Turzyca

Turzyca
Ilustracja
Morfologia turzyc (t. drżączkowata i lisia)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

ciborowate

Rodzaj

turzyca

Nazwa systematyczna
Carex L.
Sp. Pl. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Carex hirta L.[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Narys kwiatowy
Morfologia
(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0
Kwiatostany turzycy prosowatej, w góry męski, u dołu żeńskie

Turzyca (Carex L.) – rodzaj roślin z rodziny ciborowatych (turzycowatych). Obejmuje ok. 2000 gatunków (w szerokim ujęciu, z włączeniem kilkudziesięciu gatunków z innych rodzajów tradycyjnie wyróżnianych w plemieniu Cariceae). Spotykane są one na całym świecie, ale najbardziej zróżnicowane są w strefie klimatów umiarkowanych. W Polsce występuje ok. 100 gatunków.

Są to zwykle niezbyt długowieczne byliny odgrywające istotną rolę w wielu ekosystemach, zwłaszcza na terenach bagiennych (gdzie tworzą m.in. szuwary wielkoturzycowe), w murawach wysokogórskich i w tundrze[5]. Lokalnie odgrywają istotną rolę jako rośliny pastewne (np. gatunki zaliczane dawniej do rodzaju kobrezja Kobresia w górach na terenie Rosji czy C. parvula dominująca na pastwiskach jaków w Tybecie)[5]. Niektóre rośliny kłączowe wykorzystywane są do stabilizacji wydm piaszczystych (np. C. kobomugi), włosowate liście turzycy drżączkowatej C. brizoides używane są do wypełniania materaców i wyściełania mebli. Niektóre gatunki wykorzystywane są do wyplatania kapeluszy i jako rośliny lecznicze[5]. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, w tym w odmianach, m.in. o liściach biało paskowanych. Stosowane są do ozdoby np. kępowe turzyce o włosowatych liściach – turzyca włosowa C. capillaea, włosista C. comans, wyróżniająca się dużymi, gwiazdkowatymi owocami turzyca Graya C. grayi, inne: turzyca oszimska C. oshimensis, japońska C. morrowii, palmowa (muskegońska) C. muskingumensis[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj jest niemal kosmopolityczny. Brak go na niektórych obszarach nizinnych strefy międzyzwrotnikowej[7] (we wschodniej Brazylii, w części krajów zachodniej Afryki, w Omanie i ZEA)[4]. Pojedyncze tylko gatunki rosną w południowo-wschodniej Azji[7]. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w strefie klimatów umiarkowanych, zwłaszcza w Ameryce Północnej (na północ od Meksyku rośnie 480 gatunków) i we wschodniej Azji (w Chinach obecnych jest 527 gatunków, w Japonii 202). Na półkuli południowej wyróżnia się Nowa Zelandia z 80 gatunkami. W Europie występuje 180 gatunków[5].

Wykaz gatunków flory Polski[8]

Systematyka

Rodzaj należy do rodziny ciborowatych Cyperaceae, zwanych też turzycowatymi. W obrębie rodziny klasyfikowany jest do podrodziny Cyperoideae i plemienia Cariceae[9]. Do plemienia tradycyjnie zaliczanych jest 5 rodzajów – poza turzycą także: Cymophyllus (takson monotypowy), kobrezja Kobresia (ok. 60 gatunków), Schoenoxiphium (ok. 15 gatunków) i Uncinia (ok. 70 gatunków), a sam rodzaj turzyca dzielony jest na cztery podrodzaje (Carex, Psyllophora, Vignea, Vigneastra). Badania molekularne wykazują, że w takim tradycyjnym ujęciu rodzaj Carex jest parafiletyczny, pozostałe są w nim zagnieżdżone, przy czym Kobresia jest gradem – w efekcie wszystkie rodzaje w obrębie plemienia łączone są w jeden – turzyca Carex. Dzieli się on na dwa klady. Klad bazalny obejmuje dawny rodzaj Schoenoxiphium i część gatunków z sekcji Psyllophora. Kolejne trzy klady obejmują: 1) podrodzaje Carex, Vigneastra, część podrodzaju Psyllophora; 2) podrodzaj Vignea i część podrodzaju Psyllophora oraz 3) Uncinia, Kobresia, część podrodzaju Psyllophora[10][11][4].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-14] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
  4. ↑ a b c Carex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-18].
  5. ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 164. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ Beata Grabowska, Trawy: turzyce, sity, kosmatki, Tomasz Kubala (red.), Krakow, 2009, s. 22-28, ISBN 978-83-925110-4-5, OCLC 893856514.
  7. ↑ a b Peter W. Ball & A. A. Reznicek: Carex Linneus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-18].
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 49-53, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Genus Carex L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-18].
  10. ↑ Global Carex Group. Making Carex monophyletic (Cyperaceae, tribe Cariceae): a new broader circumscription. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 179, 1, s. 1–42, 2015. DOI: 10.1111/boj.12298. 
  11. ↑ Starr, J.R., Ford, B.A.. Phylogeny and Evolution in Cariceae (Cyperaceae): Current Knowledge and Future Directions. „Bot. Rev”. 75, s. 110–137, 2009. DOI: 10.1007/s12229-008-9020-x. 

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Flower-diagram-of-Carex.svg
Flower diagram of Carex; A male; B female (dreinarbig); C female (zweinarbig); D Schema einer weiblichen Blüte// a = Secundarspross, utr = Utriculus
Carex spp Sturm27.jpg

1. Carex brizoides L., 2. Carex vulpina L.

Original Caption
1. Waldhaar, Carex brizoides
2. Fuchs-Segge, C. vulpina
Areal carex.jpg
карта ареала рапространения рода Осока
Carex anatomy.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0