Ukraina Słobodzka

Ukraina Słobodzka

Слобідська Україна
Слободская Украина

Państwa	Ukraina  Rosja
Stolica	Charków

Terytoria pułków Ukrainy Słobodzkiej 1764. Zaznaczone współczesne granice państwowe i granice współczesnych obwodów Ukrainy.

Terytorium Hetmanatu (fiolet), Siczy (sepia) i Ukrainy Słobodzkiej (zieleń) w połowie XVIII wieku

Ukraina Słobodzka na mapie z 1802 r.

Ukraina Słobodzka (ukr. Слобідська Україна; ros. Слободская Украина) (znana także jako Słobodszczyzna) – kraina historyczno-geograficzna na pograniczu północno-wschodniej Ukrainy i południowo-zachodniej Rosji. Były to ziemie wchodzące w skład Carstwa Rosyjskiego, na których formowały się służące carowi półautonomiczne pułki kozackie. Na terenach tych prowadzone było także od połowy XVII wieku osadnictwo chłopów ukraińskich z terenów Prawobrzeża.

Terytorium

Ziemie Ukrainy Słobodzkiej leżą obecnie na terenie obwodów obwodu charkowskiego (większa część), sumskiego, ługańskiego i donieckiego Ukrainy i obwodów kurskiego, biełgorodzkiego (iwanowskiego) i woroneskiego Federacji Rosyjskiej. Głównym miastem części ukraińskiej jest Charków.

Ukraina Słobodzka graniczyła na zachodzie z Hetmanatem, na południu z Zaporożem i Chanatem Krymskim, na północy z Ziemią Moskiewską, na wschodzie granicę stanowił Don.

Obejmowała część Wyżyny Środkoworosyjskiej, sąsiadującą z nią Wyżynę Doniecką, południowo-wschodnią część Niziny Naddnieprzańskiej, oraz niewielką część Wyżyny Donieckiej.

Osadnictwo

Na skutek zniszczeń związanych z walkami prowadzonymi w trakcie Powstania Chmielnickiego na Słobodszczyznę zaczęła przenosić się ludność z należącego do Rzeczypospolitej Prawobrzeża. Na skutek tej kolonizacji powstały takie miejscowości jak Ostrogsk nad Cichą Sosną, Ochtyrka, Caroborysów, Gorodne, Lebiedyn, Boromla, Kołontajów, Krasnyj Kut założony przez osadników z Korsunia. W 1665 roku osadnicy założyli zaś miasteczko Marefa, a potem Żmijów. Najbardziej znanym miastem z tego terenu jest obecnie Charków, które założyło około 1654 roku trzydzieści siedem rodzin. Fakt zakładania miast przez ludność z terenów Ukrainy Prawobrzeżnej potwierdza toponimia – wiele nazw nowo zakładanych miejscowości jest identyczna z nazwami istniejących miejscowości na Ukrainie Prawobrzeżnej. Kolonizacja ukraińska wzmogła się jeszcze w latach 70. XVII wieku, gdy trwała wojna Rzeczypospolitej z Turcją. Kolonizacja moskiewska z północy była prowadzona równolegle, w związku z czym zdarzało się, że obok siebie funkcjonowały dwie miejscowości o tej samej nazwie zakładane przez osadników moskiewskich (rosyjskich) i ukraińskich (kozackich).

W latach 80. XVII wieku w związku z powodami ekonomicznymi i utrudnieniami na polu religijnym związanym z różnicami prawosławia moskiewskiego i ukraińskiego, rozpoczął się proces „ucieczki” osadników na Prawobrzeże, co miała powstrzymywać m.in. Linia Izjumska^[1].

Administracja

Ukraina Słobodzka od lat 80. XVII wieku była podzielona na pięć terytoriów pułkowych:

• pułk sumski (Sumy)
• pułk charkowski (Charków)
• pułk ochtyrski (Ochtyrka)
• pułk izjumski (Izjum)
• pułk ostrogoski (Ostrogożsk)

Całość terytorium podporządkowane było wojewodzie biełgorodzkiemu.

Fortyfikowanie

Tereny te Moskwa zabezpieczała poprzez budowę linii obronnych, najpierw była to ufortyfikowana Linia biełgorodzka z 2 ćwierci XVII wieku, potem Linia Izjumska w latach 80. XVII w., a potem wraz z przesuwaniem się kolonizacji na południe Linia ukraińska na pocz. XVIII w. Linie te miały za zadanie powstrzymywać najazdy Tatarów z Chanatu krymskiego, które podążały na Moskwę m.in. szlakiem murawskim, kałmuckim i izjumskim. Z uwagi na stałe zagrożenie najazdami tatarskimi wiele miast Ukrainy Słobodzkiej miało fortyfikacje bastionowe.

Likwidacja autonomii

Struktura słobodzkich pułków kozackich została zlikwidowana przez Moskwę w 1765 roku, ich terytorium przekształcone w gubernię słobodzko-ukraińską ze stolicą w Charkowie, a starszyznę kozacką Słobodszczyzny włączono do rosyjskiego systemu rang.

Miasta

Charków

Sumy

Najludniejsze miasta na Ukrainie Słobodzkiej współcześnie:

	miasto	populacja (2016)[2]	państwo	obwód
1.	Charków	1 449 732		charkowski
2.	Sumy	267 633		sumski
3.	Kramatorsk	159 445		doniecki
4.	Słowiańsk	114 437		doniecki
5.	Bachmut[a]	76 599		doniecki
6.	Rossosz	62 680		woroneski
7.	Izium	49 727		charkowski
8.	Ochtyrka[b]	48 645		sumski
9.	Aleksiejewka	38 566		biełgorodzki
10.	Wałujki	34 104		biełgorodzki

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, przeł. Anna Babiak-Owad, Katarzyna Kotyńska, Warszawa 2011 Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9.
• Маслійчук В., Слобідська Україна, Київ 2008.
• Багалій Д. І., Історія Слобідської Укаїни, Харків 1990.
• Сумцов М., Слобожане, Харків 2002.
• Юркевич В., Еміграція на схід і залюднення Слобожанщини за Б. Хмельницького, Київ 1932.
• Serczyk A. W., Historia Ukrainy, Wrocław 2001, s. 114–117; s. 136–138; s. 159–160.