Ukraińskie ustawy dekomunizacyjne

Ukraińskie ustawy dekomunizacyjne – cztery ustawy przyjęte w 2015 roku na Ukrainie odnoszące się do dekomunizacji oraz państwowej polityki pamięci[1].

W wyniku uchwalenia ustawy nakazującej usuwanie pomników z okresu komunistycznego i zmianę związanych z komunizmem nazw obiektów radykalnie zmieniła się toponimia Ukrainy i oblicze całych miast[2]. Zmieniono nazwy ponad 50 tys. ulic, placów i innych obiektów. Zmieniono także nazwy niektórych dużych miast i wielu wsi[3].

Uchwalone przepisy wzbudziły kontrowersje w odniesieniu do wolności słowa, a także obawy z zagranicy, że honorują one niektóre organizacje oraz osoby, które uczestniczyły w masowych mordach na Żydach, Polakach i komunistach w okresie II wojny światowej.

Uchwalenie

W opracowywaniu przepisów kluczową rolę odgrywał ukraiński historyk Wołodymyr Wiatrowycz i polityk Jurij Szuchewycz[4][5][6]. 9 kwietnia 2015 roku pakiet ustaw uchwalono z poparciem 271 deputowanych przy wymaganej większości 226 głosów w Radzie Najwyższej, a 15 maja zostały one podpisane przez prezydenta Petra Poroszenkę[5]. Ustawy zostały opublikowane 21 maja[7] i weszły w życie następnego dnia[8]. Rozpoczął się sześciomiesięczny okres na usunięcie komunistycznych pomników i zmianę nazwy miejsc publicznych związanych z komunizmem[9].

W maju 2017 roku 46 ukraińskich deputowanych, głównie z frakcji Bloku Opozycyjnego, zwróciło się do Sądu Konstytucyjnego Ukrainy z wnioskiem o uznanie ustaw za niekonstytucyjne[8]. W dniu 16 lipca 2019 roku sąd ten utrzymał ustawy w mocy[8].

Zakres regulacji

Na ustawy dekomunizacyjne składają się:

  • Ustawa nr 2558 „O potępieniu totalitarnych reżimów komunistycznych i narodowo-socjalistycznych (nazistowskich) i zakazie propagowania ich symboliki” – zakaz symboli nazistowskich i komunistycznych oraz publicznego zaprzeczania ich zbrodniom. W następstwie wiązało się to m.in. z usuwaniem pomników komunistycznych i zmianą nazwy miejsc publicznych i obiektów związanych z komunizmem[10]
  • Ustawa nr 2538-1 „Ustawa o statusie prawnym i uczczeniu pamięci uczestników walk o niepodległość Ukrainy w XX wieku” – nadanie oficjalnego statusu kilku organizacjom historycznym, w tym Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, oraz zapewnienie świadczeń socjalnych dla ich żyjących członków[1][4][5][10].
  • Ustawa nr 2539 „O upamiętnieniu zwycięstwa nad nazizmem w II wojnie światowej 1939-1945”[10]
  • Ustawa nr 2540 „O dostępie do archiwów organów represji totalitarnego reżimu komunistycznego lat 1917–1991” – przekazanie archiwów państwowych dotyczących represji w okresie radzieckim pod jurysdykcję Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej[10]

Kontrowersje

Grupa naukowców z uczelni amerykańskich, europejskich i ukraińskich wystosowała list otwarty do prezydenta, wyrażając obawy o wolność słowa i badań w związku z uchwalanymi przepisami i apelując o niepodpisywanie ustawy[5][10][11][12][13][14]. W opinii krytyków, szczególnie problematyczny jest art. 6 ustawy 2538-1 o „odpowiedzialności za naruszenie prawa o statusie bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku”, który stanowi, że: „obywatele Ukrainy, cudzoziemcy, a także bezpaństwowcy, którzy publicznie okazują lekceważący stosunek do osób wymienionych w artykule 1 tej ustawy, szkodzą realizacji praw bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku ponoszą odpowiedzialność zgodnie z obowiązującym prawem Ukrainy”, i że: „publiczne zaprzeczenie faktu zasadności walki o niepodległość Ukrainy w XX wieku uznaje się za znieważenie pamięci bojowników o niepodległość Ukrainy w XX wieku, poniżenie godności narodu ukraińskiego i jest niezgodne z prawem”[10]. Krytycy argumentowali, że ustawa ta próbuje „stanąć na straży historii” i ogranicza wolność słowa[6][15].

