Układ krwionośny otwarty

Anatomia pająka. Naczynia krwionośne zaznaczone na czerwono

Układ krwionośny otwarty, układ krążenia otwarty – układ krążenia, w którym krew, zwykle zmieszana z limfą w hemolimfę, wylewa się do jam ciała, obmywając je i dostarczając składniki pokarmowe i tlen. W układzie tego typu krew może krążyć częściowo w naczyniach a częściowo w jamie ciała. Taki typ układu krwionośnego występuje u większości zwierząt[1].

Stawonogi

U stawonogów hemolimfa wypełnia wolne przestrzenie jamy ciała, zwanej tu hemocelem, obmywając narządy. Układ krwionośny stawonogów ma różny stopień skomplikowania, zależny ściśle od posiadanych narządów oddechowych i rozmiarów ciała. Bardziej złożony, mający liczne naczynia układ krążenia cechuje formy oddychające skrzelami i płucami książkowymi (workami płucnymi). Wraz z rozbudowywaniem systemu tchawek, doprowadzającego tlen do wszystkich części ciała, redukcji ulega system naczyń[2][1][3]. Ponadto układ krwionośny może zanikać całkowicie w przypadku miniaturyzacji ciała – wówczas hemolimfę w obieg wprawiają skurcze zatok hemocelu i ruch zwierzęcia[4][5].

Głównym naczyniem pompującym krew jest położone grzbietowo serce (u części wijów też mniejsze, położone w spodniej części ciała naczynie brzuszne[6]). U form prymitywnych, jak ostrogony, kikutnice i niektóre skorupiaków serce ciągnąć się może przez całe ciało lub jego większą część[7][1][2]. U pajęczaków leży ono w opistosomie[8], u wijów w tułowiu[6], u licznych skorupiaków w tułowiu lub głowotułowiu[4][2], a u sześcionogów w odwłoku[9]. Serce leży w zatoce osierdziowej i podziurawione jest po bokach wyposażonymi w zastawki ostiami, których liczba może być różna (najmniej jedna para). Typowo z serca odchodzą: aorta przednia i aorta tylna, które mogą być różnie porozgałęziane. W bardziej rozbudowanych systemach obecne są także arterie boczne (np. u skorpionów jest ich 9 par[10]) oraz żyły zbierające natlenowaną hemolimfę z narządów oddechowych[3]. U owadów spotyka się też mniejsze narządy tętniące u nasady długich przydatków (np. czułków), poprawiające ich ukrwienie[9][11].

Mięczaki

Anatomia małża z rodziny przegrzebkowatych. Tętnice zaznaczone na jasnoniebiesko; żyły na biało z szarym obrysem

Wszystkie mięczaki z wyjątkiem głowonogów mają otwarty układ krążenia, zwykle wyposażony w położone w osierdziu serce. Najsłabiej rozwinięty układ ten jest u łódkonogów, u których jedynym naczyniem jest niewielka wypukłość na osierdziu[12].

U bruzdobrzuchów jedynym naczyniem jest dwuprzedsionkowe serce, a resztę układu stanowią zatoki i lakuny[13]. U chitonów obok serca (komora i 2 przedsionki), zatok i lakun występuje aorta środkowo-grzbietowa z licznymi odgałęzieniami wiodącymi do mięśni i gonad[14].

U ślimaków serce składa się z komory i jednego lub dwóch przedsionków. Wychodząca z komory aorta dzieli się na pień przedni i tylny, z których krew wylewa się do zatok ciała. Krew z narządów oddechowych do serca wraca żyłami skrzelowymi lub płucnymi. Taki układ może być różnorodnie modyfikowany, w tym zanikać może osierdzie i serce[15].

U małży serce składa się z komory i dwóch przedsionków. Wychodząca zeń aorta przednia rozdwaja się na tętnicę trzewiową i tętnicę nożną. Pierwsza doprowadza krew do jelit, wątrobotrzustki i gonad, zaś druga do przedniej części ciała. Z serca wychodzić może również aorta tylna, natomiast gdy jej brak jej funkcję przejmuje tętnica trzewiowa. Wspomniane tętnice rozgałęziają się na drobne naczynka i dopiero z nich krew wylewa się do zatok. Najważniejsza z nich, zatoka żylna, kieruje większość krwi do nerki celem oczyszczenia z produktów przemiany materii. Z nerki krew zbierana jest tętnicami skrzelowymi do skrzeli, skąd po wymianie gazowej trafia żyłami skrzelowymi do przedsionków[16].

Wtórouste

Układ krwionośny szkarłupni ma postać naczyń i zatok będących pozostałościami blastocelu i pozbawionych w ścianach śródbłonka. Za skurcze odpowiadają włókna mięśniowe otaczające zatoki. Typowo głównymi naczyniami są dwa naczynia okrężne: wokół przełyku i w ścianach jelita środkowego oraz naczynie prostopadłe[2].

U półstrunowców układ krążenia budują zbudowane ze śródbłonka i mięśni: naczynie grzbietowe, naczynie brzuszne, naczynia obwodowe, łącznotkankowy woreczek kurczliwy czyli epikardium oraz system zatok, będących pozostałościami blastocelu. Charakterystyczną cechą jelitodysznych i niektórych pióroskrzelnych są kłębuszki (glomerule)[2].

