Ulgowe przejazdy środkami publicznego transportu zbiorowego

Ulgowe przejazdy środkami publicznego transportu zbiorowego – forma świadczenia społecznego, polegającego na udostępnieniu grupie ludzi spełniającej określone kryteria możliwości zakupu tańszych biletów na przejazdy transportem publicznym[1].

Jeden z modeli autobusowej kasy rejestrującej o specjalnym przeznaczeniu, umożliwiającej rozliczanie ulg ustawowych
Terminal mobilny służący do sprzedaży biletów u operatora kolejowego honorującego ulgi ustawowe

Polska

W Polsce zasady przyznawania ulg przejazdowych wynikają z obowiązujących regulacji, w tym z przepisów ustawowych i rozporządzeń (ulgi ustawowe i samorządowe) oraz strategii handlowej przewoźników (ulgi komercyjne)[2][3].

Rekompensata z tytułu świadczenia usług publicznych w formie sprzedaży biletów ulgowych jest przeważnie zwracana przewoźnikowi lub operatorowi przez podmiot ustanawiający daną ulgę przejazdową (np. rząd, samorząd), o ile ulga nie jest inicjatywą przewoźnika[4].

Ulgi ustawowe

W Polsce istnieje szereg tzw. ulg ustawowych na przejazdy środkami transportu.

Wymiar ulgi jest podawany dla pasażera w formie procentowej. Przykładowo: ulga 51% dla studenta na przejazdy za biletami jednorazowymi i miesięcznymi pociągami osobowymi oznacza, że cena, którą musi zapłacić pasażer stanowi 49% ceny biletu bez ulgi, a 51% tej ceny przewoźnik otrzyma z budżetu w formie rekompensaty[5].

Zróżnicowanie ulg w zależności od środka transportu

Istnieje zróżnicowanie wymiaru ulg dla tych samych grup uprawnionych w transporcie kolejowym i autobusowym[6].

Wymiar ulgi jest różny w zależności od kategorii pociągu (określony odrębnie dla pociągów osobowych, pospiesznych m.in. TLK, IC; i ekspresowych) lub rodzaju transportu drogowego (komunikacja miejska, zwykła, przyspieszona, pospieszna, ekspresowa)[2][7].

Podstawy prawne

Ustawą z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. z 2018 r. poz. 295), która obowiązuje od 1 stycznia 1993 r., zniesiono obowiązujące uprzednio uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, przewidziane w dotychczasowych przepisach prawa oraz postanowieniach układów zbiorowych pracy[8]. Nowy katalog ulg był z czasem modyfikowany.

Ulgi ustawowe obejmujące transport kolejowy i autobusowy, zarówno linie komercyjne, jak i publiczny transport zbiorowy (włącznie z komunikacją miejską, w której nie ma zastosowania ustawa o ulgach), wynikają również z innych polskich ustaw, np. prawa o szkolnictwie wyższym i nauce[3].

Obowiązek stosowania ulg ustawowych

Każdy przewoźnik wykonujący w Polsce przewozy osób na liniach regularnych, zarówno na zasadach komercyjnych, jak w ramach przewozów o charakterze użyteczności publicznej jest zobowiązany honorować ulgi ustawowe, z wyjątkiem przypadków przewidzianych ustawą[2].

Uprawnienie do otrzymania dopłat nabywa przewoźnik, który oprócz zawarcia umowy posiada zezwolenie na wykonywanie przewozów regularnych osób w krajowym transporcie drogowym, wydane zgodnie z przepisami ustawy o transporcie drogowym i stosuje kasy rejestrujące posiadające pozytywną opinię ministra właściwego do spraw finansów publicznych, które umożliwiają określenie kwoty dopłat do przewozów w podziale na poszczególne kategorie ulg ustawowych[2].

Organizatorzy komunikacji miejskiej muszą honorować pewną liczbę ulg ustawowych bez prawa do uzyskiwania z tego tytułu rekompensaty z budżetu państwa, finansując ją pośrednio np. z rządowej subwencji ogólnej dla gmin lub przychodów własnych[2][9].

Finansowanie ulg ustawowych

Dopłaty do ulgowych przejazdów w komunikacji autobusowej innej niż miejska pokrywane są z budżetu państwa, a ich warunki określone zostały w ustawie o ulgach z 1992 r. Środki przekazywane są w formie dotacji, przez wojewodów do marszałków województw[5].

W celu uzyskania rekompensaty przewoźnicy zawierają umowy z urzędami marszałkowskimi określające zasady przekazywania rekompensaty za honorowanie ulg ustawowych. Urzędy marszałkowskie jako organy obsługujące samorząd wojewódzki realizują obsługę finansowania ulg ustawowych (w tym: zawieranie umów, szacowanie łącznej wysokości dotacji na podstawie zapotrzebowań zgłoszonych przez przewoźników, dystrybucja środków) jako zadanie zlecone od terenowej administracji państwowej[5].

Kwotę rekompensaty (dopłaty) dla przewoźników drogowych stanowi różnica pomiędzy wartością sprzedaży biletów obliczoną według cen nieuwzględniających ustawowych ulg a wartością sprzedaży biletów w cenach uwzględniających te ulgi[5]. Dla przewoźników kolejowych rekompensatę stanowi dotacja, którą oblicza się na podstawie wartości utraconych wpływów taryfowych z tytułu stosowania ulg przejazdowych przy zrealizowanej, udokumentowanej i zaewidencjonowanej sprzedaży, przy czym kwota dotacji możliwej do wyasygnowania na ten cel nie może przekroczyć limitu wydatku określanego corocznie w ustawie budżetowej. Rozliczaniem i przekazywaniem dotacji dla przewoźników kolejowych zajmuje się ministerstwo odpowiedzialne za transport[4][5].

