Układ Antarktyczny

Flaga Układu Antarktycznego przyjęta w 2002, traktowana nieoficjalnie jako flaga kontynentu

Układ Antarktyczny^[a], Układ w sprawie Antarktydy, traktat antarktyczny, pakt antarktyczny – międzynarodowa umowa regulująca polityczno-prawny status Antarktydy, jedynego niezamieszkanego kontynentu. W porozumieniu tym Antarktyda zdefiniowana jest jako lądolód położony na południe od równoleżnika 60° S.

Układ w sprawie Antarktydy podpisano 1 grudnia 1959 w Waszyngtonie; wszedł on w życie 23 czerwca 1961; Sekretariat ONZ zarejestrował go 4 sierpnia 1961^[2]. Sygnatariuszami było dwanaście państw, które podczas III Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957–1958) prowadziły badania geograficzne na Antarktydzie:

Układ był pierwszym dokumentem ograniczającym działania zbrojne podczas zimnej wojny. Jego głównym celem jest leżące w interesie całej ludzkości zapewnienie wykorzystania Antarktydy jedynie do celów pokojowych, aby nigdy nie stała się przyczyną międzynarodowych konfliktów. Zabrania on wszelkich działań o charakterze militarnym, lecz nie wyklucza przebywania na terytorium antarktycznym pracowników wojskowych. Dokument nie rozstrzyga kwestii związanych z roszczeniami terytorialnymi. Badania naukowe mają być wynikiem współpracy, a ich wyniki dostępne dla wszystkich. Zabrania się prób z bronią atomową oraz zanieczyszczania tego rejonu świata. Obszar objęty umową wynosi 52,5 mln km². Traktat zawarty jest bezterminowo, natomiast – zgodnie z art. 12 – może być w każdym czasie zmieniony za zgodą wszystkich państw stron mających prawo głosu^[b].

Treść

Traktat tworzy 14 artykułów:

• art. 1: użycie terytorium Antarktydy w celach pokojowych, zakaz działań zbrojnych, tworzenia baz wojskowych i doświadczeń ze wszelkimi rodzajami broni (wojskowy personel i sprzęt mogą być użyte tylko w celach pokojowych)
• art. 2: wolność badań naukowych
• art. 3: swobodna wymiana wiadomości i pracowników, współpraca z ONZ itp.
• art. 4: niewysuwanie nowych roszczeń terytorialnych (roszczenia wysunięte przed wejściem w życie traktatu nie są negowane)
• art. 5: zakaz prób broni jądrowej oraz składowania w tym rejonie odpadów promieniotwórczych
• art. 6: traktat obejmuje lądolód na południe od 60. równoleżnika
• art. 7: swobodny dostęp do baz, instalacji itp. dla kontrolerów traktatu, informowanie o zamiarze wysłania personelu lub sprzętu wojskowego spełniającego warunki artykułu 1
• art. 8: jurysdykcja nad naukowcami i obserwatorami przez ich własne kraje
• art. 9: regularne spotkania członków traktatu
• art. 10: zobowiązanie Stron do zapobieżenia łamaniu postanowień traktatu przez jakiekolwiek państwo na świecie
• art. 11: wynikłe spory rozwiązywać należy pokojowo między członkami traktatu albo, za ich zgodą, z udziałem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
• art. 12: zmiany w traktacie za zgodą wszystkich stron; możliwość rewizji przez większość po 30 latach obowiązywania
• art. 13: depozytariuszem jest rząd Stanów Zjednoczonych; do Układu może przystąpić każdy członek ONZ, a inne państwa za zgodą wszystkich stron
• art. 14: teksty autentyczne w językach angielskim, francuskim, rosyjskim i hiszpańskim.

Kraje członkowskie

Corocznie odbywające się spotkania konsultacyjne umożliwiają sprawowanie kontroli nad działalnością człowieka na Antarktyce. Tylko 29 z 53 państw członkowskich ma prawo głosowania. Żeby uzyskać prawo głosu, trzeba prowadzić znaczącą pracę naukowo-badawczą na Antarktydzie na przykład posiadać stację badawczą. Oprócz 11 państw założycielskich i Rosji – następcy ZSRR, dwunastego założyciela – są to (w nawiasach podano rok wstąpienia i rok uzyskania prawa głosu)^[3]:

Kraje niemające prawa do udziału w konferencjach (podano rok wejścia):

System Układu Antarktycznego

Traktat wraz z dokumentami pokrewnymi, wymienionymi niżej, tworzy System Układu Antarktycznego (ATS, od ang. Antarctic Treaty System):

• Reguły dotyczące ochrony fauny i flory antarktycznej (Agreed Measures for the Conservation of Antarctic Fauna and Flora) – Bruksela 1964 (wejście w życie w 1982)^[4]
• Konwencja o ochronie fok antarktycznych (Convention for the Conservation of Antarctic Seals) – Londyn 1972, obowiązuje od 1978^[5]
• Konwencja o ochronie żywych zasobów morskich Antarktyki (Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources) – Canberra 1980, obowiązuje od 1982^[6]
• Konwencja regulująca eksploatację surowców mineralnych na Antarktydzie (Convention on the Regulation of Antarctic Mineral Resource Activities) – Wellington 1988 (nieratyfikowana, zastąpiona przez Protokół madrycki)^[7]
• Protokół o ochronie środowiska naturalnego, tak zwany protokół madrycki (Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty) – 1991 obowiązuje od 1998^[8].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Witryna internetowa Układu Antarktycznego (ang. • hiszp. • fr. • ros.)
• Oryginalny tekst Układu w sprawie Antarktydy (ang. • hiszp. • fr. • ros.)
• Układ w sprawie Antarktydy podpisany w Waszyngtonie 1 grudnia 1959 r. (Dz.U. z 1961 r. nr 46, poz. 237)
• Oświadczenie Rządowe z 14 września 1961 r. dotyczące ratyfikacji przez Polskę Układu w sprawie Antarktydy (Dz.U. z 1961 r. nr 46, poz. 238)
• Antarktyka. Regulacje prawne, arctowski.pl [dostęp 2018-12-03]