Ukraińcy w Polsce

Procentowy udział ludności ukraińskiej według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002

Ludność Rzeczypospolitej z językiem ojczystym ukraińskim i ruskim, według spisu powszechnego 1931 roku

Ukraińcy – jedna z dziewięciu ustawowo uznanych mniejszości narodowych w Rzeczypospolitej Polskiej^[1], żyjąca w diasporze na obszarze całego kraju, z większą koncentracją na Mazurach, Warmii, Pomorzu Zachodnim, Pomorzu Gdańskim oraz w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego i podlaskiego.

Odrębną od mniejszości narodowej grupą są obywatele Ukrainy mieszkający w Polsce jako migranci, w tym uchodźcy.

Historia

Rusini w Królestwie Polskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów

W wyniku wojny o księstwo halicko-włodzimierskie do Polski przyłączono Ruś Czerwoną, zamieszkaną w większości przez Rusinów.

W 1569 na sejmie w Lublinie do Korony Królestwa Polskiego włączono województwo podlaskie, województwo wołyńskie, województwo kijowskie oraz województwo bracławskie. Szlachcie ruskiej z tych województw pozwolono zachować swoje prawa i cieszyć się szerokimi wolnościami: językiem urzędowym na tych ziemiach miał być nadal język ruski, a szlachta ruska otrzymywała przywileje identyczne jak szlachta polska^[2]. Status prawny ziem ukrainnych inkorporowanych zbliżony był do autonomii, a szlachta ruska uzyskała miejsca w polskim parlamencie^[3]. Mimo szerokich swobód przyznanych Rusinom na ziemiach ukrainnych doszło do niezadowolenia społecznego, które miało pewien wpływ na późniejsze powstania kozackie przeciw Rzeczypospolitej, z których największym było Powstanie Chmielnickiego.

Ukraińcy i Rusini w II Rzeczypospolitej

Język ukraiński i ruski według powiatów II RP w procentach populacji całkowitej

Pierwszy spis ludności w Polsce po I wojnie światowej został przeprowadzony w 1921 r. Nie objął on ziemi wileńskiej i polskiej części Górnego Śląska. Ponadto spis zbojkotowała znaczną część ludności ukraińskiej w Galicji Wschodniej. Według spisu Ukraińcy stanowili najliczniejszą grupę spośród niepolskich narodowości. Całkowita liczba ludności wynosiła 27,2 mln mieszkańców. Ukraińcy stanowili (3 898 431 osób) – 14,3 proc^[4].

Według dr Alfonsa Krysińskiego, 1 stycznia 1928 r. liczba Ukraińców wynosiła ok. 4,9 mln., a na końcu 1929 r. ok. 5 mln^[5]. Krysiński pominął jednak mieszkańców Polesia (ok. 200 tys.), Chełmszczyzny i Podlasia (około 20 tys.) oraz Ukraińców wyznania rzymskokatolickiego. Tym samym maksymalna przybliżona liczba Ukraińców w Polsce na koniec 1929 r. wynosiłaby około 5,1–5,2 mln osób^[6].

Według spisu powszechnego z 1931 jako Ukraińcy lub Rusini zadeklarowało się około 3 250 000 polskich obywateli, czyli 10% ludności całego kraju. Żyli oni głównie w województwach wołyńskim (68% ludności województwa), tarnopolskim (45%), stanisławowskim (68%) i lwowskim (33%).

II wojna światowa

Okupacja radziecka Kresów Wschodnich

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W latach 1944–1945 w ramach repatriacji ludności ukraińskiej przesiedlono z Polski do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej około 480 tysięcy osób. Po przesiedleniach w granicach Polski pozostawało nadal ponad 140 tys. osób narodowości ukraińskiej. Zostali oni w większości deportowani z południowo-wschodniej Polski i osiedleni na Ziemiach Odzyskanych.

W 1956 r. Ukraińcom zezwolono na koncesjonowaną legalną działalność kulturalną i oświatową w ramach Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego oraz na wydawanie w języku ukraińskim tygodnika „Nasze Słowo”.

III Rzeczpospolita

Od 2014 zauważalne jest zwiększenie skali migracji ukraińskiej do Polski i coraz częstszy pobyt długoterminowy.

Liczebność

Mniejszość narodowa

Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną^[8]. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób^[9]. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP, w tym w poszczególnych województwach:

• warmińsko-mazurskim – 12 881^[10]
• zachodniopomorskim – 3703
• podkarpackim – 2984
• pomorskim – 2831
• dolnośląskim – 1422
• podlaskim – 1366
• lubuskim – 615
• mazowieckim – 579
• małopolskim – 472
• lubelskim – 389
• śląskim – 309.

