Uhrusk

Uhrusk

wieś
Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Bogurodzicy
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	włodawski
Gmina	Wola Uhruska
Liczba ludności (2011)	554[1][2]
Strefa numeracyjna	82
Kod pocztowy	22-230[3]
Tablice rejestracyjne	LWL
SIMC	0110616
Położenie na mapie gminy Wola Uhruska Uhrusk
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Uhrusk
Położenie na mapie województwa lubelskiego Uhrusk
Położenie na mapie powiatu włodawskiego Uhrusk
51°17′47″N 23°37′28″E/51,296389 23,624444

Kościół św. Jana Chrzciciela, XVII-XX w.

Kapliczka św. Jana Nepomucena w Uhrusku

Zabytkowe nagrobki na cmentarzu prawosławnym w Uhrusku-Kobylicach

Uhrusk (ukr. Угруськ) – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie włodawskim, w gminie Wola Uhruska^[4][5], przy drodze wojewódzkiej nr 816 Dorohusk – Włodawa i linii kolejowej Chełm – Włodawa.

W l. 1867–1954 Uhrusk wchodził w skład gminy Sobibór. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa chełmskiego.

Integralne części wsi

Historia

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z pocz. XIII w. z tzw. "Latopisu halicko-wołyńskiego". Zgodnie z nim już w 1204 r. w Uhrusku istniał gród, w 1218 r. umocniony i rozbudowany przez księcia halickiego Daniela Romanowicza, który wzniósł wieżę obronną, ufundował także męski monaster św. Eliasza oraz cerkiew katedralną pw. NMP. Jednocześnie książę ustanowił w 1224 w Uhrusku biskupstwo prawosławne, którego pierwszym władyką był Azaf. Około 1240 r. książę przeniósł stolicę księstwa i siedzibę eparchii do Chełma^[6], co przyczyniło się do upadku znaczenia Uhruska.

W XIII-XIV w. Uhrusk stanowił własność książąt halicko-włodzimierskich z dynastii Romanowiczów. Po przyłączeniu w 1366 r. Ziemi Chełmskiej do Królestwa Polskiego Uhrusk stał się królewszczyzną, którą Władysław Jagiełło w 1414 r. nadał bojarowi ruskiemu Olechnie (Aleksandrowi) Dymitrowiczowi "Białemu", protoplaście rodu Uhrowieckich herbu Suchekomnaty. Dobra uhruskie pozostały we władaniu rodu do końca XVI w. W wyniku działalności kolonizacyjnej z dóbr tych wyłoniły się nowe jednostki osadnicze - Wola Uhruska i Wólka Uhruska. W XVII-XVIII w. właścicielami Uhruska byli Krzywczyccy, Dłużewscy, Ledóchowscy i in.

Według "Tabelli miast, wsi i osad Królestwa Polskiego" w 1827 r. Uhrusk liczył 34 domy i 145 mieszkańców. Według "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" z 1892 r. miejscowość należała do gminy Bytyń, liczyła 37 domów i 316 mieszkańców, znajdowały się w niej dwa młyny wodne i cegielnia. Dobra Uhrusk o łącznej powierzchni 2374 morgi składały się w 1885 r. z folwarków Uhrusk i Rożnówka; wieś Uhrusk składała się z 27 osad (gospodarstw) o łącznej powierzchni 338 mórg^[7].

W 1822 r. dobra uhruskie wykupił i scalił gen. Henryk Ignacy Kamieński, który następnie przekazał je synowi, Henrykowi Kamieńskiemu. W 1852 Henryk Kamieński przekazał Uhrusk siostrze Laurze Suffczyńskiej. Kolejnymi właścicielami Uhruska byli Jan Rusiecki, Henryka z Rusieckich Izbińska, Leonard Ruszkowski i Leon Matuszewski. W 1881 majątek nabył Mieczysław Niemirycz, którego syn Stanisław był ostatnim (do 1944 r.) dziedzicem Uhruska. Mieczysław Niemirycz wzniósł klasycystyczny dwór, po przebudowach i zatarciu cech stylowych zachowany do dnia dzisiejszego. Obecnie pozostałości majątku Uhrusk tworzą gospodarstwo rolne - Zakład Doświadczalny Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie.

