Turobin

Turobin
	wieś
	; Kościół pw. św. Dominika
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	biłgorajski
Gmina	Turobin
Liczba ludności (2013)	983
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	23-465
Tablice rejestracyjne	LBL
SIMC	0903200
	Położenie na mapie gminy Turobin Turobin
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Turobin
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Turobin
	Położenie na mapie powiatu biłgorajskiego Turobin
	50°49′30″N 22°44′40″E/50,825000 22,744444

Artykuł	50°49′30″N 22°44′40″E
- błąd	39 m
WD	50°49'0.1"N, 22°43'59.9"E, 50°46'N, 22°45'E
- błąd	14 m
Odległość	1280 m

Pomnik w rynku

Fragment turobińskiego rynku

Kamienica przy ul. Piłsudskiego

Urząd Gminy w Turobinie

kaplica cmentarna z 1832

Turobin – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie biłgorajskim, w gminie Turobin^[3]^[4], w zachodniej części Padołu Zamojskiego, nad Porem. Siedziba gminy Turobin. Dawniej prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1420 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[5].

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Turobin. W latach 1957–1975 Turobin administracyjnie należał do powiatu krasnostawskiego (woj. lubelskie), a w 1975–1998 do województwa zamojskiego.

Miejscowość jest ośrodkiem usługowym dla okolicznych terenów wiejskich.

Toponimia

Zapisy nazwy najpierw miasta potem wsi, poczynając od XIV wieku przekazują ją w brzmieniu dzisiejszym (Turobin w roku 1399).

Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Turoba, ta zaś od wyrazu tur.^[6]

Historia

Po raz pierwszy wspomniano miejscowość w 1389 r. w akcie nadania przez króla Władysława Jagiełłę kilkuwioskowej włości turobińskiej podskarbiemu Dymitrowi z Goraja. Już po r. 1405 włość ta przeszła we władanie możnego wielkopolskiego rodu Szamotulskich.

W 1420, za staraniem dziedzica Dobrogosta Świdwy z Szamotuł, kasztelana poznańskiego i starosty generalnego wielkopolskiego za przywilejem Władysława Jagiełły Turobin otrzymał prawa miejskie^[7].

Około 1510 r. (według innych źródeł dopiero w 1563) właścicielami miasta i włości stali się hrabiowie z Wielkopolski - Górkowie. Właścicielem miasta był Andrzej Górka (zm. 1551)^[8]. Od ich spadkobierców: Czarnkowskich i Pawła Trojanowskiego, w 1596 r. włość turobińską (1 miasto i 12 wsi) oraz gorajską za 130 000 zł kupił kanclerz Jan Zamoyski. Turobin był miastem Ordynacji Zamoyskiej^[9].

W kilka lat później nowy właściciel włączył swe nabytki do niedawno utworzonej Ordynacji Zamojskiej, w składzie której pozostawały do XIX w.

W 1565 r. Górkowie zorganizowali tu Nowe Miasto między Starym Miastem a zamkiem, zabudowując puste dotychczas Podzamcze.

W latach 1581–1596 działał tu zbór braci polskich oraz szkoła. W 1630 roku bracia polscy zostali ostatecznie wypędzeni.

W 1648 miasto zostało zniszczone przez Kozaków, w 1656 przez Szwedów. Ponadto w wieku XVII, oprócz wyżej wymienionych dat, pożary, wojny i epidemie miały miejsce w następujących latach:

Pożary miasta miały miejsce w 1668, 1689, 1698 i 1699 r.
Działania wojenne spowodowały zniszczenia w 1612, 1648, 1653, 1657, 1672, 1690 r.
Epidemie (zarazy morowe) wybuchły w 1626, 1653, 1656 i 1658 r.

W 1859 uległo wielkiemu pożarowi, który strawił większość drewnianych zabudowań. Kolejne zniszczenia przyniosły działania I wojny światowej.

13 stycznia 1870 r. pozbawiono Turobin praw miejskich^[10].

W 1914 i w 1915 r., podczas działań wojennych, cała osada Turobin „za sprawą wojsk austriackich” została spalona - wg jednego z wykazów 220 na 241 budynków zostało zniszczonych^[11].

