Turno (ród)

herb własny Turnów Turno, odmiana herbu Trzy Kotwice

Turno – polski ród szlachecki pochodzenia pomorskiego, pieczętujący się herbem Trzy Kotwice, znany od XIV wieku.

Zgodnie z legendą rodową, Turnowie mieli posiadać włoskie korzenie, zaś pierwszy przodek, który przybył na ziemie polskie, miał być fundatorem zamku Turno w Ziemi chełmińskiej, zburzonego następnie w trakcie napadów księcia Świętopełka[1]. Mimo braku bezpośrednich dowodów, potwierdzających powyższe podanie, pierwsze siedziby tego rodu rzeczywiście znajdowały się na Pomorzu i w Wielkopolsce[2].

Heraldycy niemieccy, opisując ród Turnów, stwierdzali, iż jest to jeden z najstarszych rodów na Pomorzu. W 1376 roku bracia Georg i Wilhelm Turnowie, służąc rycersko zakonowi krzyżackiemu, otrzymali od Wielkiego Mistrza w wieczyste lenno dobra Stręczno i Kwiramy pod Wałczem. Po wojnach Rzeczypospolitej z Zakonem i przejściu Turnów na służbę monarchów polskich Zygmunt II August potwierdził posiadanie tych dóbr prawem lennym potomkom Georga (Jerzego)[3].

Turnowie należeli do średniozamożnej szlachty, która z biegiem lat awansowała do warstwy ziemiaństwa. Wielu przedstawicieli tego rodu za czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w okresie istnienia Księstwa Warszawskiego i Wielkiego Księstwa Poznańskiego pełniło służbę wojskową, dochodząc do wyższych stopni wojskowych i dużego znaczenia. Z nich Jan Kazimierz Turno (1660-1742) był generałem-adiutantem hetmana wielkiego koronnego Józefa Potockiego. Pozostawił po sobie między innymi dwóch synów: Zygmunta i Jana[4], którzy zapoczątkowali dwie (żyjące do dzisiaj) linie rodu – odpowiednio: wołyńską (starszą) i wielkopolską (młodszą). Przedstawiciele tej pierwszej nabyli znaczne dobra na Wołyniu, m.in. Warkowicze, Miropol i Stepuchowszczyna. Przejściowo władali Radziwiłłowem[5]. Z innych: Kopytkowo i Tajkury wraz z dawnym zamkiem Wiśniowieckich zostały im skonfiskowane i nadane generałowi rosyjskiemu Fersenowi[6]. Wchodzili w parantele z rodami takimi jak: Szembekowie, Walewscy, Szymanowscy, Dembińscy, Ostrowscy, Szczukowie. Przedstawiciele tej drugiej wchodzili w parantele z rodami takimi jak: Gorzeńscy, Kwileccy, Mycielscy, Dzierżykraj-Morawscy[7]. Pozostawili po sobie kilka siedzib, w tym zespół pałacowy w Objezierzu oraz pałace w Słomowie i Torzeńcu.

Kopia certyfikatu szlachectwa Gustawa Kazimierza Turno z 1846 roku

Członkowie rodu

  • Zygmunt Turno (1698-1761) – podstoli kaliski, stolnik poznański, pułkownik wojsk koronnych, generał adiutant królewski
  • Stefan Turno (1753-1820) – starosta pietrzykowski, rotmistrz kawalerii narodowej
  • Adam Turno (1775-1851) – ziemianin, oficer armii Księstwa Warszawskiego, pamiętnikarz
  • Kazimierz Turno (1778-1817) – generał brygady armii Księstwa Warszawskiego
  • Karol Turno (1788-1860) – adiutant przyboczny księcia Konstantego, generał brygady w okresie powstania listopadowego
  • Zygmunt Tadeusz Turno (1794-1851) – uczestnik wojen napoleońskich, kapitan pułku strzelców konnych gwardii królewskiej, pułkownik w okresie powstania listopadowego, po upadku którego rozstał się z wojskiem
  • Ludwik Turno (1823-1899) – polski geolog czynny w Orenburgu.

Siedziby linii wołyńskiej

Siedziby linii wielkopolskiej

Przypisy

  1. T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej (rocznik III), Poznań 1881, s. 290.
  2. J. Fogel, Mielżyńscy i Turnowie w kręgu starożytników XIX wieku, Poznań 2002.
  3. T. Żychliński, Złota księga szlachty polskiej (rocznik III), Poznań 1881, s. 290–291.
  4. J.N. Bobrowicz, Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych (tom IX), Lipsk 1842, s. 152.
  5. F. Sulimierski (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (tom IX – opracowany przez Bronisława Chlebowskiego), Warszawa 1888, s. 476.
  6. R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwo wołyńskie, Tom 5, s. 170.
  7. J.S. Dunin Borkowski, „Rocznik szlachty polskiej”, Lwów 1881, s. 571.

Media użyte na tej stronie

Zamek w Warkowiczach od strony jeziora.jpg
Autor: Mefisto82, Licencja: CC BY-SA 4.0
palace in Warkowicze, Belarus,
Pałac w Słomowie 02.JPG
Autor: Błażej Cisowski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Słomowo, pałac, 1904-1906
Torzeniec Pałac-front.JPG
Autor: Drzamich, Licencja: CC BY-SA 3.0
Pałacyk w Torzeńcu - widok od frontu.
Certyfikat szlachectwa Gustawa Kazimierza Turno z 1846 roku.jpg
Autor: Mefisto82, Licencja: CC BY-SA 4.0
certificate of nobility of Gustaw Kazimierz Turno 1846
Nithrarith 307 A zespol palacowy z lat 1792-98 1841 1905-1906 Objezierze 01.jpg
Autor: Nithrarith, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Objezierze - zespół pałacowy:
  • - pałac, obecnie szkoła z lat 1792-98, 1841, 1905-1906
  • - park z końca XVIII – XIX w.
Zabytek 307/A
POL CoA Trzy KotwiceII.png
Autor: Tomasz Steifer z Szadółek, Licencja: CC BY 2.5
polish CoA Trzy Kotwice (another version / herb Trzy Kotwice, wg.J.B.Rietapa Armoires general
Zamek w Warkowiczach od strony frontu.jpg
Autor: Mefisto82, Licencja: CC BY-SA 4.0
palace in Warkowicze, Belarus,