Udalryk Krzysztof Radziwiłł

Udalryk Krzysztof Radziwiłł

Trąby
Rodzina

Radziwiłłowie herbu Trąby

Data i miejsce urodzenia

28 stycznia 1712[1]
Zdzięcioł

Data i miejsce śmierci

21 lipca 1770
pochowany w Nieświeżu

Ojciec

Mikołaj Faustyn Radziwiłł

Matka

Barbara Franciszka Zawisza-Kiezgajllo

Żona

Zofia Rey h. Oksza(do 1748)
Eleonora Kamieńska h. Jastrzębiec

Dzieci

Z Eleonorą:
Mateusz Radziwiłł

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)

Udalryk (Ulryk) Krzysztof Radziwiłł herbu Trąby (ur. 28 stycznia 1712 w Zdzięciole, zm. 21 lipca 1770) – książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, pisarz wielki litewski od 1762, generał lejtnant wojsk litewskich[2] od 1748, generał major kawalerii litewskiej od 1743, koniuszy litewski 1734-1762, poseł na sejmy, w 1762 odznaczony Orderem Orła Białego, kawaler rosyjskiego Orderu Świętego Aleksandra Newskiego[3]. Poeta, pisarz, tłumacz, mówca i erudyta.

Życiorys

Syn Mikołaja Faustyna, miecznika litewskiego, późniejszego wojewody nowogródzkiego, i Barbary Zawiszanki Kieżgajłówny, wojewodzianki mińskiej. Wykształcony w kolegium o. Pijarów w Warszawie. Szlify oficerskie zdobył w Akademii Rycerskiej (Ritter-Akademie) w Legnicy w latach 1729–1730, a następnie podróżował po Europie. Jako poseł na sejm konwokacyjny 1733 roku z województwa nowogródzkiego był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na tym sejmie[4]. Od 1734 koniuszy Wielkiego Księstwa Litewskiego, od 1747 regimentarz generalny wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego, w polityce pensjonariusz dworu petersburskiego i informator ambasady rosyjskiej, stronnik Prus. Poseł powiatu lidzkiego na sejm zwyczajny pacyfikacyjny 1735 roku[5]. W 1735 roku jako konsyliarz powiatu oszmiańskiego podpisał uchwałę Rady Generalnej konfederacji warszawskiej[6]. Poseł na sejm nadzwyczajny pacyfikacyjny 1736 roku z województwa inflanckiego[7]. Był posłem województwa bracławskiego na sejm 1746[8]. W 1764 roku był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego z ziemi chełmskiej[9]. W 1764 podpisywał się już jako "generał lejtnant od kawalerii wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego". Był posłem województwa kijowskiego na Sejm Repninowski[10].

W 1740 poślubił Zofię z Rejów, primo voto Janową Pepłowską (zm. 1748). W 1767 ożenił się z Eleonorą Kamieńską. Znaczną część swego życia spędził na swoich majątkach na Wołyniu (m.in. Tajkury). Podejmował nieudane próby ingerowania w politykę, w obronie praw "liberum veto". Przez współczesnych charakteryzowany jako ekscentryk i wizjoner, zdolny i oczytany, ale ze skłonnością do awanturnictwa. Wielokrotnie popadał w kłopoty finansowe. Z tego powodu urządził zajazd na rodzinny dwór w Berdyczowie i przejął go.

Twórczość

Napisał przeszło 50 dzieł wierszem i prozą, m.in.: „Słowo nie w swojej przyzwoitości opisane” (po 1764), „Opisanie zgryzot ludzkich we wszystkich stanach” (1741), „Elegie moralne” (druk. w I tomie „Zbioru rytmów...” Elżbiety Drużbackiej, 1752), „Uczone zabawy wierszem i prozą” (rękopis), „Kunsztu kochania argumentów cztery” (druk. w "Głosie Warszawskim", 1910). Zgromadził dużą bibliotekę, znał wiele języków, m.in. grecki, niemiecki, francuski, włoski, angielski.

