Twierdza Boyen

Twierdza Boyen

Feste Boyen

nr rej. A-984 z 6.01.1994
Makieta twierdzy
Państwo	Polska
Miejscowość	Giżycko
Rozpoczęcie budowy	1844
Ukończenie budowy	1856
Położenie na mapie Giżycka Twierdza Boyen
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Twierdza Boyen
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Twierdza Boyen
Położenie na mapie powiatu giżyckiego Twierdza Boyen
54°01′55,646″N 21°44′52,933″E/54,032124 21,748037
Strona internetowa

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Twierdza Boyen

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Twierdza Boyen

© Marek i Ewa Wojciechowscy / Trips over Poland, CC BY-SA 3.0

Twierdza Boyen

Brama Giżycka

Twierdza Boyen – twierdza w kształcie gwiazdy, będąca ważnym obiektem militarnym o znaczeniu strategicznym w XIX i pocz. XX w. Położona w zachodniej części Giżycka, na wąskim przesmyku między dwoma dużymi jeziorami mazurskimi – Kisajno (południowa część kompleksu Mamr) i Niegocin. Zbudowana w latach 1844–1856 z rozkazu króla Fryderyka Wilhelma IV, zajmuje powierzchnię ok. 100 ha i została przygotowana dla załogi liczącej około 3000. żołnierzy.

Wzniesiona została na obszarze Prus Wschodnich i była głównym ogniwem w łańcuchu umocnień zamykających od wschodu dostęp na teren państwa pruskiego.

Do twierdzy prowadzą dwie drogi od strony Giżycka i Kętrzyna, i cztery bramy wjazdowe:

• Giżycka,
• Kętrzyńska,
• Wodna (pomocnicza; wyposażona w podnoszony most zwodzony),
• Prochowa (pomocnicza; sąsiadująca z dzisiejszym amfiteatrem).

Budowa

Historia giżyckiej Twierdzy Boyen rozpoczęła się w 1. połowie XIX wieku. Pierwsze plany powstania twierdzy pochodziły z 1818 i były one odzwierciedleniem doświadczeń gen. von Grolmanna oraz von Boyena z wojen napoleońskich. Jednak ostateczną decyzję o wybudowaniu fortyfikacji podjęto dopiero 9 sierpnia 1841. Autorem projektu był Johann Leopold Ludwig Brese, który wcześniej zaprojektował Fort Winiary i pozostałe elementy Twierdzy Poznań. Lokalizacja uzgodniona została po lokalnej wizji w 1842 przez generałów: von Grolmanna, von Krausenecka oraz von Astera. 5 kwietnia 1843 od projektu i pierwszych prac ziemnych, czyli niwelacji terenu i kopania studni, rozpoczęła się budowa w rejonie donżonu. 4 września 1844 z udziałem lokalnych władz położono tu kamień węgielny. Prace rozpoczęte przez gen. Astera dokończono w 1846 według projektu majora Westphala. 24 grudnia 1846 król Fryderyk Wilhelm oficjalnie nadał twierdzy nazwę Feste Boyen (Twierdza Boyen). Połowa bastionów, tj. trzy otrzymały nazwę od imion gen. von Boyena – Leopold, Ludwig i Hermann, a trzy pozostałe – Recht (Prawo), Schwert (Miecz), Licht (Światło) od jego rodowego zawołania.

Prawie na wprost wejścia do twierdzy przez Bramę Kętrzyńską znajduje się budynek stacji gołębi pocztowych. W czasie I wojny światowej przesyłki pocztowe z Giżycka bardzo szybko docierały do Królewca, Szczecina i Wrocławia. Wywiad niemiecki musiał doceniać ten sposób łączności jeszcze w czasie II wojny światowej, skoro na terenach polskich włączonych do III Rzeszy w 1942 zarządzono likwidację wszystkich gołębi pocztowych.

I wojna światowa

W trakcie bitwy pod Tannenbergiem (17 sierpnia do 2 września 1914) na terenie twierdzy i okolicy stacjonowało 4 tys. żołnierzy z jednostek pomocniczych pod dowództwem płk. Hansa Busse^[1].

Załoga prowadziła działania zaczepne, pozorując większą grupę, ocenioną przez Rosjan na dywizję piechoty. 23 sierpnia Rosjanie zamknęli pierścień okrążenia wokół Giżycka razem z twierdzą, ale zatrzymali się 16 kilometrów od Giżycka. Sama twierdza nie była atakowana, ale jej artyleria wspierała oddziały polowe i obronę atakowanego od 25 sierpnia Giżycka. 27 sierpnia komendant twierdzy odrzucił rosyjską propozycję kapitulacji. 7 września niemiecka 36 DP dotarła do twierdzy kończąc jej okrążenie^[2].

Po I wojnie światowej uznano twierdzę za przestarzałą i przemianowano na obiekt zaplecza, umieszczając w niej między innymi szpital.