Migranci

Według pierwszego, eksperymentalnego opracowania GUS na temat cudzoziemców w Polsce, według stanu na 31 grudnia 2019, liczba cudzoziemców narodowości ukraińskiej wynosiła 1 351 418^[11]. W 2021 roku liczba obywateli ukraińskich przebywających w Polsce i posiadających ważne zezwolenia na pobyt (nie licząc osób przebywających w ramach ruchu bezwizowego lub na podstawie wiz) przekroczyła 300 tysięcy. Najczęstszym celem pobytu była praca (77%), a kolejnym kwestie rodzinne (12%)^[12]. Liczbę Ukraińców pracujących legalnie w Polsce szacowano w tym czasie na ok. 850 tysięcy, wskazując, że przy uwzględnieniu szarej strefy mogło to być nawet 1,5 miliona osób^[13].

W 2022 po rosyjskiej inwazji Polska stała się jednym z państw przyjmujących uchodźców z Ukrainy. Od 24 lutego do 17 czerwca 2022 do Polski trafiło ponad 4,9 mln osób, głównie kobiety i dzieci^[14]. Większość z nich zamieszkała w dużych ośrodkach miejskich^[15].

Kultura

Organizacje

Do stowarzyszeń mniejszości ukraińskiej w Polsce należą^[16]:

• Stowarzyszenie Ukraińców Więźniów Politycznych i Represjonowanych w Polsce
• Stowarzyszenie „Ukraiński Dom Narodowy”
• Towarzystwo Ukraińców Podkarpacia w Zapałowie
• Towarzystwo Ukraińskie
• Ukraińska Organizacja Skautowa „Płast”^[a]
• Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce
• Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie
• Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce
• Związek Ukrainek^[a]
• Związek Ukraińców Podlasia
• Związek Ukraińców w Polsce
• Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej

Na rzecz stosunków polsko-ukraińskich działają liczne organizacje pozarządowe, w tym Fundacja Nasz Wybór

Religia

Ukraińcy są w większości wiernymi dwóch Kościołów: Kościoła Greckokatolickiego w Polsce i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W Polsce działa również 8 zborów i 32 grupy języka ukraińskiego Świadków Jehowy^[17].

Prasa

Do najważniejszych tytułów prasowych zaliczają się:

• „Nasze Słowo” – tygodnik,
• „Svitanok” – dodatek do „Naszego Słowa” dla dzieci,
• „Nad Buhom i Narwoju” – dwumiesięcznik.

Radia nadające audycje po ukraińsku

• Polskie Radio Białystok nadaje trzy razy w tygodniu: w niedziele, poniedziałki i środy od 1991 audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińska Dumka.
• Polskie Radio Olsztyn nadaje raz w tygodniu audyсję w języku ukraińskim pt. Od niedzieli do niedzieli (Од неділі до неділі)
• Radio Orthodoxia nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Ukraińskie Słowo.
• Polskie Radio Rzeszów nadaje raz w tygodniu audycje w języku ukraińskim pt. Skrynia.
• Polskie Radio Szczecin nadaje raz w tygodniu w niedziele, audycje w języku ukraińskim pt. Posydeńki^[18].

Telewizja

• Telenowyny/Теленовини w TVP Regionalnej.
• Ukraińskie Wieści / Український Βісник w TVP Olsztyn.
• Przegląd ukraiński / Український перегляд^[19] w TVP Białystok.
• Daleko od domu w TVP Katowice (program adresowany do imigrantów i uchodźców z Ukrainy)^[20]
• Pełnia wiary/ПОВНОТА ВІРИ w TVP1 i TVP Wrocław^[21][22]

Imprezy kulturalne

• „Festiwal Kultury Ukraińskiej” w Sopocie
• „Młodzieżowy Jarmark” w Gdańsku
• Festiwal Kultury Ukraińskiej "EKOŁOMYJA" w Górowie Iławeckim
• Festiwal Kultury Ukraińskiej UKRAINA VIVA we Wrocławiu
• „Święto Kultury Nad Osławą” Mokre
• „Na Iwana, na Kupała” w Dubiczach Cerkiewnych
• Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu „Podlaska Jesień”
• „Dni Kultury Ukraińskiej” – Giżycko, Szczecin^[23], Węgorzewo
• „Bytowska Watra”
• „Ukraińska wiosna” w Poznaniu
• „Ukraina w Centrum Lublina”

Ukraińcy w Polsce

• Mirosław Czech
• Bogdan Huk
• Miron Kertyczak
• Eugeniusz Misiło
• Bohdan Osadczuk
• Ostap Steca
• Miron Sycz

Zobacz też

• Ukraińcy na Podlasiu
• Polacy na Ukrainie

Uwagi

Przypisy