Typologia krajobrazu naturalnego Polski

Typologia krajobrazu naturalnego Polski – podział krajobrazu naturalnego Polski na poszczególne jednostki hierarchiczne.

Jako pierwszy w Polsce opis krajobrazów przedstawił Jerzy Smoleński w 1912 roku, na podstawie fizjonomii. W 1922 roku Stanisław Lencewicz wydzielił 6 typów krajobrazu rozumianego jako zespół wzajemnie powiązanych komponentów przyrody. Kolejna koncepcja autorstwa Adama Wodziczki (1932, 1950) dowodziła, że podejście krajobrazowe, obejmuje:

  • biologię krajobrazu, czyli analizę sposobu funkcjonowania krajobrazu i powiązań pomiędzy jego składowymi
  • pielęgnację i higienę krajobrazu, czyli jego ochronę i kształtowanie
  • uprawę krajobrazu, czyli jego zagospodarowanie.

Pierwszy całościowy podział przedstawił w 1960 roku Jerzy Kondracki. Zakładał on, iż głównym czynnikiem krajobrazotwórczym jest rzeźba powierzchni ziemi, która jest ściśle związana z budową geologiczną. Ten związek decyduje o różnicach pozostałych składowych systemu krajobrazowego, czyli wodach, glebach, szacie roślinnej i świecie zwierzęcym. Podział zawierał klasy, rodzaje, gatunki i odmiany krajobrazu.

W 1984 roku powstała nowa wersja podziału krajobrazowego Polski, opracowana przez zespół naukowców z ośrodków naukowych z całego kraju, pod kierunkiem Jerzego Kondrackiego i Andrzeja Richlinga. Pojawiły się nowe materiały i dokładna podziałka co pozwoliło na uszczegółowienie wcześniejszej klasyfikacji. Dodano klasę krajobrazów dolin i obniżeń, zmieniono rodzaje krajobrazu nizin i gór, zmieniono i wzbogacono gatunki. Podział prowadzono na podstawie cech dominujących, zakładając iż w różnych sytuacjach dominują różne czynniki.

Obecny podział pochodzi z 1992 roku opracowany przez Andrzeja Richlinga. Jest on trochę zmodyfikowany i uproszczony.

Rodzaj GatunekCechy
glebywodyroślinność potencjalna
1. Krajobrazy nizin
1.GlacjalneRówninne i falistebrunatne, czarne ziemiezmienne, kilka poziomów, obecność jezior i bagiengrądy
Pagórkowatebrunatne, płowe, rdzawezmienne, obecność jezior i bagiengrądy, bory mieszane
Wzgórzowerdzawe, płowe, rzadziej brunatnegłębokie, piętrowebory mieszane, grądy
2. PeryglacjalneRówninne i falisterdzawe, płowezróżnicowana głębokość, rzadka sieć powierzchniowabory mieszane, grądy
Pagórkowaterdzawe, bielicowezmienne, z przewagą głębokichbory mieszane
Wzgórzowerdzawe, bielicowegłębokie, często piętrowebory sosnowe, bory mieszane
3. FluwioglacjalneRówninne i falistebielicowe, rdzawegłębokiebory suche, bory mieszane
4. EolicznePagórkowatebielicowe i o niewykształconym profilunierównomiernie głębokiesuche bory sosnowe
Wzgórzowebielicowe i o niewykształconym profilugłębokiesuche bory sosnowe
2. Krajobrazy wyżyn i niskich gór
1. Lessowe - eoliczne Wysoczyzn słabo rozciętychczarnoziemy, brunatne, płowegłębokie, bez sieci powierzchniowejgrądy, dąbrowy świetliste
Wysoczyzn silnie rozczłonkowanychbrunatne, płowegłębokie, rzadka sieć stała, gęsta epizodycznagrądy, dąbrowy świetliste
2. Węglanowe i gipsowe - erozyjneZwartych masywów ze skałkamirędziny, brunatne, płowewody krasowe bez sieci powierzchniowej, źródłagrądy, dąbrowy świetliste
Izolowanych, połogich wzniesieńrędziny, płowe, brunatnewody krasowegrądy, bory mieszane
Płaskowyży falistychbrunatne, rędzinywody krasowe, rzadka sieć powierzchniowa, źródłagrądy, dąbrowy świetliste
3. Krzemianowe i glinokrzemianowe - erozyjnePogórzybrunatne, rdzawe, płowepłytki, duży odpływ powierzchniowy lub podpowierzchniowybory mieszane, grądy
Pojedynczych wzniesieńrdzawe, brunatnepłytkiebory mieszane, grądy
3. Krajobrazy gór średnich i wysokich
1. Gór średnich - erozyjneRegla dolnegobrunatne góskiepłytkie, duży odpływlasy jodłowo-bukowe
Regla górnegoo niewykształconym profilu na różnym podłożu skalnympłytkie, bardzo duży odpływ, gęsta sieć wód powierzchniowychbory świerkowe
2. Wysokogórskie - erozyjne i glacjalneSubalpejskie (kosodrzewiny)górskie na różnym podłożupłytkie, bardzo duży odpływkosodrzewina
Alpejskie (halne)górskie na różnym podłożupłytkie, bardzo duży odpływłąki górskie
Subniwalne (turniowe)brakbardzo silny odpływ powierzchniowybrak
4. Krajobrazy dolin i obniżeń
1. Zalewowych den dolin - akumulacyjne Równin zalewowych w terenach nizinnych i wyżynnychmadypłytkie, okresowo zalewyłęgi
Równin zalewowych w terenach górskichbagienne i madypłytkie, okresowo zalewyłęgi, bory
2. Teras nadzalewowych - akumulacyjneRównin terasowych w terenach nizinnych i wyżynnychrdzawenierównomierne głęgowie, bez sieci powierzchniowejbory sosnowe
Równin terasowych w terenach górskichrdzawe i brunatne górskiezmienne głębokiebory, grądy
3. Deltowe - akumulacyjnemadypłytkiełęgi
4. Równin bagiennych - akumulacyjnebagiennepłytkie i bardzo płytkieolsy, bory bagienne
5. Obniżeń denudacyjnych i kotlin w terenach wyżynnych i górskich - erozyjnerdzawe, brunatne, rędzinyzmienne głębokie, częściowo wody krasowebory, grądy

Bibliografia

  • Stefan Jarosz, Krajobrazy Polski i ich pierwotne fragmenty, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Instytut Urbanistyki i Architektury, Wydawnictwo Budownictwo i Architektura, Warszawa 1956, s. 401
  • Andrzej Richling, Katarzyna Ostaszewska: Geografia fizyczna Polski. Warszawa: PWN, 2005, s. 296-297, 310-311. ISBN 83-01-14426-2.