Ujazd (województwo świętokrzyskie)

Artykuł

50°42′45″N 21°18′33″E

- błąd

39 m

WD

50°42'47.52"N, 21°18'37.40"E

- błąd

1 m

Odległość

123 m

Ujazd
wieś
Ilustracja
Ruiny pałacu Krzyżtopór
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

opatowski

Gmina

Iwaniska

Liczba ludności (2011)

525[1][2]

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

27-570[3]

Tablice rejestracyjne

TOP

SIMC

0794253[4]

Położenie na mapie gminy Iwaniska
Mapa konturowa gminy Iwaniska, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Położenie na mapie powiatu opatowskiego
Mapa konturowa powiatu opatowskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Ziemia50°42′45″N 21°18′33″E/50,712500 21,309167

Ujazdwieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie opatowskim, w gminie Iwaniska[4][5].

Wieś jest siedzibą sołectwa Ujazd, w skład którego wchodzą również miejscowości Haliszka i Toporów.

Położenie

Ujazd znajduje się na południowo-wschodnim krańcu Gór Świętokrzyskich. Na południowy zachód od miejscowości rozpoczyna się Pasmo Iwaniskie, które rozciąga się po dolinę Wszachówki na zachodzie. W okolicach miejscowości rośnie kilka lasów. Największym z nich jest Las Plantowski położony na południowy zachód od Ujazdu.

Miejscowość leży ok. 15 km na południowy zachód od Opatowa, ok. 15 km na północny zachód od Klimontowa i ok. 25 km na północny wschód od Staszowa. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 758 z Iwanisk do Tarnobrzega.

Ujazd jest punktem początkowym szlak rowerowy zielony zielonego szlaku rowerowego prowadzącego do Sandomierza. Przez wieś przechodzi szlak turystyczny czerwony czerwony szlak turystyczny z Gołoszyc do Piotrowic oraz szlak rowerowy niebieski niebieski szlak rowerowy do Opatowa.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z lat 1174-1176. Wieś wymieniana jest w akcie uposażenia klasztoru jędrzejowskiego. W 1210 r. ponownie w odnowieniu przywilejów tego klasztoru.

W XV w. Ujazd był własnością rodu Oleśnickich herbu Dębno. W połowie XV w. wraz z sąsiednimi Iwaniskami należał do Jana Głowacza Oleśnickiego. Istniał tu wówczas drewniany kościół parafialny pw. św. Piotra Apostoła. Łany kmiece, karczmy, zagrodnicy oraz folwark rycerski oddawały dziesięcinę miejscowemu plebanowi. Pleban z Ujazdu posiadał własną karczmę, z której pobierał czynsz w wysokości jednej seksageny. Miał tu również łąkę, ogród i dąbrowę. Pobierał dziesiątą grzywnę z dąbrów dworskich, gdy te były wydzierżawiane na wypas świń. Do parafii w Ujeździe należała połowa Iwanisk, który były jeszcze wówczas wsią.

W XVI w. wieś należała do rodu Zborowskich. Po nich przeszła na własność rodu Ossolińskich. Jako własność tych ostatnich wymieniana jest już w dokumencie z 1584 r.

W latach 1631-1644 Krzysztof Ossoliński wzniósł w Ujeździe wielki pałac w stylu włoskim, na szczycie wzgórza otoczonego z trzech stron głębokimi jarami. Pałac ten nazwany został Krzyżtoporem. Według przekazów Krzyżtopór miał cztery baszty reprezentujące pory roku, 12 wielkich sal reprezentujących miesiące, 52 pokoje (liczba tygodni w roku) i 365 okien. Nad jedną z komnat miał się znajdować szklany dach nad którym umieszczono zbiornik wodny ze złotymi rybkami.

W 1655 r. Szwedzi zdobyli i zniszczyli zamek. Zniszczony został też miejscowy kościół. Parafię przeniesiono do Iwanisk. W 1770 r. na zamku zamknęli się i bronili konfederaci barscy. Wówczas to zamek do reszty uległ zniszczeniu.

Po Ossolińskich dziedzicami Ujazdu byli kolejno: Kalinowscy, Wiśniowieccy, Morsztynowie, Pacowie, Sołtykowie, Łempicki i Orsetti.

Spis z 1827 r. wykazał tu 15 domów i 143 mieszkańców. Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego w 1883 r. funkcjonowała tu szkoła początkowa, było 35 domów i 333 mieszkańców. W skład dóbr Ujazd wchodziły wsie Ujazd i Toporów, Kopiec (Ujazd (województwo świętokrzyskie), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 380.). Majątek miał powierzchnię 1441 mórg.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID na listę zabytków wpisane są obiekty:[6]

  • ruiny zamku „Krzyżtopór”, XVII w., nr rej.: A.515 z 4.12.1956, z 23.06.1967 i z 24.02.1977
  • park, XVIII w., nr rej.: A.593 z 12.12.1957

Przypisy

  1. Wieś Ujazd w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2022-04-10] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1313 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków. Woj. świętokrzyskie. nid.pl, 30 czerwca 2015. s. 36. [dostęp 2015-09-14].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Opatów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Opatów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 51.10 N
  • S: 50.66 N
  • W: 21.10 E
  • E: 21.86 E
POL Szlak czerwony.svg
Czerwony szlak turystyczny.
Szlak rowerowy niebieski.svg
Niebieski szlak rowerowy
POL gmina Iwaniska COA.svg
Stary herb gminy Iwaniska
Szlak rowerowy zielony.svg
Zielony szlak rowerowy
Ujazd Krzyztopor 20051004 1551.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ruiny zamku Krzyżtopór w Ujeździe