Ukraińska milicja (1941)

Ukraińska milicja, albo Ukraińska Milicja Ludowa (ukr. Українська народна міліція^[1]) – ukraińska formacja policyjna stworzona w końcu czerwca 1941 przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów Stepana Bandery (OUN-B) po ataku III Rzeszy na ZSRR na zajmowanych wówczas przez Wehrmacht terenach II Rzeczypospolitej, znajdujących się od 1939 pod okupacją sowiecką i wcielonych do Ukraińskiej SRR. W założeniu milicja miała być formacją policyjną państwa ukraińskiego, którego nieudaną próbę restytucji nacjonaliści ukraińscy podjęli 30 czerwca 1941 we Lwowie.

Wraz z utworzeniem Dystryktu Galicja i Komisariatu Rzeszy Ukraina została rozwiązana 1 sierpnia 1941, zarządzeniem Dowódcy SS i Policji na Dystrykt Galicja Fritza Katzmanna, który powołał w jej miejsce Ukraińską Policję Pomocniczą (niem.Ukrainische Hilfspolizei) w składzie Ordnungspolizei. Milicja ukraińska została rozformowana ostatecznie do 31 sierpnia 1941^[2].

Historia i organizacja

John-Paul Himka początków milicji doszukuje się w marcu 1940 roku, kiedy OUN-B zarządziła powoływanie “militarnych sekcji” w każdej wsi^[3].

OUN-B, poinformowana przez Niemców o zbliżającym się ataku na ZSRR, szczegółowe plany tworzenia milicji opracowała w maju 1941. Milicja miała być tworzona przez grupy marszowe – kilku-kilkunastoosobowe grupy nacjonalistów ukraińskich postępujące za oddziałami Wehrmachtu i zakładające na zajmowanych terenach struktury państwa ukraińskiego. Do służby w milicji byli zobowiązani wszyscy mężczyźni narodowości ukraińskiej w wieku 18–50 lat, z czego część miała służyć zawodowo a pozostali stanowić “dobrowolną” rezerwę na czas mobilizacji. Dowódcami oddziałów mogli być tylko “dobrze znani nacjonaliści”^[4].

Pierwszy znany przypadek tworzenia milicji pochodzi z 25 czerwca 1941 w miejscowości Młyny, opisany w korespondencji Stećki z Banderą. Według słów tego pierwszego, Żydzi w tej miejscowości mieli umyślnie prowokować Niemców do odwetowych egzekucji na Ukraińcach. W związku z tym, jak pisał Stećko, “tworzymy milicję, która pomoże usuwać Żydów i chronić ludność”^[3][5].

Formowanie milicji we Lwowie rozpoczęło się 30 czerwca 1941 przed południem, bezpośrednio po zajęciu miasta przez Wehrmacht, w okolicach archikatedry św. Jura, gdzie znajdowała się wówczas część batalionu „Nachtigall”. Jarosław Stećko zlecił tworzenie formacji Iwanowi Rawłykowi, według pamiętników w mianowaniu kierownictwa milicji odegrał pewną rolę Roman Szuchewycz, ówcześnie zastępca dowódcy batalionu „Nachtigall”^[6]. Milicjantów rekrutowano z członków grup marszowych, miejscowych członków OUN oraz, w mniejszości, z byłych milicjantów sowieckich narodowości ukraińskiej (być może zakonspirowanych członków OUN). Jedynie ci ostatni posiadali mundury, z których usunięto sowieckie emblematy zastępując je tryzubami. Pozostali, ubrani po cywilnemu, zakładali na lewy rękaw niebiesko-żółte opaski^[3].

Po ogłoszeniu 30 czerwca 1941 o godzinie 20:00 aktu odnowienia Państwa Ukraińskiego milicja podporządkowała się rządowi Jarosława Stećki. 2 lipca milicja została operacyjnie podporządkowana władzom niemieckim, na jej czele stanął Jewhen Wreciona.

1 sierpnia milicja została rozwiązana, a rozporządzeniem władz Generalnego Gubernatorstwa z dnia 18 sierpnia 1941 powołano nową formację - Ukraińską Policję Pomocniczą, do której przyjęto zresztą część funkcjonariuszy ukraińskiej milicji. UPP rozpoczęła szkolenie 1 października 1941.

Udział w zbrodniach

Podczas ataku niemieckiego na ZSRR w miejscowościach Galicji Wschodniej i Wołynia doszło do antyżydowskich pogromów. Modus operandi tych akcji najczęściej wyglądał tak, że milicja ukraińska wyłapywała Żydów i przy agresywnej postawie tłumu, który lżył i bił Żydów, doprowadzała ich na miejsce egzekucji^[7].

Po zajęciu Lwowa 30 czerwca 1941 r. przez Niemców milicja ukraińska wzięła udział w pogromach lwowskich^[8]. Ukraiński politolog Aleksiej Martynow uważa, że to właśnie milicja ukraińska wraz z batalionem „Nachtigall” rozpoczęły pierwsze masowe mordy we Lwowie, które zmusiły Niemców do częściowego rozwiązania milicji, aby zapobiec większym zamieszkom^[9].

Według K. Struvego milicja ukraińska wzięła udział w pogromie w Złoczowie^[10] a według O.Bartova także w pogromie w Tarnopolu^[11]. We Włodzimierzu Wołyńskim i Łucku milicje utworzone przez grupę marszową Mykoły Kłymyszyna wspomagały Niemców przy egzekucjach w lipcu i sierpniu 1941. We Włodzimierzu 5 lipca rozstrzelano 150 osób uznanych za sowieckich aktywistów, 31 lipca 200 Żydów, a w sierpniu od 300 do 350. Także w Łucku egzekucje odbyły się 31 lipca^[12].

G.Motyka przypuszcza, że milicja wzięła także udział w drugim lwowskim pogromie, tzw. Dniach Petlury (25-27 lipca). W aresztowaniach Żydów dokonywanych w mieszkaniach oprócz milicji uczestniczyli bojówkarze ukraińscy złożeni z chłopów z okolicznych wsi, których Niemcy karmili i poili wódką, a następnie o godzinie 5.00 rano dali sygnał do rozpoczęcia pogromu - bicia i grabieży ludności żydowskiej w mieszkaniach, jej wypędzania na ulicę i zapędzania do więzienia przy ul. Łąckiego^[13].

Dieter Pohl jest przeciwny umniejszaniu roli miejscowych kolaborantów w zbrodniach niemieckich latem 1941 roku:

Ukraińska milicja przypuszczalnie rozstrzelała także około 100 polskich studentów ze Lwowa^[17].

Literatura

• Grzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski - Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa, Katowice 2007, ISBN 978-83-86250-49-3
• Grzegorz Motyka Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), ISBN 978-83-88490-58-3

Przypisy