Autor: Paweł Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Panorama spod schroniska na Turbaczu na wschodnią stronę
Turbacz a1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 3.0
Turbacz (Gorce)
Mapa Gorców.png
Mapa lokalizacyjna (topograficzna) Gorców.
Widok-z-czola-2.jpg
Autor: Dariusz.Biegacz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Góry Gorce - widok z czoła Turbacza
Turbacz a5.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Crocus vernus (syn. C. scepusiensis), Turbacz, na pierwszym planie krokusy na Polanie Wolnica, w tle Hala Długa, Gorczanski National Park, Poland.
Carpathians relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Carpathians.
  • Projection: Equirectangular projection, strechted by 148.0%.
  • Geographic limits of the map:
  • N: 50.0° N
  • S: 44.25° N
  • W: 16.0° E
  • E: 27.5° E
  • GMT projection: -JX19.473333333333333cd/14.410266666666665cd
  • GMT region: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • GMT region for grdcut: -R16.0/44.25/27.5/50.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Starmachowski Groń G27.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Widok z Potaczkowej