Ujście (miasto)
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół św. Mikołaja w Ujściu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia | XII w. | ||||
| Prawa miejskie | 1413 | ||||
| Burmistrz | Roman Wrotecki | ||||
| Powierzchnia | 5,78 km² | ||||
| Wysokość | 47–98 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 67 | ||||
| Kod pocztowy | 64-850 | ||||
| Tablice rejestracyjne | PP | ||||
Położenie na mapie Ujścia _location_map.svg "Mapa lokalizacyjna Ujścia") | |||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu pilskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Ujście _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Ujście") | |||||
 53°03′09″N 16°43′59″E/53,052500 16,733056 | |||||
| TERC (TERYT) | 3019074 | ||||
| SIMC | 0967191 | ||||
Urząd miejski pl. Wiosny Ludów 264-850 Ujście | |||||
| Strona internetowa | |||||
Ujście (niem. Usch) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie pilskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ujście.
30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 3750 mieszkańców[1].
Ujście leży na historycznej Krajnie[2]. Miasto królewskie należało do starostwa ujskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[3].
Położenie
Ujście leży 10 km na południe od Piły, w Dolinie Środkowej Noteci, na skraju Wysoczyzny Chodzieskiej, u ujścia Gwdy do Noteci. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 11 Kołobrzeg – Bytom, droga wojewódzka nr 182 do Międzychodu oraz linia kolejowa Piła – Mirosław (prowadzony jest na niej tylko ruch towarowy) kiedyś linia prowadziła do miejscowości Bzowo Goraj.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa pilskiego.
Nazwa
Nazwa miejscowości ma swój źródłosłów w polskiej nazwie ujście oznaczającej końcowy bieg rzeki tzw. „ujście rzeki”. W tym wypadku oznacza ujście rzeki Gwdy do Noteci. Miejscowość w zlatynizowanej formie Uscze notuje Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116. We fragmencie „Pomorani Uscze, Bolezlavi castrum” (pol. „gród Bolesława pomorskie Uście”) opisuje walki Polaków z Pomorzanami[4][5].
Miejscowość jako miasto pod zlatynizowaną nazwą Uschye we fragmencie wymieniającym kasztelana ujskiego Bogusława łac.Boguslao castellano de Uschye wspomniana jest w łacińskim dokumencie wydanym w Gnieźnie w 1280 roku, sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II[6]. Kolejny łaciński dokument wydany przez tego króla w Gnieźnie w 1283 roku wymienia miejscowość pod nazwą Usze podając imię kasztelana ujskiego Bogusława we fragmencie „Boguslavo castellano de Usze”[7].
Historia
 | Ta sekcja od 2008-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Prowadzone w latach pięćdziesiątych XX wieku prace archeologiczne dostarczyły licznych materiałów dowodzących istnienia grodu już w VII wieku. Gród w Ujściu został rozbudowany przez Bolesława Chrobrego, stając się ważną twierdzą graniczną, strzegącą przeprawy od strony Pomorza. Gród ulokowany był w miejscu połączenia się dwóch rzek: Gwdy i Noteci[8]. Pierwsza wzmianka o Ujściu w dokumentach pisanych pochodzi z 1108 roku z kroniki Galla Anonima i odnosi się do wojen prowadzonych przez Bolesława Krzywoustego w celu przywrócenia Pomorza do Polski. Najcięższe walki z Pomorzanami to okres panowania Bolesława Krzywoustego, zwłaszcza rok 1108. Wówczas to książę pomorski Gniewomir zdobył Ujście, jednak Krzywousty wkrótce odbił gród. W 1223 roku Władysław Odonic przy pomocy księcia pomorskiego Świętopełka zdobył na Władysławie Laskonogim gród ujski. Odtąd Odonic tytułował się w dokumentach jako „Książę na Ujściu” (dux de Usce).
Po jego śmierci w 1239 roku skończyła się rola Ujścia jako stolicy samodzielnego księstewka. Od przełomu XIV i XV wieku Ujście wraz z okolicznymi włościami stanowiło dobra królewskie (tzw. królewszczyznę) jako starostwo ujskie (później przemianowane na ujsko-pilskie). Ujście otrzymało prawa miejskie 24 czerwca 1413 roku na mocy dokumentu wydanego przez Władysława Jagiełłę. W czasie wojny trzynastoletniej Ujście wystawiło w 1458 roku 10 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[9].
W dniu 25 lipca 1655 roku pod Ujściem piętnastotysięczna armia pospolitego ruszenia szlachty wielkopolskiej pod dowództwem wojewody poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego oraz wojewody kaliskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego poddała Wielkopolskę siedemnastotysięcznej armii szwedzkiej.
