Ukwap karpacki

Ukwap karpacki
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinaastrowate
PodrodzinaAsteroideae
Rodzajukwap
Gatunekukwap karpacki
Nazwa systematyczna
Antennaria carpatica (Wahlenb.) Hook.
Fl. Bor.-Amer. (Hooker) 1:329 329 1834[3]
Synonimy
  • Gnaphalium carpaticum Wahlenb.
  • Antennaria carpatica var. carpatica[3]
Morfologia

Ukwap karpacki[4] Antennaria carpatica (Wahlenb.) Hook – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Po raz pierwszy został znaleziony i opisany w Tatrach przez Görana Wahlenberga (1780–1851), który jako pierwszy opisał rośliny Tatr[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg gatunku obejmuje tylko góry Europy: Alpy, Karpaty i Pireneje. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach, gdzie rośnie podgatunek typowy A. carpatica subsp. carpatica (endemit ogólnokarpacki). Znany jest tutaj z około 40 stanowisk: Bańdzioch, Błyszcz, Cubryna, Czarnostawiański Kocioł, Dolina Litworowa, Dolina Mułowa, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Gąsienicowa Turnia, Kamienista, Karb, Kominiarski Wierch, Lalkowy Żleb, Liliowe, Miedziane, Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem, Mięguszowieckie Szczyty, Mułowa Przełęcz, Niżnie Rysy, Owczy Żleb, Pośrednia Turnia, Przełączka pod Żabią Czubą, Rysy, Skrajna Turnia, Szpiglasowa Przełęcz, Twardy Upłaz, Wielka Kopa Królowa, Wołowiec, Wrota Chałubińskiego, Zadni Granat, Zawrat, Zmarzła Przełęcz, Zmarzłe Czuby, Żabi Szczyt Niżni, Żabia Czuba, Żabia Lalka, grań Kończysty Wierch – Jarząbczy Wierch, poniżej Chudej Turni[6].

Morfologia

Łodyga
Roślina o wzniesionej, wełnisto owłosionej i nierozgałęzionej łodydze, wysokości do 15 cm. Roślina wytwarza kłącze, ale bez rozłogów[5][6].
Liście
Wszystkie są z obu stron wełnisto owłosione. Mają lancetowaty kształt, zwężający się u nasady. Dolne liście są tępo zakończone, górne ostro. Są trójnerwowe.
Kwiaty
Zebrane w koszyczkach na szczycie łodygi. Koszyczki kwiatowe zebrane na szczycie pędu. Listki okrywy brunatne, w 3-4 szeregach[7]. W koszyczkach trzy rodzaje kwiatów: rurkowate kwiaty męskie o długości 5 mm, nitkowate kwiaty żeńskie o długości 8–9 mm i rzadko kwiaty obupłciowe[6].
Owoc
Niełupki o długości ok. 2 mm, zaopatrzone w puch kielichowy[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Występuje w naskalnych murawach, na wilgotnych skałach. Okres kwitnienia przypada na miesiące lipiec-sierpień. Zakwita około 25-50% osobników. W polskich Tatrach występuje głównie w piętrze halnym i turniowym[6]. Gatunek charakterystyczny dla związku (Ass.) Festuco versicoloris-Agrostietum[8]. Liczba chromosomów 2n = 56[9].

Wyróżniono jedewn podgatunek – Antennaria carpatica subsp. helvetica (Chrtek & Pouzar) Chrtek & Pouzar[3].

Zagrożenia

Według klasyfikacji IUCN z 2001 jest gatunkiem zagrożonym niskiego ryzyka (kategoria LR)[6]. Podgatunek typowy został umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[10]. W Polsce rośnie wyłącznie w Tatrzańskim Parku Narodowym i to tylko na obszarze ochrony ścisłej. Populacje liczą zwykle od kilku do kilkudziesięciu osobników. Nie wydaje się specjalnie zagrożony przez ludzi, jednak niewielka ilość jego populacji i mała ich liczebność budzi obawy[6].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c The Plant List. [dostęp 2017-03-10].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ a b c Władysław Szafer: Tatrzański Park Narodowy. Kraków: Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962. ISBN 83-915859-1-3.
  6. ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  7. ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. ISBN 83-01-14439-4.
  8. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  9. ↑ INRA-MNHN: Index synonymique de la flore de France (fr.). ijon.inra.fr. [dostęp 2011-02-12].
  10. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Media użyte na tej stronie

Antennaria carpatica T29.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Antennaria carpatica (habitat:Tatra Mountains, Mułowa Przełęcz)
Atlas der Alpenflora (10055724045).jpg

239.
Gnaphalium Carpathicum Wahlenb. — Karpathisches Ruhrkraut.

Alpenkette, Wiesen, 1900-2500 M., auf Urgestein, Juli. August.