Tursko Małe

Tursko Małe

wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	staszowski
Gmina	Połaniec
Sołectwo	Tursko Małe
Wysokość	165,5 m n.p.m.
Liczba ludności (2009)	174[1]
Strefa numeracyjna	15
Kod pocztowy	28-230[2]
Tablice rejestracyjne	TSZ
SIMC	0803785[3]
Położenie na mapie gminy Połaniec Tursko Małe
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Tursko Małe
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Tursko Małe
Położenie na mapie powiatu staszowskiego Tursko Małe
50°26′50″N 21°20′41″E/50,447222 21,344722

Tursko Małe – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Połaniec^[3][4].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

W latach 1867-1954 w granicach administracyjnych gminy Tursko (natenczas dzieliła się na: wioskę, osadę szkatułową i folwark); a w granicach obecnej gminy Połaniec dopiero od 1 stycznia 1973 roku po reaktywacji gmin w miejsce gromad.

Historia

Wieś Tursko była widownią jednej z ważniejszych walk z Tatarami, a mianowicie w 1241 roku, po zajęciu i zniszczeniu Sandomierza dnia 13 lutego, zwrócili się Tatarzy ku południowi, z zamiarem zajęcia grodu w Połańcu. W tym celu rozłożyli się obozem pod Turskiem. Hufiec małopolski, pod wodzą Włodzimierza wojewody krakowskiego, napadł niespodzianie na obóz tatarski i sprawił wielki zamęt. Korzystając z tego liczni jeńcy porozbiegali się, szukając schronienia w przyległych lasach puszczy strzegomskiej. Tatarzy widząc szczupłe siły atakujących, nabrali otuchy i utrzymali się na swoich stanowiskach, dzięki niekarności rycerstwa polskiego, którego część zajęła się zabieraniem łapów z taboru tatarskiego. Mężną śmiercią zginął między innemi Michał Przedwojowicz. Opowiadanie Długosza o bitwie pod Turskiem opiera się w części na relacyi katalogu biskupów krakowskich, w części na nieznanych źródłach^[5]. Tu mamy dylemat historyczny, kiedy dokładnie dokonał się podział na Tursko większe i mniejsze. Bowiem król Kazimierz pozwala Bokszy (Boxae) z Janowic i bratu Janowi przenieść wieś Tursko Małe na prawo niemieckie^[6]. „Bogssa” ten był świadkiem sprzedaży części wsi Zdanowa w roku 1362. Tenże Boksza podpisał się na akcie z roku 1371^[6] i z roku 1381^[6]. Ponadto w Spisie Beneficjów... w tomie II Tursko mniejsze wchodzi w skład ówczesnej parafii Połaniec jako samodzielna wioska. A obie wsie (tj. odpowiednio Tursko: minor i major, czyli mniejsze i większe) są starożytnemi osadami, położonemi przy starym trakcie handlowym i brodzie przez Wisłę, pomiędzy dwoma grodziskami pogranicznemi (w Osieku i Połańcu)^[5].

Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich w dwóch tomach, pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku.

TURSKO MAŁE, wieś i folwark nad rzeką Wisłą, z lewego brzegu, o 2 wiorsty na zachód-południowy od Turska Wielkiego, należy do parafii Połaniec (o 4 wiorsty na zachód), ma 57 domów, 542 mieszkańców. W roku 1827 było (tu) 58 domów, 398 mieszkańców. Brzegi Wisty są obwałowane dla ochrony niziny nadbrzeżnej od wylewów. Obie wsi (tj. Trusko: minor i major, czyli Tursko: mniejsze i większe) są starożytnemi osadami, położonemi przy starym trakcie handlowym i brodzie przez Wisłę, pomiędzy dwoma grodziskami pogranicznemi (w Osieku i Połańcu).
(...) Tursko Małe, w parafii Połaniec, własność Noska i Spytka herbu Janina, miało 9 łanów kmiecych, 2 folwarki rycerskie, z których dziesięcinę, wartości 2 grzywien, płacono plebanowi w Połańcu (Długosz, L. B., II, 324, 325, 450).
(...) Tursko Małe w roku 1508 wraz z innemi płaciło gr. 22 (poboru). Część Turska należąca do Jana Turskiego płaciła 1 grzywnę (i). 1½ gr. W roku 1578 wieś Tursko (Małe) w parafii Połaniec, własność kasztelana radomskiego Stanisława Tarnowskiego, miało 14 osadników, 3 łany, 8 zagrodników z rolą, 4 zagrodników (bez roli), 5 komorników, 2 rzemieślników (Pawiński, Małp., 169, 458, 459).