Twierdza w latach 1941–1944

W latach 1941–1944 na terenie twierdzy funkcjonował szpital polowy. Na kuracji po złamaniu obojczyka (po upadku w czasie jazdy konnej w Mamerkach) przebywał tu od 10 października 1941 gen. Franz Halder. Po zamachu na Hitlera (20 lipca 1944) w Wilczym Szańcu do kwatery głównej Hitlera w dniu 22 i 23 lipca 1944 dojeżdżał na konsultacje laryngolog dr Giesing.

W twierdzy ulokowany był III wydział XII oddziału Sztabu Generalnego (OKH) Obce Armie Wschód z Mamerek. Wydziałem kierował płk. Alexis Freiher von Roenne podległy gen. Gehlenowi. Placówka wywiadu w twierdzy miała kryptonim „Emma”. Do dyspozycji Roennego był budynek koszarowy zlokalizowany po prawej stronie od wejścia przez Bramę Giżycką, między bastionami Ludwik i Leopold. Budynek koszarowy przeznaczony był dla ok. 500 żołnierzy. W budynku tym analizowano zdobyte na froncie dokumenty oraz werbowano do współpracy oficerów Armii Czerwonej. Oficerów radzieckich dowożono tu z różnych obozów jenieckich. Nabór agentów odbywał się metodą „kija i marchewki”. Niechętnych do współpracy kierowano do więzienia (zamek krzyżacki) w Rynie, a podejmujący współpracę zostawali w wydzielonym sektorze twierdzy. W sektorze tym, przeznaczonym na 100 osób była stołówka, kino i biblioteka. W dniach od 16 lipca do 4 września 1942 przebywał tu Andriej Własow, przewieziony później do Winnicy na Ukrainie. Według Jürgena Thorwalda w Twierdzy Boyen funkcjonował ośrodek szkoleniowy dla oficerów ROA. Potwierdzają to relacje robotnika przymusowego Franciszka Charubina, pomocnika maszynisty, który w 1944 na dworcu kolejowym w Giżycku spotykał oficerów w mundurach niemieckich, rozmawiających po rosyjsku. Zwykli żołnierze ROA przypuszczalnie szkoleni byli w koszarach w Orzyszu. Relacja tego samego F. Charubina – do Orzysza przybywały transporty jeńców czerwonoarmistów, a wyjeżdżały transporty żołnierzy w niemieckich mundurach, śpiewających rosyjskie piosenki. O transportach kolejowych wojsk na trasie Giżycko-Pisz Charubin przekazywał meldunki Polskiemu Związkowi Powstańczemu, który w 1942 włączony został do Armii Krajowej.

Na terenie twierdzy funkcjonowało laboratorium oceniające jakość żywności dostarczanej do „Wilczego Szańca”.

Po 1944

W 1945 Niemcy opuścili twierdzę bez walki. Po II wojnie światowej twierdzą zarządzało wojsko polskie, które przekazało jej część cywilnym zakładom spożywczym, w większości zlikwidowanym po 1989 r. W 1975 r. twierdza uznana została za zabytek architektury. Po opuszczeniu przez wojsko, twierdza była ogólnodostępna, co spowodowało dewastację i pożary spichlerzy w 1996 i 1997 roku.

Turystyka

W 1994 r. miasto przekazało większość twierdzy powstałemu we wrześniu 1993 r. Towarzystwu Miłośników Twierdzy Boyen (majdan przekazano w 2001 r.). Towarzystwo zagospodarowało teren twierdzy i zapewniło całodobowy nadzór. Udostępniło większość budowli do zwiedzania wyznaczając ścieżki oraz przewodników. W koszarowcu przy Bramie Giżyckiej urządzono schronisko młodzieżowe i Muzeum Twierdzy Boyen. W twierdzy odbywają się rekonstrukcje historyczne, zloty motocyklów i koncerty w amfiteatrze położonym w rawelinie.

Zobacz też

• Szkoła kontrwywiadowcza ROA w Lötzen

Przypisy

Bibliografia

• Thorwald Jurgen: Iluzja – żołnierze radzieccy w armii Hitlera, PWN Warszawa – Kraków 1994 (oryg. niem. 1974), ISBN 978-83-01-11579-1.
• BogdanB. Wasilenko BogdanB., Mamry i okolice. Przewodnik, Kętrzyn: „Stes”, 1996, ISBN 83-905491-0-7, OCLC 751221181 .
• Charubin Franciszek (Robotnik przymusowy, w latach 1941–1944 pomocnik maszynisty na nieistniejącej linii kolejowej Pisz-Orzysz-Giżycko), maszynopis, Kętrzyn 1990
• Franciszek Charubin, Przegląd Turystyczny. Magazyn Informacyjny Warmii i Mazur, Twarze turystyki (m.in.), Nr 11, Olsztyn 1997, ISSN 1428-9857.

Linki zewnętrzne

• Strona Twierdzy Boyen