Do 31 grudnia 1998 r. przewoźnicy autobusowi otrzymywali z budżetu państwa dotacje przedmiotowe do pasażerskich przewozów autobusowych w krajowej komunikacji międzymiastowej zwykłej, z tytułu honorowania uprawnień osób do korzystania z bezpłatnych i ulgowych przejazdów określonych w ustawie o ulgach.

Z dniem 1 stycznia 1999 r. do ustawy o ulgach został dodany przepis art. 8a, w którym dokonano zmiany sposobu dotowania przewoźników poprzez wprowadzenie pojęcia „dopłat”. Jednocześnie ustawodawca w art. 16 ustawy z dnia 29 grudnia 1998 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z wdrożeniem reformy ustrojowej państwa, przewoźnicy kolejowi wykonujący krajowe przewozy pasażerskie, otrzymali z tytułu obowiązujących ustawowych ulg dotację przedmiotową[5].

Wydatki z budżetu państwa na sfinansowanie przewoźnikom drogowym i kolejowym utraconych przychodów w związku z honorowaniem ustawowych uprawnień do ulgowych przejazdów co roku przekraczają kwotę 1 mld zł. W ustawie budżetowej na 2019 r. zaplanowano na ten cel łącznie prawie 1,2 mld zł[10].

Ulgi samorządowe

Prawo do ustanawiania dodatkowych ulg samorządowych mają samorządy będące organizatorami publicznego transportu zbiorowego, w zakresie zarządzanej przez siebie linii komunikacyjnych[3].

Ulgi handlowe (komercyjne)

Przewoźnicy mają prawo stosować własne ulgi handlowe dla wybranych grup pasażerów, przyznane zgodnie z własną strategią handlową[2]. Przykładem takich ulg są oferowane przez niektóre spółki np. dla seniorów, pracowników służby zdrowia. Należą do nich również ulgi przejazdowe przyznane osobom, które wykupiły (bądź wykupił im pracodawca) stosowne uprawnienia, np. osoby, które zakupiły kartę zniżkową kolei, pracownicy i emeryci przedsiębiorstw kolejowych (oraz ich małżonkowie), pracownicy firm, które wykupiły uprawnienia u przewoźnika itp[11][12].

Pozostałe kraje

Systemy ulg przejazdowych funkcjonują w różnych krajach świata.

Przypisy

  1. ↑ Kolejne grupy domagają się ulgowych przejazdów. zbiorowy.info, 2019-02-25. [dostęp 2020-10-01].
  2. ↑ a b c d e f Odpowiedź na interpelację nr 19235 w sprawie systemu ulg za przejazd busami. sejm.gov.pl, 2013-07-25. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-26)].
  3. ↑ a b c Zasady ustalania cen biletów w komunikacji publicznej. samorzad.infor.pl, 2013-08-20. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-25)].
  4. ↑ a b Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1343).
  5. ↑ a b c d e f Informacja o wynikach kontroli: finansowanie ulg na przejazdy komunikacją autobusową i kolejową. [w:] Najwyższa Izba Kontroli [on-line]. nik.gov.pl, 2016-01-14. s. 11–14. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)].
  6. ↑ PIGTSIS: studenckie ulgi nierówne w autobusach i pociągach. transinfo.pl, 2010-10-28. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-26)].
  7. ↑ UPRAWNIENIA DO ULGOWYCH PRZEJAZDÓW KOLEJĄ W KOMUNIKACJI KRAJOWEJ. intercity.pl, 2020-04-24. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-28)].
  8. ↑ Odpowiedź na interpelację nr 14773 w sprawie uprawnień emerytów i rencistów do ulgowych przejazdów kolejami. sejm.gov.pl, 2013-03-19. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)].
  9. ↑ Odpowiedź na interpelację nr 2849 w sprawie zwrotu z budżetu państwa utraconych wpływów związanych z uprawnieniami do ulgowych i bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską. sejm.gov.pl, 1999-12-13. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-26)].
  10. ↑ Odpowiedź na interpelację nr 478 w sprawie możliwości wprowadzenia do ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. z 2018 r. poz. 295), zwaną dalej „ustawą o ulgach”, odpowiednich zapisów rozszerzających grupę osób uprawnionych do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego o Honorowych Dawców Krwi. sejm.gov.pl, 2020-01-07. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-26)].
  11. ↑ Kolejowe FAQ: Przejazdy bezpłatne i ulgowe. utk.gov.pl, 2020. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-26)].
  12. ↑ Wykup ulg transportowych dla emerytów i rencistów obsługiwanych przez PKP S.A.. pkp.pl, 2020. [dostęp 2020-10-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-03)].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Terminal mobilny Casio IT 9000 Koleje Dolnośląskie.jpg
Autor: Montiverdi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Terminal mobilny Casio IT-9000 z oprogramowaniem dla drużyn konduktorskich spółki Koleje Dolnośląskie
Transexpo14 Emar 105 (1) Travelarz.jpg
Autor: Travelarz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Bileterka fiskalna EMAR 105 na Transexpo 2014 w Kielcach