Ważniejsze dzieła i mowy

  1. Opisanie wszystkich nacji w Europie znajdujących się, powst. od 1728, niewydane
  2. Opisanie zgryzot ludzkich we wszystkich stanach, Poczajów 1741; tytuł według Korbuta (za J. A. Załuskim i A. Brücknerem); według Estreichera (za J. D. A. Janockim): Opisanie nędzy ludzkiego żywota we wszystkich stanach
  3. Mowa... posła na sejm z województwa bracławskiego. A. D. 1746, (Lublin 1746)
  4. Historia uniwersalna zawierająca w sobie historię świętą, świecką i kościelną, począwszy od stworzenia świata po nasze czasy ku pożytkowi... panny Elżbiety Rejówny t. 1-5, powst. 1748–1756; t. 1 w rękopisie Biblioteki Akademii Nauk USRR w Kijowie (Arch. Chreptowiczów, sygn. I 6043, pt. Historia powszechna); 14 ark. tego tomu wyd. (brak miejsca wydania 1758); druk przerwany w środku zdania(!)
  5. Diariusz podjazdu mego na hajdamaków z Berdyczowa ekspediowanego 1749, brak miejsca i roku wydania
  6. Elegie moralne, wyd. J. A. Załuski w: E. Drużbacka: Zbiór rytmów duchownych, panegirycznych, moralnych i światowych, Warszawa 1752 "Zebranie Rytmów przez Wierszopisów Żyjących lub Naszego Wieku Zeszłych Pisanych" nr 1; przedr. w: E. Drużbacka: Poezje t. 1-2, Lipsk 1837; J. Sokołowska, K. Żukowska: Poeci polskiego baroku t. 2 (Warszawa 1965)
  7. Wiersz... na pochwałę... Elżbiety Drużbackiej, skarbnikowej żydaczewskiej, w Rzemieniu nad Wisłoką rezydującej, wyd. J. A. Załuski, jak wyżej poz. 6; przedr. J. Sokołowska, K. Żukowska, jak wyżej poz. 6
  8. Krytyki światowe, albo satyry, do różnych stanów i kondycji ludzi ściągające się, przez niewiadomego we francuskim języku autora w Paryżu wydane, a przez syna ojczyzny polskiej, poniżej wiadomością o autorze w kilku wierszach wyrażonego, na wiersz ojczysty przetłumaczone z przydatkiem piszącego rytmem polskim tę księgę na pożytek moralny wszystkich żyjących ludzi w 1754 światu ogłoszone, rękopisy: Biblioteka Lenina w Moskwie, sygn. P 218, nr 527; Biblioteka Zamoyskich; fragmenty ogł. I. Chrzanowski w: Z dziejów satyry polskiej XVIII w., Warszawa 1909; cz. 1-2: w cz. 1: 10 satyr poprzedzał Dyskurs o szczęśliwości życia wiejskiego; w cz. 2: Wyroki życia ludzkiego (w 89 punktach); oryginał francuski nieodnaleziony
  9. Oda animująca monarchów wojujących do pokoju... P. 1763 d. 14 stycznia immediate przed zawarciem pokoju hubertsburskiego napisana, brak miejsca wydania (1763); Warszawskie Extraordynaryjne Tygodniowe Wiadomości 1763 nr 15
  10. Kopia listu... pisanego do stanów W. Księstwa Litewskiego skonfederowanych die 28 Junii 1764, brak miejsca wydania (1764); rękopis: Ossolineum, sygn. 1404/II
  11. Exposé du droit d'ordination ou Pacta familiae de la maison des Radzivilles présenté... aux ministres des cours étrangères..., Warszawa (1764)
  12. Mowa... miana na audiencji publicznej w Warszawie d. ... września 1764, brak miejsca i roku wydania
  13. Mowa... miana na generale pruskim w Grudziądzu 31 października 1764, rękopis znajdował się w Ossolineum, sygn. 1426/II (obecnie we Lwowie)
  14. Słowo nic w swojej przyzwoitości opisane, brak miejsca i wydania
  15. Uczone zabawy wierszem i prozą, rękopis znajdował się w Bibliotece Krasińskich; stąd Kunsztu kochania argumenty cztery ogł.: "Głos Warszawski" 1910 nr 36; W. Konopczyński w: Od Sobieskiego do Kościuszki, Warszawa (1921)
  16. Próba kunsztu wojennego, niewydana.

Utwory swe zamieszczał ponadto w czasopismach: "Monitor" (zobacz Przekłady poz. 2); "Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone" (tu: O wynalezieniu moim machiny, która na stawie płynąc staw z wszelkiego wyczyszcza zielska, 1761, s. 685-696).

Przekłady

  1. Dyssekcja mózgownicy ptitmetra, czyli fonfornisja, tłum. w Rejowcu 26 kwietnia 1766, niewydana, (przekład ze "Spectatora")
  2. A. l. Thomas: Do ludu, "Monitor" 1768 nr 22
  3. P. Corneille: Medea, niewydane
  4. P. Corneille: Polieukt, niewydane
  5. E. Boursault: Komedia Ezopowa, niewydane; fragmenty w jęz. białoruskim przytacza A. Brückner w: Dzieje literatury polskiej w zarysie t. 1, Warszawa 1903
  6. Sofokles: Antygona, fragm., niewydane
  7. J. B. Racine: Thebaida, rękopis: Państwowe Centralne Archiwum Historyczne w Kijowie (sygn. 1, 129, 257)
  8. J. F. de Bielefeld: Listy familijne, niewydane.