Bronisław Chlebowski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego..., t. XII^[5].

Tursko Małe w 1867 roku wchodziło w skład gminy Tursko, z urzędem gminy w Strużkach. Sądem okręgowym dla gminy był IV Sąd Okręgowy w Staszowie (tam też była stacya pocztowa). Gmina miała 8 781 mórg rozległości ogółem (w tym 5 083 mórg włościańskich) i 4 613 mieszkańców (w tym 1,4 proc. pochodzenia żydowskiego, tj. 63 żydów). W skład gminy wchodziły jeszcze: Antoszówka, Dąbrowa, Luszyca, Matyaszów, Nakol, Niekrasów, Niekurza, Okrągła, Ossala, Pióry, Rudniki, Szwagrów, Strużki, Sworoń, Trzcianka, Tursko Wielkie, Tursko Wola, Zaduska Kępa i Zawada^[5].

W 1895 roku ówczesna parafia Połaniec należała do ówczesnego dekanatu sandomierskiego i liczyła wówczas 5 514 dusz^[7].

Tursko Małe wieś nad rz. Wisłą, gm. Tursko Wlk. – dm. 61, mk. 386, w tem 6 wyzn. mojż.
Posiada 1-kl. Szkołę Powsz. Jest to starożytna osada. W pobliżu był bród przez Wisłę. W połowie XV w. własność Noska i Spytka h. Janina, zaś w połowie XVI wieku Jana Turskiego. Był tu zamek z kaplicą, z którego nic nie pozostało jedynie figura św. Michała przed kościołem w Niekrasowie (ob).
We wsi znajduje się oryginalna kapliczka drewniana.

Tursko Małe folw. gm. Tursko Wlk. – dm. 4. mk.126, w tem 9 wyzn. mojż.
Należy do dóbr ks. Radziwiłła.

Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy miejscowości powiatu sandomierskiego^[8].

Demografia

Współczesna struktura demograficzna wioski Tursko Małe na podstawie danych z lat 1995-2009 według roczników GUS, z prezentacją danych z 2002 roku^[9]:

Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych

WYSZCZEGÓLNIENIE					J. m.	POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
						OGÓŁEM	0-9	10-19	20-29	30-39	40-49	50-59	60-69	70-79	80+
I.	OGÓŁEM				os.	205	23	42	30	15	38	15	12	25	5
	–	odsetek			%	100	11,2	20,5	14,6	7,3	18,5	7,3	5,9	12,2	2,5
	1.	WEDŁUG PŁCI
		A.	Mężczyzn		os.	100	10	22	13	6	21	9	5	13	1
			–	odsetek	%	48,8	4,9	10,7	6,3	2,9	10,2	4,4	2,6	6,3	0,5
		B.	Kobiet		os.	105	13	20	17	9	17	6	7	12	4
			–	odsetek	%	51,2	6,3	9,8	8,3	4,4	8,3	2,9	3,3	5,9	2

Rysunek 1.1 Piramida populacji – struktura płci i wieku wioski

Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych

WYSZCZEGÓLNIENIE						J. m.	POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w grupach wiekowych w 2002 roku)
							OGÓŁEM	Mężczyzn	Kobiet
I.	OGÓŁEM					os.	205	100	105
	–	odsetek				%	100	48,8	51,2
	1.	W WIEKU
		A.	Przedprodukcyjnym			os.	54	26	28
			–	odsetek		%	26,4	12,7	13,7
		B.	Produkcyjnym			os.	111	57	54
			–	odsetek		%	54,1	27,8	26,3
			a.	mobilnym		os.	77	37	40
				–	odsetek	%	37,5	18	19,5
			b.	niemobilnym		os.	34	20	14
				–	odsetek	%	16,6	9,8	6,8
		C.	Poprodukcyjnym			os.	40	17	23
			–	odsetek		%	19,5	8,3	11,2

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Turska Małego zawarty w tabeli 1^[10].

Przypisy

Bibliografia

1. Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.