Demografia

W 1612 “na novem Rynku albo Mieście" znajdowało się 37 działek budowlanych, należących do turobińskich mieszczan^[7].

W 1564 r. miasto liczyło 245 domów z 1225 mieszkańcami.

Kolejne spisy ludności wykazywały tu:

286 domów - w 1787 roku,
26 domów murowanych i 318 drewnianych z 2026 mieszkańcami - w 1827 r.^[12].
20 murowanych i 405 drewnianych domów oraz 2359 mieszkańców, z tego 951 Żydów - w 1856/57 r.,
25 murowanych i 341 drewnianych domów oraz 3942 mieszkańców, w tym 2342 Żydów w 1886/87 r.
1600 mieszkańców, w tym 965 Żydów, według spisu z r. 1921^[13].

Relacja Verdmona z 1902 r. (Leonard de Verdmon Jacques) opisana w wydanej monografii tak mówiła o miejscowości: “... obecnie jest to nędzna, niebrukowana mieścina, głośna z największych w Królestwie (kongresowym) jarmarków na konie; te jarmarki oraz rolnictwo i wyrób kożuchów podtrzymują dobrobyt ludności". W osadzie istnieje cerkiew prawosławna od r. 1882, synagoga murowana, szkoła początkowa, dom schronienia dla starców i urząd gminny.

W latach 1788-90 tutejszym proboszczem (bardziej tytularnym niż faktycznym) był Stanisław Staszic^[7].

Zabytki

Kościół pw. św. Dominika
Rynek turobiński o wymiarach 100 × 110 m
Kaplica pw. św. Marka
Gródki - zbiorowa mogiła mieszkańców wsi zabitych przez hitlerowców 1 lipca 1942
Synagoga i dom modlitwy dla kobiet
Kaplica cmentarna św. Elżbiety

Turystyka

Szlak Renesansu Lubelskiego

Osoby związane z Turobinem

Jan z Turobina (1511–1575) – prawnik, rektor Akademii Krakowskiej.
Tadeusz Stocki – major intendent Wojska Polskiego, cichociemny.

Zobacz też

stary cmentarz żydowski w Turobinie
nowy cmentarz żydowski w Turobinie

Przypisy

↑ Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-16].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1303 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].
↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, s. 251.
↑ ^a ^b ^c WiesławW. Bondyra WiesławW., Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin - Zamość 1993, oai:biblioteka.teatrnn.pl:8806 [dostęp 2019-03-07] .
↑ Włodzimierz Dworzaczek, Andrzej Górka, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, 1959-1960, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 404.
↑ Marian Kozaczka, Ordynacje rodowe na ziemiach polskich do 1918 r., w: Rocznik Tarnowski 1991/1992, s. 64.
↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)
↑ STRATY I ZNISZCZENIA PONIESIONE W ZABYTKACH NIERUCHOMYCH W OKRESIE I WOJNY ŚWIATOWEJ NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO (W JEGO AKTUALNYCH GRANICACH) - PDF Darmowe pobieranie, docplayer.pl [dostęp 2019-12-17] .
↑ Tabela. Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, W. 1827.. „Centralna Biblioteka Statystyczna”. A-Ł (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), s. 288, 1827. Warszawa. Sprawdź autora:1.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-07-17] .

Bibliografia

Roman Tokarczyk, "Turobin Dzieje Miejscowości" (monografia), Morpol, Lublin 2002

Linki zewnętrzne

Józef Niedźwiedź Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego Oficyna wydawnicza KRESY Sp. z o.o., Zamość 2003
Turobin (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 646 .

[bdl-1] Bank danych lokalnych GUS. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-07-16].

[poczta-2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1303 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-3] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-23].

[teryt1-4] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-04-23].

[5] Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.

[6] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, s. 251.

[BC-7] WiesławW. Bondyra WiesławW., Słownik historyczny miejscowości województwa zamojskiego, Lublin - Zamość 1993, oai:biblioteka.teatrnn.pl:8806 [dostęp 2019-03-07] .

[8] Włodzimierz Dworzaczek, Andrzej Górka, w: Polski Słownik Biograficzny, t. VIII, 1959-1960, Wrocław-Kraków-Warszawa, s. 404.

