Twierdza w Benderach
 nr rej. MD-TG-Is-N-0012 | |
 Wjazd do twierdzy od strony południowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
| Typ | |
| Data budowy | 1541 |
| Data eksploatacji | 1541-1897, |
| Bitwy | |
Położenie na mapie Naddniestrza  | |
Położenie na mapie Mołdawii  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
 46°50′17″N 29°29′15″E/46,838056 29,487500 | |
Twierdza w Benderach (ros. Бендерская крепость, rum/mołd. Cetatea Tighina, ukr. Бендерська фортеця) – XVI-wieczna twierdza turecka w Benderach, na prawym brzegu Dniestru. Częściowo nadal pełni funkcje wojskowe, częściowo zaś udostępniana jest turystom do zwiedzania. Jest najstarszym zabytkiem w granicach Naddniestrza i jednym z symboli tego nieuznawanego państwa.
Historia
Powstanie twierdzy. Twierdza w Imperium Osmańskim
Tehinia (Tighina) powstała jako genueńska faktoria handlowa[1]. Pod koniec XV w. w jej okolicach, nad Dniestrem, gdy ziemie te należały już do Hospodarstwa Mołdawskiego, zbudowano fortecę z drewna, otoczoną ziemnymi wałami. Dymitr Kantemir opisywał ją jako jedną z najpotężniejszych w Mołdawii[2]. Forteca miała bronić osady przed atakami Tatarów przez pobliską przeprawę na Dniestrze[2].
W 1538 r. Sulejman Wspaniały podporządkował sobie Mołdawię jako lenno, a dla utrzymania kontroli nad jego terytorium przyłączył bezpośrednio do Turcji jej południową część[3]. Na tym terenie znajdowała się Miejscowość została przemianowana przez Turków na Bendery, tam też wzniesiono twierdzę, przy budowie której pracowali chłopi z pobliskich wsi. Twierdzę wznosił naczelny architekt Sulejmana - Sinan, biorąc za wzór europejskie fortece bastionowe[4]. W 1541 r. budowla była już gotowa do użytku[5]. Według innego źródła powstała jeszcze wcześniej - w ciągu roku, między 1538 a 1539, gdyż Turcy rozbudowali starsze umocnienia[2]. W XVI-XVII w. kompleks twierdzy był kilkakrotnie rozbudowywany[4]. Według XVII-wiecznego opisu twierdza składała się z część dolnej i górnej oraz cytadeli, części najsilniej umocnionej[4]. Cytadela wzniesiona była na planie nieregularnego czworoboku i posiadała osiem baszt (trzy na planie koła, cztery na planie kwadratu i jedną na planie wieloboku) połączonych murem o grubości trzech metrów. Jedna z baszt była zarazem bramą wjazdową, a ponadto znajdował się w niej meczet nazwany imieniem proroka Sulejmana (Salomona)[4]. Na bramie, zgodnie z poleceniem sułtana Sulejmana, znalazła się tablica przypominająca o podboju Mołdawii[2]. Całość z trzech stron otaczała fosa, z czwartej strony naturalną barierą była rzeka. Nad fosą do bramy prowadził most zwodzony[2].
W końcu XVI w. twierdza była kilkakrotnie oblegana przez oddziały mołdawskie, m.in. w 1574 r. przez armię Jana Srogiego, za każdym razem bez powodzenia. Następnie fortecę atakowali również Kozacy zaporoscy[2]. W związku z tym w 1619 r. Turcy dokonali całkowitej przebudowy fortecy. Kamienne baszty i mury, niezdolne już do stawienia oporu nowoczesnej artylerii, zastąpiono umocnieniami typu bastionowego[5].
W 1703 r. Turcy przystąpili do prac nad odbudową i modernizacją twierdzy. Trwały one w latach 1705-1707, a przy budowie pracowali ludzie przymusowo wysłani do tego, zgodnie z rozkazami Turków, przez hospodara Antiocha Kantemira. Twierdza została przebudowana i powiększona[2]. W 1709 r. pod murami twierdzy przebywali pokonani pod Połtawą Karol XII i Iwan Mazepa[6], następnie obaj przenieśli się do pobliskiej Varnițy[7][8]. W 1738 r., podczas wojny rosyjsko-austriacko-tureckiej, pod mury fortecy podeszli wojska rosyjskie pod dowództwem Burkharda Christopha Münnicha, jednak nie zdołały jej zdobyć[5].
Twierdza poważnie ucierpiała podczas wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1768-1774[2]. Oblężenie twierdzy w 1770 r. trwało dwa miesiące i obie strony poniosły w nim znaczne straty - zginęło 6 tys. atakujących Rosjan i 5 tys. tureckich obrońców[9]. W listopadzie 1789 r. Grigorij Potiomkin ponownie zajął twierdzę[9] i został za to nagrodzony przez carycę Katarzynę II złotym wieńcem laurowym[2].
Podczas kolejnej wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1806-1812 twierdza została poważnie uszkodzona po raz kolejny[2]. Na mocy traktatu bukareszteńskiego w 1812 r. twierdza i miasto Bendery razem z całą Besarabią zostały włączone do Imperium Rosyjskiego[10].