Spośród strunowców otwarty układ krążenia mają tylko osłonice. Narządem pompującym krew jest serce, które buduje tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana. Serce ma otwory przedni i tylny, a kierunek przepływu krwi nie jest ustalony – ten sam otwór naprzemiennie pełni rolę wrzutową i wyrzutową. U ogonic krew wylewa się z serca do szczelin w wypełnieniu jamy ciała. U żachw i sprzągli pojawia się system naczyń krwionośnych, z których główne stanowią naczynie endostylowe i podendostylowe[2].

Inne zwierzęta

Pazurnice mają prosty układ krążenia otwarty z sercem w zatoce osierdziowej, ciągnącym się przez prawie całe ciało i mającym ostia w każdym segmencie, przez które hemolimfa wylewa się do środkowej jamy ciała[17].

Wśród czułkowców typowy układ krążenia otwarty mają ramienionogi. Mają one drobne, kurczliwe serce z którego odchodzą dwa naczynia: tylne i przednie. Przednie swymi rozgałęzieniami dociera do czułków, tylne zaś do płaszcza, gonad i metanefrydiów. Końce naczyń otwierają się do zatok jamy ciała. Układ krążenia kryzelnic jest nie całkiem zamknięty, gdyż obok naczyń zakończonych ślepo, występują naczynia otwierające się do zatok podżołądkowych[2].

W przeciwieństwie do większości pierścienic, w tym pozostałych siodełkowców, zamknięty układ krążenia zanikł u pijawek. U przedstawicieli Rhynchobdellida krew oprócz naczyń krwionośnych krąży również w kanałach i zatokach wtórnej jamy ciała. U Arhynchobdellida z kolei naczyń krwionośnych brak zupełnie i cały krwiobieg realizują kanały i zatoki celomy[18].

Przypisy

  1. ↑ a b c Czesław Błaszak: Typ: stawonogi – Arthropoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 11. ISBN 978-83-01-17447-7.
  2. ↑ a b c d e f g Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 418-419, 499, 521, 528, 710, 727, 736, 764, 787, 791, 800, 805.
  3. ↑ a b Czesław Błaszak: Podtyp: szczękoczułkopodobne – Cheliceromorpha; Nadgromada: szczękoczułkowce – Chelicerata. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
  4. ↑ a b Krzysztof Jażdżewski: Podtyp: skorupiaki – Crustacea. W: Zoologia: Stawonogi. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. T. 2, cz. 1.. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.
  5. ↑ Czesław Błaszak: Rząd: roztocze – Acari. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
  6. ↑ a b Jolanta Wytwer: nadgromada: wije – Myriapoda. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 7–10.
  7. ↑ Jacek Dabert: Gromada: ostrogony – Xiphosurida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
  8. ↑ Czesław Błaszak: Gromada: pajęczaki – Arachnida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 51-63. ISBN 978-83-01-17447-7.
  9. ↑ a b Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 53-85.
  10. ↑ Marek Żabka: Rząd: skorpiony – Scorpionida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
  11. ↑ The Organs of Circulation. W: R.E. Snodgrass: Principles of Insect Morphology. Cornell University Press, 1935.
  12. ↑ Beata Pokryszko: Gromada: walconogi – Scaphopoda. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 505-508. ISBN 978-83-01-17336-4.
  13. ↑ Andrzej Falinowski: Gromada: bruzdobrzuchy – Solenogastres. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 405-411. ISBN 978-83-01-17336-4.
  14. ↑ Andrzej Falinowski: Gromada: chitony – Polyplacophora. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 419-425. ISBN 978-83-01-17336-4.
  15. ↑ Beata Pokryszko: Gromada: ślimaki – Gastropoda. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 435-440. ISBN 978-83-01-17336-4.
  16. ↑ Andrzej Piechocki: Gromada: małże – Bivalvia. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 508-540. ISBN 978-83-01-17336-4.
  17. ↑ Andrzej Piechocki: Typ: pratchawce – Onychophora. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 686-694. ISBN 978-83-01-17336-4.
  18. ↑ Jacek Siciński: Typ: pierścienice – Annelida. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 657. ISBN 978-83-01-17336-4.

Media użyte na tej stronie

Spider internal anatomy PL.svg
Autor: , Licencja: CC BY 3.0
Schemat przekroju strzałkowego ukazującego anatomię samicy pająka dwupłucnego.
Scallop Diagram2.svg
Autor: KDS444/KDS4444, Licencja: CC BY-SA 3.0
Anatomical diagram of a giant scallop. Colors are close to those in an actual animal (digestive gland is black; adductor muscle is white; female gonad is orange, nerves are in yellow, etc.) though shown with greater than natural contrast for emphasis. Not shown are the left gill, the veins on the left side of the body, and the left shell or "valve". The hinge line corresponds to the animal's dorsal side, though when living it usually rests "sideways", on its right. The giant scallop is equilateral (i.e., symmetrical anterior-to-posterior) and very nearly equivalved (i.e., its left and right valves are close to the same size and shape), though this is not true of all or even most members of the class pectinidae.
Features to note: the nervous system is centered around the visceral ganglia which constitute a kind of molluscan "brain"; the head-to-tail longitudinal axis reaches from the anterior ear to the middle of the adductor muscle, making only a very small portion of the animal morphologically the "front" and the rest corresponding to its "back"; the final loop of the intestine goes directly through the ventricle of the heart before it reaches its u-shaped terminus.