Prawdopodobnie od początków swego istnienia Uhrusk był siedzibą parafii prawosławnej. W XVII w. parafia ta wraz z całą prawosławną eparchią chełmską weszła w skład struktur Kościoła unickiego (greckokatolickiego). W 1875 rosyjskie władze zaborcze zlikwidowały unicką eparchię chełmską i przymusowo wcieliły do struktur Kościoła prawosławnego. Pierwotna cerkiew drewniana została wzniesiona przed 1429 r. Istniejąca obecnie w Uhrusku klasycystyczna cerkiew pw. Zaśnięcia NMP, należąca do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Włodawie, ufundowana została w 1849 r. jako cerkiew unicka. Obok cerkwi zachowały się resztki cmentarza. Właściwy cmentarz unicko-prawosławny znajduje się w części wsi zwanej Kobylice.

W połowie XVI w. została erygowana parafia rzymskokatolicka. Pierwotny kościół drewniany, ufundowany w 1551 r. przez starostę chełmskiego Mikołaja Uhrowieckiego, spłonął w 1676. Pod koniec XVI i w 1. poł. XVII w. świątynia pełniła czasowo funkcję zboru kalwińskiego. Obecnie istniejąca świątynia pw. św. Jana Chrzciciela pochodzi z 1678 r. i była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w l. 1837 i 1954 r. Obok kościoła znajduje się zabytkowa dzwonnica i plebania. Kilkaset metrów na zachód od kościoła znajduje się cmentarz parafialny, założony pod kon. XVIII w., z zabytkowymi nagrobkami z XIX i pocz. XX w. Przy cmentarzu zabytkowa kapliczka z drewnianą figurą św. Jana Nepomucena.

Według spisu powszechnego z 30 września 1921 r. wieś Uhrusk liczyła 340 mieszkańców, z których narodowość polską deklarowało 334, rusińską (ukraińską) 4, inną 2, wyznanie rzym.-kat. 239, prawosławne 71, ewangelickie 3, mojżeszowe 27. Folwark Uhrusk-Kniażne zamieszkiwało 128 osób, w tym narodowości polskiej 128, wyznania rzym.-kat. 108, prawosławnego 16, ewangelickiego 4. Osadę Uhrusk - stacja kolejowa zamieszkiwało 17 osób, w tym narodowości polskiej 12, rusińskiej 2, innej 3, wyznania rzym.-kat. 12, innego chrześcijańskiego 5.

W 2009 r. wieś liczyła 594 mieszkańców^[8].

W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa.

Dawne mapy Uhruska

Wojskowy Instytut Geograficzny, 1933

Uhrusk na mapie Rosji Zachodniej (Karte des westlichen Russlands), 1915 r.

Reymann, XIX w.

Uhrusk na mapie topograficznej Królestwa Polskiego z 1839 roku

Uhrusk i okolice na mapie Galicji Zachodniej, 1808 r.

Rizzi Zannoni, Paryż 1772

Przypisy

Bibliografia

• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV: Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 119.
• W. Bondyra, Zarys dziejów Uhruska - 800 lat istnienia, [w:] Gmina Wola Uhruska na tle Euroregionu Bug. Język i kultura, red. F. Czyżewski, Wola Uhruska 2003, s. 13-26.
• J. Szachałaj, Historia parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Uhrusku (w świetle wizytacji generalnej z 1799 r.), [w:] Gmina Wola Uhruska na tle Euroregionu Bug. Język i kultura, red. F. Czyżewski, Wola Uhruska 2003, s.53-59.
• W. Czarnecki, Uhrowieccy herbu Suchekomnaty w ziemi chełmskiej do poł. XVI wieku, "Wschodni Rocznik Humanistyczny" 6 (2009).

Linki zewnętrzne

• Uhrusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 757 .
• Uhrusk, r. 1664 ''Uhrowsko'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 672 .
• Uhrusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 741 .