Czaszka
 | Ten artykuł od 2019-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Czaszka (łac. cranium) – struktura kostna lub chrzęstna, która służy jako szkielet głowy. Stanowi naturalną osłonę mózgu i innych narządów znajdujących się w głowie.
Czaszka człowieka
Wzrost czaszki człowieka trwa nie tylko podczas życia płodowego, ale praktycznie aż do osiągnięcia wieku dorosłego. Wzrost ten jest szczególnie intensywny przez pierwsze trzy lata życia. Możliwości wzrostu szybko jednak maleją, szczególnie po skostnieniu łączno-tkankowych ciemiączek, a ostatecznie wraz z kostnieniem szwów.[1]
Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki (basis cranii interna) dzieli się na trzy doły:
U człowieka i innych naczelnych czaszka składa się z:
- mózgoczaszki (łac. neurocranium, cranium), która styka się jakąkolwiek powierzchnią z mózgowiem. Ma kształt puszki, w której rozróżnia się część górną – sklepienie czaszki – (łac. calvaria), część dolną – podstawę czaszki – (łac. basis cranii) oraz 4 ściany: przednią, tylną i dwie boczne,
- twarzoczaszki (łac. viscerocranium), zwanej też trzewioczaszką (łac. splanchnocranium).
Mózgoczaszka (Neurocranium)
Stanowi przede wszystkim ochronę mózgowia, składa się z:
- kości czołowej (os frontale),
- dwóch kości skroniowych (ossa temporalia),
- dwóch kości ciemieniowych (ossa parietalia),
- kości potylicznej (os occipitale),
- kości klinowej (os sphenoidale),
- kości sitowej (os ethmoidale).
Poszczególne kości mózgoczaszki połączone są szwami, które stanowią stałe i nieruchome połączenie. Niektóre kości czaszki połączone są ze sobą chrząstkozrostami (łac. synchondroses), które z wiekiem kostnieją.
Twarzoczaszka (dawniej: trzewioczaszka; splanchnocranium, viscerocranium)
Chroni narządy zmysłów: wzroku, węchu i smaku, otacza początkowe odcinki dróg oddechowych i pokarmowych, składa się z:
- dwóch kości nosowych (os nasale),
- dwóch kości łzowych (os lacrimale),
- dwóch małżowin nosowych dolnych (concha nasalis inferior),
- lemiesza (vomer),
- dwóch szczęk (maxilla),
- żuchwy (mandibula),
- dwóch kości podniebiennych (os palatinum),
- dwóch kości jarzmowych (ossa zygomaticus),
- kości gnykowej (os hyoideum).
Ruchomymi elementami twarzoczaszki człowieka są nieparzyste kości: żuchwa (łac. mandibula), w której umieszczone są zęby, oraz kość gnykowa (łac. os hyoideum) niemająca połączenia z innymi kośćmi czaszki.
Ważniejsze otwory i szczeliny w podstawie czaszki
| Otwór, szczelina | Położenie | Zawartość |
|---|---|---|
| blaszka sitowa | kość sitowa | nn. węchowe (I) |
| kanał wzrokowy | skrzydło mniejsze kości klinowej | n. wzrokowy (II), t. oczna |
| szczelina oczodołowa górna | pomiędzy skrzydłem większym i mniejszym kości klinowej | nn. okoruchowy (III), bloczkowy (IV), odwodzący (VI), oczny (V-1) |
| otwór okrągły | skrzydło większe kości klinowej | n. szczękowy (V-2) |
| otwór owalny | skrzydło większe kości klinowej | n. żuchwowy (V-3), splot żylny otworu owalnego |
| otwór poszarpany | pomiędzy kością klinową a częścią skalistą kości skroniowej | drobne naczynia żylne (wypusty) i tętnicze opony twardej |
| kanał tętnicy szyjnej | część skalista kości skroniowej | t. szyjna wewnętrzna |
| otwór słuchowy wewnętrzny | część skalista kości skroniowej | nn. twarzowy (VII), przedsionkowo- ślimakowy (VIII), t. błędnika |
| otwór szyjny | pomiędzy kością potyliczną a częścią skalistą kości skroniowej | nn. językowo-gardłowy (IX), błędny (X), dodatkowy (XI), ż. szyjna wewnętrzna |
| kanał nerwu podjęzykowego | kość potyliczna | n. podjęzykowy (XII) |
| otwór wielki | kość potyliczna | rdzeń kręgowy, n. dodatkowy (XI), tt. kręgowe |
Zróżnicowanie
Czaszki ludzi znacznie różnią się w zależności od rasy, płci, wieku oraz charakteryzują się dużą zmiennością indywidualną.
