Ucieczka przed Armią Czerwoną przez Zalew Wiślany

(c) Mil.ru, CC BY 4.0

Mapa operacji wschodniopruskiej w 1945 roku

(c) Bundesarchiv, Bild 146-1979-084-05 / CC-BY-SA 3.0

Exodus uchodźców z Prus Wschodnich przez zamarznięty Zalew Wiślany na Mierzeję Wiślaną

Głaz we Fromborku, upamiętniający exodus, mówiący o liczbie 450 000 uciekinierów przez Zalew Wiślany

Ucieczka przed Armią Czerwoną przez Zalew Wiślany – exodus ludności z Prus Wschodnich przed nadciągającym frontem Armii Czerwonej w okresie od końca stycznia do marca 1945 roku przez zamarznięte wody Zalewu Wiślanego.

W wyniku dojścia sił radzieckich (operacja mławsko-elbląska) do wybrzeży Zalewu Wiślanego w okolicach Elbląga pod koniec stycznia 1945 roku zarówno wojska niemieckie w Prusach Wschodnich, jak i ludność cywilna zostały całkowicie odcięte w kotle braniewskim/świętomiejskim^[1]. Jedyną szansą na ewakuację pozostawał zamarznięty o tej porze roku Zalew Wiślany.

Przeprawa przez Zalew była o tyle trudna, że Niemcy utrzymywali na nim pas niezamarzniętej wody, dla umożliwienia przepłynięcia na otwarte wody Bałtyku okrętów podwodnych produkowanych w zakładach Elblągu. Jeszcze w nocy z 26 na 27 stycznia 1945 niemiecki lodołamacz rozpruł taflę lodu na linii od Elbląga do Piławy, aby tędy przeprowadzić trzy torpedowce^[2][3]. Dlatego nad torem niezamarzniętej wody zbudowano pod koniec stycznia specjalne, prowizoryczne drewniane mosty. Uchodźcy jednak nie zawsze do nich nie docierali, gdyż błądząc w nocy i we mgle, gubili się, zamarzali bądź tonęli, gdy załamywał się pod nimi lód. Osłona nocy dawała jednak szansę na przeżycie, gdyż z drugiej strony uniemożliwiała rosyjskim pilotom loty, a przez to ostrzał uciekinierów. Natomiast przy dobrej pogodzie rosyjskie lotnictwo bombardowało kolumny zaprzęgów konnych i ostrzeliwało je z broni pokładowej. Ludzie ginęli od pocisków albo tonęli w lodowatej wodzie.

Exodus przez Zalew Wiślany trwał do początku marca, kiedy stało się już za ciepło, a lód na Zalewie był zbyt cienki i kruchy. Gdy w marcu lód całkowicie zniknął, Zalew Wiślany stał się wielką mogiłą, kryjącą w swych wodach tysiące ludzi oraz zaprzęgi konne z wozami wraz z dobytkiem uchodźców^[4]. Szacuje się, że w okresie od 26 stycznia do 4 marca z liczącej 2,3 mln ludności Prus Wschodnich, na Mierzeję Wiślaną po Zalewie Wiślanym przedostało się kilkaset tysięcy ludzi uciekających przed nadciągającym frontem Armii Czerwonej. Część z nich skierowała się na zachód i przez prom na Wiśle dotarła do Gdańska. Inni skierowali się w przeciwnym kierunku, do portu w Piławie w nadziei na dostanie się na pokład statku w porcie. Części uchodźców udało się dotrzeć do Niemiec, część zginęła po drodze, inni uwięzieni na Mierzei Wiślanej i Żuławach doczekali końca wojny i wkroczenia wojsk sowieckich^[4].

Przez Zalew Wiślany ewakuowali się żołnierze, cywile, w tym starcy, kobiety i dzieci. Byli tam nie tylko Niemcy, ale też np. polscy robotnicy przymusowi czy francuscy lub brytyjscy jeńcy wojenni^[5].

Jeszcze współcześnie znajdowane są przedmioty pochodzące z tamtej przeprawy – m.in. końskie rzędy czy zagubione przedmioty domowe, które uchodźcy zabierali ze sobą^[6].

Przypisy