Tyczyn

Tyczyn
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Pomnik przy głównym skrzyżowaniu w Tyczynie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

rzeszowski

Gmina

Tyczyn

Aglomeracja

rzeszowska

Data założenia

1368

Prawa miejskie

1368 (Kazimierz Wielki)

Burmistrz

Janusz Wiktor Skotnicki

Powierzchnia

9,67 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


3977[1]
411,3 os./km²

Strefa numeracyjna

1731.12.2017

Kod pocztowy

36-020

Tablice rejestracyjne

RZE

Położenie na mapie gminy Tyczyn
Mapa konturowa gminy Tyczyn, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Tyczyn”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Tyczyn”
Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego
Mapa konturowa powiatu rzeszowskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Tyczyn”
Ziemia49°57′55″N 22°01′59″E/49,965278 22,033056
TERC (TERYT)

1816144

SIMC

0975078

Urząd miejski
Rynek 18
36-020 Tyczyn
Strona internetowa

Tyczynmiasto w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, graniczące bezpośrednio z Rzeszowem. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tyczyn.

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1368 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[2]. W latach 1920–1945 miasto administracyjnie należało woj. lwowskiego, a w okresie 1945–1975 i 1975–1998 do woj. rzeszowskiego.

Przez miasto przepływa Strug, niewielka rzeka dorzecza Sanu.

Według danych z 1 stycznia 2018 Tyczyn liczył 3805 mieszkańców[3]. Miasto zabudowane jest głównie na terenie zwartym, szeregowym budownictwem mieszkaniowym, znajduje się w nim kilka niskich bloków.

Dodatkowo można wyróżnić następujące części miasta: Księży Lasek, Lasek, Łany, Łany Tyczyńskie, Mokra Strona, Potoki, Pułanek[a], Tyczyńskie Potoki, Zagrody.

Historia

Pierwsze dokumenty dotyczące osadnictwa na tym terenie pochodzą już z 1340 r. Tyczyn założony został na prawie magdeburskim[4] na mocy dokumentu króla Kazimierza Wielkiego, wystawionego w Niepołomicach, datowanego 14 marca 1368 r. Król zezwolił Bartoldowi Tycznerowi na lokację nowego miasta w lasach królewskich nad rzeką Białą (dziś jest to Strug), w pobliżu wsi o tej samej nazwie, w ziemi sanockiej. Pod lokację miasta król przeznaczył znaczny obszar, bo 112 łanów frankońskich, czyli 2464–2912 ha. W 1450 właścicielem miasta wraz z przedmieściami był Jan z Pilczy syn Elżbiety Granowskiej trzeciej żony Władysława Jagiełły[5].

18 czerwca 1943 Gestapo wraz z wojskiem i żandarmerią niemiecką przeprowadziło pacyfikację miasta. Po przesłuchaniach, Niemcy zamordowali kilka osób. Trzy ofiary zostały zidentyfikowane. 12 mieszkańców wywieziono do obozu w Pustkowiu. 26 lipca 1944 miała miejsce druga pacyfikacja miasta, w trakcie której śmierć poniosło 16 mieszkańców[6].