[9] Marian Kozaczka, Ordynacje rodowe na ziemiach polskich do 1918 r., w: Rocznik Tarnowski 1991/1992, s. 64.

[10] Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 471)

[11] STRATY I ZNISZCZENIA PONIESIONE W ZABYTKACH NIERUCHOMYCH W OKRESIE I WOJNY ŚWIATOWEJ NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO (W JEGO AKTUALNYCH GRANICACH) - PDF Darmowe pobieranie, docplayer.pl [dostęp 2019-12-17] .

[12] Tabela. Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożone w biurze Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, t. I-II, W. 1827.. „Centralna Biblioteka Statystyczna”. A-Ł (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego), s. 288, 1827. Warszawa. Sprawdź autora:1.

[Spis-13] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. IV, Województwo lubelskie, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1924 [dostęp 2015-07-17] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1915)* woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Gorzków (do 1870) Izbica (do 1870) Krasnystaw Tarnogóra (do 1870) Turobin (do 1870) Żółkiewka (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Czajki (1877–1954) Czernięcin (18??–9?) Częstoborowice (1867–77) Fajsławice (1867–1954 i 1973–75) Gorzków (1867–1954 i 1973–75) Izbica (1877–1954 i 1973–75) Krasnystaw (1867–1954 i 1973–75) Kraśniczyn (1867–77 i 1973–75) Łopiennik (Górny) (1867–1954 i 1973–75) Orchowiec (1867–68) Rudka (1874–1925) Rudnik (1867–1954 i 1973–75) Rybczewice (1877–1954 i 1973–75) Siennica Nadolna (1867–74) Siennica Różana (1925–54 i 1973–75) Tarnogóra (1867–77 i 1929–54) Turobin (1867–18??, 189?–1954 i 1973–75) Wysokie (1867–1954) Zakrzew (1867–1954) Żółkiewka (1867–1954 i 1973–75)
Gromady (1954–72)	Bończa (1954–59) Borów (1954–59) Borówek (1960–72) Brzeziny (1960) Bzowiec (1954–59) Chłaniów (1954–72) Czajki (1962–72) Czernięcin Poduchowny (1954–72) Fajsławice (1954–72) Giełczew (1954–59 →) Gorzków (1954–72) Gródki (1954–61) Guzówka (1954–59) Izbica (1954–72) Koszarsko (1954–59) Krasnystaw (1954–56) Krasnystaw (1962–72) Kraśniczyn (1954–59) Kraśniczyn I (1960–62) Kraśniczyn-Osada (1954–72) Krupe (1954–72) Krzywe (1954–59) Łopiennik Dolny (1954–59) Łopiennik Górny (1954–72) Małochwiej Duży (1954–61) Niemienice (1954–59) Nowy Maciejów (1954–72) Olchowiec (1954–59) Oleśniki (1954–61) Orchowiec (1954–61) Orłów Murowany (1954–72) Ostrzyca (1954–61) Pilaszkowice (1954–59) Płonka (1954–59) Rońsko-Kolonia (1957–59) Rońsko-Kolonia (1960–61) Rudnik (1954–72) Rybczewice (1954–72) Siedliska (1954–72) Siennica Nadolna (1954–61) Siennica Różana (1954–72) Sobieska Wola (1954–72) Starawieś (1954–55 →) Stawce (1954–55 →) Stężyca Łęczyńska (1954–59) Stryjno (1954–72) Surhów (1954–59) Tarnawa Duża (1954–59) Tarnawka (1954–58) Tarzymiechy (1954–72) Tokary (1954–57) Turobin (1954–72) Wielkopole (1954–59) Wierzbica (1954–58) Wirkowice (← 1957–61) Wola Żulińska (← 1955–56) Wólka Orłowska (1954–61) Wysokie (1954–72) Zakręcie (1954–68) Zakrzew (1954–72) Zażółkiew (1960) Żabno (1954–58) Żdżanne (1954–59) Żółkiewka (1954–72) Żulin (1956–72)
Legenda	* W 1912 części gmin Czajki, Łopiennik i Rudka weszły w skład guberni chełmskiej (1912–15)

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne