Tytulatura duchowieństwa wojskowego II RP

Bazyli Martysz w mundurze protoprezbitera

ks. Wiktor Szyłkiewicz w mundurze proboszcza

ks. Jan Leon Ziółkowski w mundurze starszego kapelana

Tytulatura duchowieństwa wojskowego II RP – stopnie duchowieństwa w Wojsku Polskim II RP.

18 stycznia 1919 Naczelny Wódz Józef Piłsudski wydał dwa dekrety, którymi „zarządził następujący porządek hierarchiczny duchowieństwa w Wojsku Polskim:

• Biskup polowy,
• Naczelny Kapelan – zastępca Biskupa polowego,
• Dziekan Okręgu Generalnego,
• Proboszcz Dywizji,
• Kapelan pułku lub równoznacznego oddziału wojskowego”^[1]

oraz „następujące pobory dla duchowieństwa w Wojsku Polskim, podług rang:

• Biskup polowy – generała porucznika,
• Naczelny Kapelan (oficjał polowy, zastępca biskupa) – generała podporucznika,
• Dziekan Okręgu Generalnego – pułkownika,
• Dziekan marynarki – pułkownika,
• Regens Konsystorza polowego – pułkownika, (…)
• Proboszcz Dywizji – majora, (…)
• Kapelan pułku – kapitana, (…)”^[2][3]. W dekrecie po raz pierwszy uwzględniono duszpasterstwo wojskowe wyznań niekatolickich^[4].

W artykule 5 ustawy z dnia 23 marca 1922 r. „O podstawowych prawach i obowiązkach oficerów Wojsk Polskich” ustanowiono korpus oficerski Wojsk Polskich złożony z oficerów poszczególnych korpusów osobowych:

Odrębny korpus osobowy tworzyli generałowie^[5].

Artykuł 6 cytowanej ustawy stanowił, że „w skład korpusu oficerskiego Wojsk Polskich wchodzą, oprócz oficerów wymienionych w art. 5, duchowieństwo wojskowe i oficerowie marynarki wojennej, o których traktują oddzielne ustawy”^[5].

13 lipca 1922 Naczelny Wódz marszałek Józef Piłsudski wydał dekret „o ustaleniu nazw stopni duchowieństwa wojskowego”. Władze wojskowe przyznały duchowieństwu prawo noszenia munduru i oznak oficerskich na naramiennikach i czapkach. Z chwilą ogłoszenia tego dekretu (8 sierpnia 1922) straciły moc oba dekrety z 18 stycznia 1919^[6].

3 maja 1922 Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził dekretem L. 19400/O.V. „listę starszeństwa i stopni oficerów zawodowych Wojska Polskiego”, która obejmowała także duchowieństwo wojskowe^[7].

W „Roczniku Oficerskim 1923” ogłoszono listę starszeństwa oficerów rezerwowych, zatwierdzoną dekretem Prezydenta RP L. 39000.V.E.23 z dnia 8 stycznia 1924. Lista obejmowała również duchowieństwo wojskowe^[8].

Art. 2 dekretu Prezydenta RP z dnia 12 marca 1937 r. „O służbie wojskowej oficerów” stanowił, że oficerowie tworzą korpus oficerski sił zbrojnych. Korpus oficerski sił zbrojnych składa się z korpusów osobowych wojska i marynarki wojennej i dalej, w skład korpusu oficerskiego wojska i marynarki wojennej wchodzi również duchowieństwo wojskowe^[12]. W § 4 wspomnianego artykułu umieszczono delegację dla Prezydenta RP, który osobnym dekretem miał określić prawa i obowiązki duchowieństwa wojskowego^[12]. Do wybuchu II wojny światowej stosownych aktów prawnych nie zdołano wydać.