Zabytki

Kościół parafialny św. Katarzyny i Świętej Trójcy
Pałac Wodzickich, siedziba Zespołu Szkół w Tyczynie (Liceum Ogólnokształcącego)
Pomnik Grunwaldu z figurą Matki Bożej ustawiony w 1910 r. w centrum Tyczyna
  • Kościół św. Katarzyny i Świętej Trójcy – pierwszy kościół powstał w 2 połowie XV w. W 1629 r. kościół spłonął wraz z miastem. W latach 1631–1638 został odbudowany przez Mikołaja Kostkę, który dobudował kaplicę św. Stanisława, w której został pochowany. W 1657 r. w czasie węgierskiego najazdu Jerzego Rakoczego, kościół został spalony. Od początku XVIII w. kościół był rozbudowywany, w szczególności przez Jana Klemensa Branickiego w latach 1720–1730 i 1759–1763. W 1727 r. do prezbiterium dobudowano kaplicę św. Trójcy (naprzeciw kaplicy św. Stanisława). W latach 1735–1745 wykonano nowy zespół sześciu murowanych ołtarzy ozdobionych gipsem i mozaikami. Trzy ołtarze – główny, św. Stanisława i św. Trójcy, wzorowane były na rzymskich wzorach, a wykonali je architekci – Jan Henryk Klemm i Gottfried Schulz. Dobudowano też dwie wieże według projektu Jana Henryka Klemma. Sztukaterie wykonał Gottfried Schulz, a freski malował Antoni Herliczka[7]. Z tego okresu pochodzi nowy budynek wikarówki, piętrowa plebania oraz nowe organy. W dniu 26 maja 1782 r. w uroczystość św. Trójcy nowy proboszcz ks. Antoni Betański konsekrował na nowo kościół, któremu nadano potrójne wezwanie: św. Trójcy, Wniebowzięcia Matki Bożej i św. Katarzyny. Kościół jest siedzibą parafii św. Katarzyny, należącej do dekanatu Tyczyn, diecezji rzeszowskiej.
  • Pałac Wodzickich wraz z 11 hektarowym parkiem oraz budynki gospodarcze (II. poł. XIX / pocz. XX w.), w stylu historyzującym, eklektycznym. Obecnie w pałacu mieści się Liceum[8]
  • Kapliczka św. Jana Nepomucena z końca XVIII w., przebudowana w XIX w.[9]

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Tyczyna w 2014 roku[10].


Piramida wieku Tyczyn.png

Oświata

Sport

W mieście działa klub sportowy MKS „Strug” Tyczyn, rozgrywający mecze na stadionie miejskim. Największym sukcesem klubu jest zdobycie w sezonie 2002/2003 Pucharu Polski na szczeblu wojewódzkim[11]. W mieście znajduje się hala sportowa[12].

Zobacz też

Uwagi

  1. Taka jest pisownia nazwy ulicy, podczas gdy TERYT w wykazie integralnych części miasta stosuje zapis „Półanek”.

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-01-22]
  2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 172.
  3. Tyczyn w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: Przegląd Historyczny, T. 65 (1974), z. 4, tabela 2 po s. 617.
  5. Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwów tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, 1888 rok, Tom 13, Termini terrestres Przeworscenses 1450.
  6. Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 328.
  7. Jan Nieciecki, Tyczyńskie malowidła Antoniego Herliczki, wybitnego malarza dworu Jana Klemensa Branickiego, w: Z dziejów Tyczyna i regionu, Tyczyn 1998.
  8. Strona gminy.
  9. Kapliczka św. Jana Nepomucena w Tyczynie. kapliczki.org.pl. [dostęp 2019-12-23].
  10. Tyczyn w liczbach. Tyczyn - Dane demograficzne, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  11. Tyczyn w bazie 90minut.pl
  12. Hala SP Tyczyn – Kolejna witryna oparta na WordPressie [dostęp 2022-07-31] (pol.).

Bibliografia

  • Polski słownik biograficzny, T. 11, Wrocław 1964–1965.
  • Jerzy z Tyczyna: Polski dyplomata na papieskim dworze.
  • Wybór listów Jerzego z Tyczyna do Marcina Kromera (1554–1585), Warszawa 1982.
  • Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, s. 79, 81, 82, 108, 109, 110, 114, 115, 118, 119, 120, 256, i 257, ISBN 978-83-89976-40-6.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Tyczyn (gmina) location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Tyczyn 2.JPG
Autor: Apilek, Licencja: CC BY-SA 3.0
pomnik Grunwaldu w centrum Tyczyna
Piramida wieku Tyczyn.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Tyczyna, 2014
Tyczyn, zespół kościoła par. pw. Wniebowzięcia NMP i św. Katarzyny 01.jpg
Autor: LuzynaS, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tyczyn, zespół kościoła par. p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Katarzyny, XVIII
Tyczyn 1.JPG
Autor: Bogdan Śnieżek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Główne skrzyżowanie w Tyczynie
TYCZYN pałac (10).JPG
Autor: Lollencja, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Tyczyn, pałac, 1862-1870, 1892
POL powiat rzeszowski COA.svg
Autor: Mirosław Toton (mir @), Licencja: CC BY-SA 2.5
Rzeszów County (in Polish powiat rzeszowski) coat of arms