Twierdza w Imperium Rosyjskim
W 1818 r. do Bender przybył car Aleksander I, natomiast dziesięć lat później - car Mikołaj I. W Imperium Rosyjskim forteca posiadała pierwotnie status twierdzy I klasy. Mimo to nie przeprowadzono w niej żadnych prac modernizacyjnych. Ograniczono się do wzniesienia w 1833 r. wojskowej cerkwi św. Aleksandra Newskiego[2]. Po wojnie rosyjsko-tureckiej 1877-1878 r. straciły położenie strategiczne. W 1897 r. twierdzy benderskiej odebrano status obiektu wojskowego[2].
Okres ZSRR, wojna 1992 r., Naddniestrze
W okresie przynależności Mołdawii do ZSRR twierdza w Benderach ponownie pełniła funkcje wojskowe[11]. Dawna cerkiew przy niej została zaadaptowana na klub żołnierski, a następnie popadła w niemal całkowitą ruinę[12]. U schyłku ZSRR stacjonowała w niej brygada wojsk rakietowych i batalion przeciwchemiczny radzieckiej 14 Armii[11][13].
Podczas bitwy o Bendery w czerwcu 1992 r., największego starcia kilkumiesięcznej wojny o Naddniestrze, twierdza w Benderach była jednym z celów ataków wojsk mołdawskich dążących do przejęcia miasta z rąk zwolenników niepodległości Republiki Naddniestrzańskiej. Nie została jednak zdobyta[13].
Jako najstarszy zabytek na terytorium Naddniestrza twierdza jest jednym z symboli nieuznawanej państwowości republiki, jej wizerunek jest eksponowany na banknotach - rublach naddniestrzańskich[14]. Na terenie twierdzy odbywają się międzynarodowe spotkania i konferencje[14]. Od 2007[12] w budynku znajduje się ekspozycja muzealna[2]. Po tej dacie wyremontowano, a w 2011 ponownie poświęcono również cerkiew św. Aleksandra Newskiego[12]. W 2009 r. twierdzę odwiedziło 6 tys. turystów, głównie zagranicznych[15]. Część obiektu nadal jest własnością wojska[16].
Na terenie fortecy znajduje się Aleja Sławy, w której eksponowane są pomniki rosyjskich wojskowych związanych z twierdzą, a także pomniki Iwana Mazepy i Pyłypa Orłyka, wreszcie monument nawiązujący do barona Münchausena, któremu literacka tradycja przypisuje udział w oblężeniu Bender[17].
Przypisy
- ↑ Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2, s. 179.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Крепость Бендеры (Тигина) - Крепости Молдовы, www.moldovenii.md [dostęp 2017-10-26].
- ↑ Janusz Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar "zamrożonego konfliktu" o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 217, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347.
- ↑ a b c d Бендерская крепость, tourism-pmr.eu [dostęp 2017-10-24].
- ↑ a b c КРАТКАЯ ИСТОРИЯ БЕНДЕРСКОЙ КРЕПОСТИ [dostęp 2017-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01].
- ↑ Janusz Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar "zamrożonego konfliktu" o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 224, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347.
- ↑ Valentin Balan, CAROL AL XII-LEA LA VARNIȚA 1713, istoriamilitara.org [dostęp 2017-10-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-19] (ang.).
- ↑ Так где же находится могила Ивана Мазепы? [dostęp 2017-10-27] (ros.).
- ↑ a b Бендеры, www.bendery.md [dostęp 2018-01-04].
- ↑ Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2, s. 21.
- ↑ a b Janusz Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar "zamrożonego konfliktu" o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 110, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347.
- ↑ a b c Храм святого благоверного князя Александра Невского - История храма, aleksandronevskii.prihod.ru [dostęp 2017-11-28] (ros.).
- ↑ a b Janusz Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar "zamrożonego konfliktu" o Naddniestrze, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2014, s. 113, ISBN 978-83-7780-997-6, OCLC 899872347.
- ↑ a b P. Oleksy, Wspólnota z przypadku. Studium tożsamości mieszkańców Naddniestrza, Instytut Kultury Europejskiej, Gniezno 2016, s. 286.
- ↑ Turcii vor sa restabileasca cetatea din Tighina, „Timpul - Ştiri din Moldova” [dostęp 2017-11-28] (rum.).
- ↑ Cetatea Tighina.
- ↑ P. Oleksy, Wspólnota z przypadku. Studium tożsamości mieszkańców Naddniestrza, Instytut Kultury Europejskiej, Gniezno 2016, s. 286-287.
Media użyte na tej stronie
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Flaga Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej (rewers), bez sierpa i młota
Autor: Iguacu, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Location map of Pridnestrovian Moldavian Republic
Autor: Ivo Kruusamägi, Licencja: CC BY-SA 3.0
South side of the Bender Fortress
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Moldova
Вид крепости в Бендерах
Symbol zabytku techniki do legendy mapy