Ulica św. Elżbiety we Wrocławiu

ulica św. Elżbiety

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	86 m
Przebieg
ul. Kiełbaśnicza ul. Odrzańska
Położenie na mapie Wrocławia ulica św. Elżbiety
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica św. Elżbiety
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica św. Elżbiety
51°06′42,847″N 17°01′49,490″E/51,111902 17,030414

Ulica

Ulica św. Elżbiety – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Łączy ulicę Odrzańską z ulicą Kiełbaśniczą. Ma 86 m długości^[1][2][3]. Południową pierzeję ulicy zajmuje zabytkowy kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety^[2][3][4][5].

Historia

Historia ulicy wiąże się z powstaniem na południe od jej dzisiejszego przebiegu kościoła św. Elżbiety i ukształtowania wokół niego placu przykościelnego. Do XIII wieku istniał tu wolny plac, a plan wzniesienia świątyni podjął książę Bolesław II Rogatka, syn Henryka II Pobożnego. Jego budowę rozpoczęto już na początku XIII wieku^[2][6][3] (lata 1242-1248^[3]). Początkowo do połowy XIV wieku był on zajęty przez zabudowę drewnianą^[2][3], a w latach 1359-1458 zbudowano gotycki kościół murowany^[3]. Później powstał cmentarz istniejący do 1773 r. (kiedy to wprowadzono zakaz chowania tu zmarłych)^[2][3]. Na północ od niego powstał pas posesji towarzyszących istniejącej tu parafii. Od 1293 istniała tu szkoła, dla potrzeb której w 1507 r. lub 1562 r. wybudowano nowy budynek, który przetrwał do 1835 r. (Elisabethanum). W 1538 r. przy kościele na terenie cmentarnym powstała jedna z pierwszych wrocławskich drukarń. W czasach nowożytnych powstała zachowana do dziś zabudowa obejmująca cztery kamienice pod numerami od 1 do 3 i gimnazjum Św. Elżbiety pod numerem 4. W budynkach obok szkoły mieszkali księża i nauczyciele. W środku długości ulicy w pierzei tej istniało przejście przecinające Stare Jatki^[2][3].

Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. świątynia mimo działań wojennych doznała stosunkowo niewiele uszkodzeń, podobnie jak domy po stronie północnej. Po wojnie świątynia zaczęła pełnić rolę kościoła garnizonowego^[3].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• bezimienne, stosowano określenia między innymi takie jak: „koło kościoła św. Elżbiety”, „przy cmentarzu”, „za kościołem” itp.^[3]
• An der Elisabethkirche, do 1945 r.^[1][3][7]
• św. Elżbiety, od 1945 r.^[1][3][7].

Wcześniejsza nazwa, podobnie jak współczesna, nawiązywała do położonej przy ulicy świątyni pw. św. Elżbiety i oznaczała ulicę z tyłu kościoła pod tym wezwaniem^[7]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 94 z 20.12.1945 r.^[1]

Układ drogowy

Do ulicy przypisana jest droga gminna o długości 86 m^[1] klasy dojazdowej^[8].

Ulice i place powiązane z ulicą św. Elżbiety:

• skrzyżowanie: ulica Odrzańska^[1][9]
• skrzyżowanie: ulica Kiełbaśnicza^[1][10]

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica św. Elżbiety znajduje się obrębie Starego Miasta, w którym dominuje zabudowa mieszkalna i usługowa, ze szczególnym naciskiem na tworzenie miejsc centrotwórczych, przy równoczesnej ochronie zabytków i historycznego układu przestrzennego^[11]. Północna pierzeja obejmuje zabudowę ciągłą, historyczną^[12]. Natomiast południową stronę ulicy zajmuje kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety^[4][13][14].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położona jest ulica św. Elżbiety, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[5][15] Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[16][17]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta^[18]. Ochronę narzucają także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, między innymi w zakresie zachowania określonych elementów budynków i kształtowania zabudowy^[4].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	foto
pierzeja południowa
Kościół farny pw. św. Elżbiety, ob. kościół garnizonowy pw. św. Elżbiety ul. św. Elżbiety[4][5][19][20]	pocz. XIV w., l. 1384-1387, poł. XV w., l. 1531-1535, 1598 r., l. 1856-1857 (renowacja)[4] XII-XV w.[5] A/1300/25 z dn. 23.10.1961[4][5][19][20] (z 26.11.1947 i z 23.10.1962[5])
pierzeja północna
Kamienica, ob. budynek Parafii Wojskowo-Cywilnej pw. św. Elżbiety ul. św. Elżbiety 1-2[4][21][22]	ok. 1860 r. gez, mpzp [4][21][22]
Kamienica, ob. budynek biurowy - Urząd Miejski Wrocławia Zarząd Zasobu Komunalnego ul. św. Elżbiety 3[4][23][22]	1835 r. gez, mpzp [4][4][23][22]
Gimnazjum św. Elżbiety, ob. budynek biurowy ul. św. Elżbiety 4[4][24][25][26] (ewangelickie[24]))	1560 r., 1835 r., l. 1873-1883, 1903 r.[4] 1835, 1873, 1883 r.[24] A/992 z dn. 25.01.2007[4][24][25][26]
zamknięcie zachodniej osi widokowej
Kamienica, ob. ART HOTEL - hotel ul. Kiełbaśnicza 21-22[4][27][28]	ok. 1890 r., ok. 2000 r. gez, mpzp[4][27][28]
Kamienica, ob. Academus Pub & Apartments ul. Kiełbaśnicza 23[4][27][29]	ok. 1870 r., l. 1997-1999 gez, mpzp[4][27][29]

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• Mapa podstawowa - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• Uchwała X/202/03 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego centralnej części obszaru Starego Miasta rejonu RYNKU i PLACU SOLNEGO - część "A", „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 14 sierpnia 2003 r. Nr 126, poz.2251; Biuletyn Urzędowy RMW z 30 czerwca 2003 r. Nr 6, poz.167., Wrocław, 2 czerwca 2003 [dostęp 2019-05-30]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Elżbiety, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-06-04]  (pol.).
• ul. Elżbiety, św., [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586140 [dostęp 2019-06-04]  (pol.).
• ul. św. Elżbiety, wikimapia.org [dostęp 2019-06-04]  (pol.).