Listy

  1. 198 listów z lat 1722–1770, rękopisy: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Radziwiłów, dz. IV: Listy, teka 39, koperty 569-576
  2. Korespondencja z: B. Radziwiłłową z lat 1742–1754, M. Radziwiłłem z lat 1742–1755, Z. Radziwiłłową z lat 1742–1765, I. Rzyszczewskim z lat 1749–1760, J. Potockim z lat 1744–1749, W. Mitzlerem de Kolof z lat 1756–1762, A. K. Czartoryskim z 1759, J. K. Branickim z 1754, J. Sanguszką z 1754, P. Gołębiowskim z 1747, H. Brühlem z lat 1752 i 1757, Des Issarts z 1749, baszą chocimskim z 1761, chanem z 1761, G. Benoit z 1762, ministrem z 1758, T. Dobrzyckim, Jałowieckim, J. Rzepą z lat 1749–1752; fragmenty ogł. W. Konopczyński w: Mrok i świt, Warszawa 1911
  3. Korespondencja z J. A. Załuskim z lat 1747, 1750–1751; rękopisy: Biblioteka Narodowa, sygn. 3247, 3250–3251
  4. Do: W. Mitzlera de Kolof z lat 1757–1758, I. Rzyszczewskiego z 1758, A. P. Biestużewa-Riumina z 1757, M. Czartoryskiego z 1758, T. Dunina z 1757, ks. Michałowskiego z 1758, S. Konarskiego z 6 stycznia 1762, J. K. Branickiego; rękopisy: Lw. Państw. Nauk. Bibl. (Zbiory Bawrowskich, sygn. 251/III); list do S. Konarskiego znajduje się także w Bibliotece Czartoryskich, sygn. 1950
  5. Do K. Radziwiłła z 6 listopada 1762, rękopis: Ossolineum, sygn. 1076/II
  6. Do J. Mniszcha z 5 kwietnia 1763, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 3854
  7. Do starosty Oryszkowskiego z 1765 i kopia listu do Kamieńskiego, wojskiego wołyńskiego z 1767; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6147, t. 12
  8. Do carowej Katarzyny II z 15 czerwca 1770; rękopis znajdował się w Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie
  9. Od S. Konarskiego z 10 grudnia 1761, rękopis: Lw. Państw. Nauk. Bibl. jak wyżej poz. 4 i Biblioteka Czartoryskich, sygn. 1950; ogł. W. Konopczyński w Załącznikach do: Stanisław Konarski, Warszawa 1926, s. 388
  10. Od Fryderyka II króla pruskiego z Wrocławia z 22 kwietnia 1762, rękopis znajdował się w Geheimes Staatsarchiv w Berlinie (Pol. Corr. XXI 383)
  11. Od S. Konarskiego (brak daty), z archiwum pijarskiego ogł. J. Nowak-Dłużewski w: Listy Stanisława Konarskiego, Warszawa 1962.

Przypisy

  1. według innych źródeł urodził się 3 tygodnie później, tj. 19 lutego 1712 – T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 112.
  2. Henryk P. Kosk, Generalicja polska, t. II, Pruszków 2001, s. 121.
  3. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 202.
  4. Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 45.
  5. Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrain. Oddział Rękopisów. Zespół (fond) 145 część I (Archiwum Jabłonowskich z Bursztyna), rkps 24, cześć 2, k. 1.
  6. Uchwała Rady Generalnej Konfederacji, 1735, s. 22.
  7. Henryk Palkij, Sejmy 1736 i 1738 roku : u początków nowej sytuacji politycznej w Rzeczypospolitej, Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego / Polska Akademia Umiejętności ; t. 93, Kraków 2000, s. 219.
  8. Dyaryusze sejmowe z wieku XVIII.T.II. Dyaryusz sejmu z1746. Diaria comitiorum Poloniae saeculi XVIII i Diarium comitiorum anni 1748 wydał Władysław Konopczyński, Warszawa 1912, s. 241.
  9. Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 72.
  10. Antoni Sozański, Imienne spisy osób duchownych, świeckich i wojskowych, które w pierwszych ośmiu latach panowania króla Stanisława Poniatowskiego od 1764-1772 r. w rządzie lub przy administracyi Rzeczypospolitéj udział brały [...]. Cz. 1, Tablice i rejestr, Kraków 1866, s. 34.

Bibliografia

  • T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 112-114.
  • T. Szwaciński, Raporty Udalryka Radziwiłła do ambasady rosyjskiej o pracach komisji dubieńskiej (styczeń-marzec 1755 r.) w: Нясвіжскі замак: падзеі, асобы, спадчына. Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі, прысвечанай 435-годдзю пачатку будаўніцтва Нясвіжскага замка (Нясвіж, 6-7 верасня 2018 г.), Нясвіж 2019, s.182-203.

Media użyte na tej stronie