Ustawa 2538-1 wzbudziła także kontrowersje za granicą, ponieważ niektóre organizacje i osoby, które miała ona honorować, są uznawane za uczestniczące w masowych mordach na Żydach, Polakach i komunistach, m.in. podczas holokaustu na Ukrainie i masakr na Wołyniu[1][4][5][12][16]. Ustawa została również uchwalona w dniu wizyty polskiego prezydenta na Ukrainie i została określona przez polskiego polityka Tomasza Kalitę jako „policzek” dla jego kraju. Były premier Polski Leszek Miller oświadczył w telewizyjnym wywiadzie, że OUN jest odpowiedzialna za masowe mordy na Polakach i publicznie wezwał ukraińskie organy do ścigania go za te słowa. Ukraiński polityk i przewodniczący ukraińskiego parlamentu Wołodymyr Hrojsman, który wkrótce potem odwiedził Polskę, stwierdził, że ustawy w zamyśle nie miały być antypolskie, lecz antysowieckie i antynazistowskie.

Skutki

Upadek pomnika Lenina w Chmielnickim 21 lutego 2014 roku podczas protestów Euromajdanu

Skutkiem przyjęcia ustawy nakazującej usuwanie pomników i zmianę związanych z komunizmem nazw miejsc radykalnie zmieniła się toponimia Ukrainy. W sumie zmieniono nazwy ponad 51.493 ulic, placów i innych obiektów. Czwarte pod względem wielkości miasto zostało przemianowane z Dniepropetrowska na Dniepr[17]. W niektórych wsiach pomniki Lenina zostały przerobione na „niekomunistyczne postacie historyczne”, aby zaoszczędzić pieniądze[18]. Dwa pomniki Lenina w Czarnobylskiej Strefie Wykluczenia to jedyne pozostałe pomniki Lenina na Ukrainie[19].

24 lipca 2015 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ukrainy wykorzystało prawo do pozbawienia prawa do udziału w wyborach Komunistycznej Partii Ukrainy, Komunistycznej Partii Ukrainy (odnowionej) oraz Komunistycznej Partii Robotników i Chłopów i oświadczyło, że kontynuuje rozpoczęte w lipcu 2014 roku działania prawne w celu odebrania partiom komunistycznym statusu zarejestrowanych[20][21]. Do 16 grudnia 2015 roku te trzy partie zostały zakazane na Ukrainie, jednak Komunistyczna Partia Ukrainy odwołała się od tego zakazu, co spowodowało, że decyzja sądu o zakazie działalności Komunistycznej Partii Ukrainy nie weszła w życie[22]. Tym niemniej, ustawa o dekomunizacji nr 2558 z kwietnia 2015 roku zezwala Ministerstwu Sprawiedliwości na zakazanie Partii Komunistycznej udziału w wyborach. W 2019 roku Centralna Komisja Wyborcza zakazała kandydowania Petra Symonenki w wyborach prezydenckich, ponieważ statut, nazwa i symbolika jego partii, nie były zgodne z ustawami dekomunizacyjnymi z 2015 roku[23].

Pod koniec marca 2019 roku byli członkowie oddziałów zbrojnych Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, byli członkowie Ukraińskiej Powstańczej Armii Krajowej oraz byli członkowie Ukraińskiej Armii Ludowo-Rewolucyjnej (a także członkowie Ukraińskiej Organizacji Wojskowej oraz partyzanci Siczy Karpackiej) otrzymali oficjalnie status weteranów[24]. Oznaczało to, że po raz pierwszy mogli oni otrzymywać świadczenia kombatanckie, w tym bezpłatny transport publiczny, dotowane usługi medyczne, roczną pomoc pieniężną oraz zniżki na usługi komunalne (i będą korzystać z takich samych świadczeń socjalnych jak byli żołnierze Armii Czerwonej Związku Radzieckiego)[24]. (Kilka wcześniejszych prób nadania statusu kombatanta byłym nacjonalistycznym formacjom, zwłaszcza podczas kadencji prezydenta Wiktora Juszczenki w latach 2005–2009, zakończyło się niepowodzeniem[24]).