W 1772 roku Prusacy zagarnęli miasto wraz z całym okręgiem nadnoteckim. W 1809 roku powstała w Ujściu huta szkła. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju miasta było uregulowanie Noteci i melioracja łąk w dolinie, przeprowadzone w końcu XIX wieku. Okres międzywojenny przyniósł ze sobą stagnację. W 1920 r. Ujście powróciło do państwa polskiego, stając się miastem nadgranicznym – granicę polsko-niemiecką wytyczono na przepływającej u stóp miejscowości Noteci i dalej na Gwdzie. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Ujście”[10].
W okresie II wojny światowej Niemcy zburzyli pomnik powstańców wielkopolskich i Kalwarię, a wielu mieszkańców miasta wysiedlili.
Zabytki
- neobarokowy kościół św. Mikołaja wybudowany w latach 1905–1907; we wnętrzu:
- neobarokowe wyposażenie
- ołtarze boczne i chrzcielnica z XVIII wieku
- Kalwaria ujska zbudowana w latach 1890–1907 na stromej skarpie Doliny Noteci, zburzona przez hitlerowców w 1941 roku, prowizorycznie odbudowana w 1976 roku, od 1998 roku odbudowywana częściowo w dawnej formie
- dawny kościół ewangelicki z lat 1851–1852, szachulcowy, zbudowany zapewne na miejscu dawnego grodu i zamku
- szachulcowa pastorówka z połowy XIX wieku
- eklektyczny ratusz z XIX wieku
- na ścianie tablice: ku czci mieszkańców Ujścia zamordowanych w latach okupacji hitlerowskiej oraz z okazji 550-lecia praw miejskich (z 1963 roku)
- drewniane budynki niemieckiej straży granicznej
- kilka domów z początku XIX wieku
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Ujścia w 2014 roku.
Wspólnoty wyznaniowe
Gospodarka
Głównym czynnikiem miastotwórczym w Ujściu jest duża huta szkła (obecnie Ardagh Glass) wytwarzająca butelki. Po rozbudowie zakładu około 1980 roku zdolność produkcyjna wynosi prawie 1 mln butelek ze szkła kolorowego na dobę. Na zachód od miasta, na krawędzi doliny, znajduje się kopalnia piasku wykorzystywanego do produkcji szkła. Nad Notecią położony jest port rzeczny.
Oświata
- Przedszkole Publiczne im. Króla Maciusia I z Oddziałem Zamiejscowym w Kruszewie z siedzibą w Ujściu,
- Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Ujściu, podzielona na 2 budynki
Sport
- Klub piłkarski grający w B-klasie – KS Unia Ujście.
Przyroda
.JPG)
- Orla Góra położona 200 m na zachód od Kalwarii; rozciąga się z niej rozległy widok na Dolinę Noteci i Piłę,
- stroma krawędź Doliny Noteci, ciągnąca się od Nietuszkowa do Wilanowca.
Miasta partnerskie
Gminy partnerskie[12]:
Zobacz też
- Ujście Noteckie
- Ujście Południowe
- Wieża widokowa w Ujściu
Przypisy
- ↑ a b Ujście w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Dzieje Pomorza Wschodniego i Kujaw w wypisach. Helena Piskorska (oprac.), Henryk Galus (oprac.). Wyd. 5. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1968, s. 4. OCLC 335938. Cytat: Piastowicze wielkopolscy […] wyrywali sobie znaczniejsze grody […] w Krajnie (Ujście, Nakło) […]. (pol.).
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 242.
- ↑ „Kronika polska, Gall Anonim”, seria „Kroniki polskie”, Zakł. Nard. Ossolińskich, Wrocław, ISBN 978-3-939991-64-9, str. 113.
- ↑ „Monumenta Germaniae Historica”, „Chronicae Polonorum”, tom IX, Hannoverae 1851 s. 462
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.464.
- ↑ „Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski”, tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.486.
- ↑ Lech Leciejewicz Ujście we wczesnym średniowieczu, Wrocław 1961
- ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
- ↑ Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 22. ISBN 83-87424-77-3.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-06].
- ↑ Miasta partnerskie, UM w Ujściu [dostęp 2022-02-23] (pol.).
Linki zewnętrzne
- Warunki układu kapitulacyjnego pod Ujściem z dnia 25 VII 1655 roku
- Ujście (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 769.
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.70 N
- S: 51.05 N
- W: 15.68 E
- E: 19.19 E
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Okolice wieży widokowej w Ujściu (dol. Noteci).
Flag of Ujście district
The church in Ujście, Poland
Bitwa pod Ujściem 1655
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Ujścia, 2014
Autor:
Mapa Ujścia, Polska
Autor: Rysnal, Licencja: CC BY-SA 3.0
pomnik ufundowany przez mieszkańców Ujścia z okazji 200 - lecia istnienia huty szkła w mieście.Huta powstała w 1809 r., jest najstarszą hutą w Polsce
Autor:
Mapa powiatu pilskiego, Polska
Autor:
Mapa gminy Ujście, Polska
Panorama Ujścia w 1910.