Na podstawie listy starszeństwa duchowieństwa wojskowego opublikowanej w „Roczniku Oficerskim”, w roku 1932, w czynnej służbie pozostawało 130 duchownych, w tym:
Wyznanie rzymsko- i greckokatolickie:

• biskup polowy – 1
• dziekan generalny – 0
• dziekan – 9
• proboszcz – 15
• starszy kapelan – 26
• kapelan – 36
• kapelan rezerwy powołany do służby czynnej – 21

Wyznanie prawosławne:

• protoprezbiter – 1
• dziekan prawosławny OK – 1 (dziekan OK VIII)
• starszy kapelan prawosławny – 2 (dziekani OK I i III)
• kapelan prawosławny – 8 (dziekani OK II, V, VI i VII oraz szefowie rejonów duszpasterskich w OK I, V, VIII i IX)

Wyznanie ewangelicko-augsburskie:

• senior – 1 (duchowny w stanie spoczynku zatrzymany w służbie czynnej)
• proboszcz ewangelicki OK – 2 (szef Głównego Urzędu Duszpasterskiego i proboszcz OK VIII)
• starszy kapelan ewangelicki – 1 (proboszcz OK VI)
• kapelan ewangelicki – 1 (proboszcz OK III)
• kapelan ewangelicki rezerwy powołany do służby czynnej – 2 (proboszczowie OK V i IX)

Wyznanie ewangelicko-reformowane:

• starszy kapelan ewangelicki – 1 (proboszcz OK VIII)

Wyznanie mojżeszowe:

• starszy rabin II klasy – 1 (p.o. szefa Głównego Urzędu Duszpasterskiego)
• rabin – 1 (rabin Okręgów Korpusów I, III i V)
• rabin rezerwy powołany do służby czynnej – 1 (rabin Okręgów Korpusów II i IX)^[13].

Wyznanie mahometańskie

Ali Ismail Woronowicz

25 lipca 1919 Naczelny Wódz mianował mułłę Sinatulla Chabibullin – naczelnym mułłą wojskowym i referentem wyznania mahometańskiego w Sekcji Religijno-Wojskowej Ministerstwa Spraw Wojskowych^[14][15].

Wyznanie mahometańskie, ze względu na niewielką liczbę jego wyznawców, reprezentował mułła pomocniczy, zatrudniony w charakterze lotnego kapelana^[16].

Z inicjatywy Tatarów polskich od 1936 wszystkich Tatarów, a potem i większość muzułmanów zaczęto przydzielać do 1. szwadronu 13 Pułku Ułanów Wileńskich. Szwadron otrzymał nazywę „Szwadron ułanów tatarskich”. W 1938 mianowano jedynego imama w Wojsku Polskim. Został nim Ali Ismail Woronowicz. Podlegał on w sprawach wojskowo-administracyjnych dowództwu wojskowemu, zaś w sprawach praktyk religijnych muftiemu Rzeczypospolitej. Sam Woronowicz w wyjaśnieniach złożonych 12 lutego 1941 w charakterze podejrzanego stwierdził: „muftiat rozpoczął w Warszawie starania w Ministerstwie Spraw Wojskowych o wyznaczenie mnie do opieki religijnej nad żołnierzami szwadronu tatarskiego, co też stało się 1 maja 1938 r. Biuro Wyznań Niekatolickich Ministerstwa Spraw Wojskowych był. Polski zatwierdziło mnie jako kontraktowego duchownego do opieki religijnej nad żołnierzami był. polskiej armii w szwadronie tatarskim, przydzielając mi według kontraktu 80 złotych miesięcznie i zobowiązując do prowadzenia raz w miesiącu nabożeństwa w Nowej Wilejce (gdzie był szwadron), a także przyjmowania przysięgi od przyjętych na służbę żołnierzy, co wykonywałem od 1938 r. do lipca 1939 r”^[17].

Zobacz też

• Służba duszpasterska (II RP)

Przypisy

Bibliografia

• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Tadeusz Böhm. Organizacja wojskowej służby duszpasterskiej wyznań niekatolickich w II Rzeczypospolitej. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4 (146), s. 46-59, 1993. Warszawa: Wojskowy Instytut Historyczny. 
• Michał Ceglarek. Muzułmańskie duszpasterstwo wojskowe w II Rzeczypospolitej : zarys historyczny Pułku Ułanów Tatarskich. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”. 14, s. 117-135, 2013. Piotrków Trybunalski: Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim. ISSN 2081-2663. 
• Daniel St. Czachorowski. Tragedia warszawskiego imama. „Rocznik Tatarów Polskich”. VI (XX), 2019. Białystok, Wrocław: Muzułmański Związek Religijny w RP, Najwyższe Kolegium Muzułmańskie. ISSN 1234-9267. 
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Janusz Odziemkowski: Służba Duszpasterska Wojska Polskiego 1914-1945. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998. ISBN 83-11-08814-4.