W 2019 roku na Ukrainie zakazano gry wideo Mortal Kombat 11, ponieważ jedna z postaci, w ramach bonusu dla wschodnich graczy, posiada możliwość nałożenia kostiumu inspirowanego radzieckim mundurem wojskowym, posiadającym na sobie czerwone gwiazdy[25].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Lily Hyde: Ukraine to rewrite Soviet history with controversial ‘decommunisation’ laws. The Guardian, 2015-05-20. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  2. ↑ Witalij Szewczenko: In pictures: Ukraine removes communist-era symbols. BBC News, 2016-05-31. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  3. ↑ З 50 тисяч перейменованих об'єктів топоніміки, лише 34 були названі на честь бандери. Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej, 2017-01-16. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  4. ↑ a b c Josh Cohen: The Historian Whitewashing Ukraine’s Past. Foreign Policy, 2016-08-13. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e Per Anders Rudling, Christopher Gilley: The Historian Whitewashing Ukraine’s Past. Політична Критика, 2015-05-29. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  6. ↑ a b Jared McBride: How Ukraine’s New Memory Commissar Is Controlling the Nation’s Past. The Nation, 2016-08-13. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  7. ↑ Закони про декомунізацію і статус воїнів ОУН і УПА опублікували в "Голосі України". Ukraińska prawda, 2015-05-20. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  8. ↑ a b c Украіна зраўняла камуністычны і нацысцкі рэжымы. Biełsat, 2019-07-17. [dostęp 2020-02-25]. (biał.).
  9. ↑ Комсомольськ у будь-якому випадку перейменують. Depo.ua, 2015-10-01. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  10. ↑ a b c d e f Oksana Szawel: Decommunization in Post-Euromaidan Ukraine: Law and Practice. ПОНАРС Евразия, 2016-01-11. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  11. ↑ David R. Marples: Відкритий лист науковців та експертів-українознавців щодо так званого «Антикомуністичного закону». Krytyka, 2015-04. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  12. ↑ a b Jochen Hellbeck: Ukraine Makes Amnesia the Law of the Land. The New Republic, 2015-05-21. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  13. ↑ Uładzisłau Bieławusau, Aleksandra Gliszczyńska-Grabias: Law and Memory: Towards Legal Governance of History. Cambridge University Press, 2017, s. 324326. ISBN 978-1-107-18875-4.
  14. ↑ Jacob Mchangama: First They Came for the Holocaust Deniers, and I Did Not Speak Out. Foreign Policy, 2016-10-02. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  15. ↑ Christopher Gilley, Per Anders Rudling: The History Wars in Ukraine Are Heating Up. History News Network, 2015-05-09. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  16. ↑ Poland isn’t the only country trying to police what can be said about the Holocaust. Żydowska Agencja Telegraficzna, 2018-02-06. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  17. ↑ Рада перейменувала Дніпропетровськ. Ukraińska prawda, 2016-05-19. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  18. ↑ Декомунізація по-запорізьки: з Леніна "виліпили" Пилипа Орлика. Ukraińska prawda, 2017-06-13. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  19. ↑ Malcolm Borthwick: Revisiting Chernobyl: 'It is a huge cemetery of dreams'. Ukraińska prawda, 2019-02-28. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  20. ↑ Министр юстиции Петренко: Трем компартиям запрещено принимать участие в избирательном процессе. Interfax-Ukrajina, 2015-07-14. [dostęp 2020-02-25]. (ros.).
  21. ↑ Marjana Antonowycz: Ukraine’s Justice Ministry outlaws Communists from elections. Interfax-Ukrajina, 2015-07-14. [dostęp 2015-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-25)]. (ros.).
  22. ↑ Пояснительная записка: Запретили ли в Украине коммунистическую партию?. 112 Ukrajina, 2018-07-24. [dostęp 2020-02-25]. (ros.).
  23. ↑ ЦВК відмовила у реєстрації майже півсотні "кандидатів" у президенти. Ukraińska prawda, 2019-02-18. [dostęp 2020-02-25]. (ukr.).
  24. ↑ a b c Illa Ponomarenko: Former WWII nationalist guerrillas granted veteran status in Ukraine. KyivPost, 2019-03-26. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).
  25. ↑ Tetiana Borysowa: Warner Bros. cancels Mortal Kombat 11 release in Ukraine, upsetting gamers. KyivPost, 2019-05-18. [dostęp 2020-02-25]. (ang.).

Media użyte na tej stronie

Falling of Lenin in Khmelnytskyi park.jpg
Autor: Volodymyr D-k, Licencja: CC BY-SA 3.0
Monument to Lenin at the time of the fall. Khmelnytsky, Chekman Park of Culture and Recreation.