Znaczenie w dawnej medycynie
Czaszka ludzka była ważnym surowcem, wykorzystywanym do produkcji leków (do początku XX w.). Czaszka była powszechnie uznawana za źródło siły, stąd istniał zwyczaj podawania wody chorym na epilepsję i ból głowy w czaszkach świętych. Co więcej, nierzadko wykonywano odwiercenia w czaszkach świętych, aby w ten sposób otrzymać surowiec leczniczy. Według XVIII-wiecznego poradnika medycznego "Compedium medicum auctum" z czaszki produkowano „proszek na kurcz pewny”. Składał się on z: siarczku rtęci, czaszki ludzkiej, bursztynu, przetworu ze srebra i manus christi perlatum (rodzaj wyrobu z lukru, z dodatkiem pereł) [2].
Innym surowcem związanym z czaszką był „mech z czaszki ludzkiej” — Muscus ex Cranio Humano. Prawdopodobnie pierwszym, który uznał tę roślinę za surowiec był szwajcarski lekarz i alchemik Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim, zwany Paracelsusem. W jednym ze swoich dzieł, jednym z niewielu wydanych za swojego życia — "Die Grosse Wundartzney" (Wielka księga chirurgii; 1536 r.), we fragmencie opisującym środki lecznicze powodujące powstawanie skrzepów w układzie krwionośnym, wymienił „mech z martwej głowy”[2].
Zobacz też
- dymorfizm płciowy w budowie czaszki u ludzi
Przypisy
- ↑ Mirosław Kulewicz, Wzrost i rozwój twarzoczaszki.
- ↑ a b Aleksander K. Smakosz, Czaszka ludzka zza pierwszego stołu. Z historii medycznego kanibalizmu, „Pharmacopola”, 2 (5), 30 października 2022, s. 6–13.
Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.
Media użyte na tej stronie
Star of life, blue version. Represents the Rod of Asclepius, with a snake around it, on a 6-branch star shaped as the cross of 3 thick 3:1 rectangles.
Design:
The logo is basically unicolor, most often a slate or medium blue, but this design uses a slightly lighter shade of blue for the outer outline of the cross, and the outlines of the rod and of the snake. The background is transparent (but the star includes a small inner plain white outline). This makes this image usable and visible on any background, including blue. The light shade of color for the outlines makes the form more visible at smaller resolutions, so that the image can easily be used as an icon.
This SVG file was manually created to specify alignments, to use only integers at the core 192x192 size, to get smooth curves on connection points (without any angle), to make a perfect logo centered in a exact square, to use a more precise geometry for the star and to use slate blue color with slightly lighter outlines on the cross, the rod and snake.
Finally, the SVG file is clean and contains no unnecessary XML elements or attributes, CSS styles or transforms that are usually added silently by common SVG editors (like Sodipodi or Inkscape) and that just pollute the final document, so it just needs the core SVG elements for the rendering. This is why its file size is so small.
The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.
Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.Kompletny schemat ukazujący kości, szwy i inne detale czaszki człowieka. Przetłumaczono przy wykorzystaniu Ilustrowana anatomia człowieka, Heinz Feneis, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
Autor: Sven Volkens, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ta grafika została stworzona za pomocą Zerene Stacker.
The skull from the front.
Mongolian gerbil skull
Autor: Raul654, Licencja: CC-BY-SA-3.0
A hippo's skull. Taken at Disney's Animal Kingdom