Ulica Bernardyńska we Wrocławiu

ulica Bernardyńska

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	183 m
Przebieg
ul. Purkyniego ul. św. Jana Kapistrana pl. Dominikański al. Juliusza Słowackiego
Położenie na mapie Wrocławia ulica Bernardyńska
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Bernardyńska
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Bernardyńska
51°06′35,280″N 17°02′30,692″E/51,109800 17,041859

skrzyżowanie ul. Purkyniego z Bernardyńską

(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Muzeum Architektury

Al. J. Słowackiego

Ulica Bernardyńska – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście^[1][2][3][4], w jego części nazywanej niegdyś Nowym Miastem^[3][4][5]. Łączy ulicę Jana Ewangelisty Purkyniego z placem Dominikańskim i aleją Juliusza Słowackiego. Ma 183 m długości^[1][6]. Przy ulicy położone jest Muzeum Architektury mieszczące się w zabytkowym zespole pobernardyńskim^[3][4][7][8].

Historia

Ulica została wytyczona po 1263 r. wraz z rozplanowaniem lokacyjnym Nowego Miasta^[3], które powstało na mocy przywileju lokacyjnego Henryka III z 9.04.1263 r.^[5]. Był to jej południowy odcinek, który od 1394 r. nosił nazwę Ziegengasse – Kozia^[3][4]. Począwszy już od XIII wieku i przez kolejne stulecia w rejonie tej ulicy utrzymywało się zwarte skupisko tkaczy sukienników^[3]. Kolejnym etapem kształtowania układu ulic w tym rejonie było jej przedłużenie w kierunku południowym do furty Ketzerthor. Nastąpiło to do XV wieku dzięki zasypaniu kolejnych koryt rzeki Oławy. Ówcześnie ulica pełniła pomocnicze funkcje komunikacyjne. Łączyła rejon Górki Kacerskiej na południu i rejon szpitala Św. Ducha na północy^[3].

W 1406 r. przy skrzyżowaniu z ulicą Polską wybudowano kościół św. Klemensa, który ówcześnie stanowił filię świątyni przy szpitalu św. Ducha. Świątynia współcześnie nie istnieje^[5][9]. Kolejna znacząca budowla przy tej ulicy powstała dzięki ufundowaniu w 1453 r. klasztoru i kościoła Bernardynów^{[3][4][10][11]}. Kompleks ten został mocno zniszczony w wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. W 1948 roku ruiny zostały zabezpieczone^{[4][7][10][11]}, a w latach 1956–1972^[3] (lub w latach 1957–1962^[4]) całość odbudowano^[3][4]. Prace prowadzono pod kierunkiem dra inż. arch. Edmunda Małachowicza. Ówcześnie w kompleksie tym mieściło się Muzeum Architektury i Odbudowy a także Urząd Konserwatora Zabytków, oraz siedziba Przedsiębiorstwa Pracownie Konserwacji Zabytów^[4]. Współcześnie kompleks ten przeznaczony jest dla potrzeb Muzeum Architektury^[3][7].

Do czasu zasypania ramion bocznych Oławy i przeniesienia jej ujścia do współczesnego położenia ulica ta na obu jej krańcach łączyła się z przerzuconymi tu przeprawami. Były to mosty: Most Kacerski na południowym jej krańcu w rejonie skrzyżowania z obecną aleją Juliusza Słowackiego i Most Złoty na północnym jej krańcu, łączący tę ulicą z ulicą Św. Ducha^{[3][12][13][14][15]}.

Północna część ulicy, za ulicą Jana Ewangelisty Purkyniego, została zlikwidowana w 1964 r.^[3][4][16] i przeznaczona między innymi na teren szkoły. Jej projekt powstał w 1962 r., a jego autorami byli wrocławscy architekci: A. i J. Tarnowscy. Placówka została uroczyście otwarta 22.10.1966 r. Ówcześnie była to szkoła podstawowa nr 104 imienia Marii Konopnickiej^[4].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Ziegengasse (Kozia), odcinek południowy od 1394 r.^[3][4]; od XV wieku „plac na Nowym Mieście blisko bramy Kacerskiej”^[4]; później Nowomiejsko-kościelna^[4]
• Thalgasse (Dolinna), odcinek północny od XVII wieku – nazwę przekręcano na Thalergasse (Talarowa)^[3]; Dolna^[4]
• Kirchstrasse (Kościelna), połączone odcinki północny i południowy, od 1824 r. do 1945 r.^[3][4][16]
• Bernardyńska, od 1945 r.^{[1][3][4][16]}.

Nazwa ulicy Kirchstrasse nawiązywała do jej przebiegu przy kościele św. Bernardyna^[3][16]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 97 z 31.11.1945 r.^[1] i nawiązuje do istniejącego tu zespołu zabudowy klasztoru bernardynów^[3].

Układ drogowy

Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 104982D o długości 183 m^[1] klasy dojazdowej^[17] położona na działce o powierzchni 2055 m^2[1][18]. Ulica biegnie od ulicy Jana Ewangelisty Purkyniego do placu Dominikańskiego^[6]. Przebiega w całości w strefie ograniczenia prędkości do 30 km/h^[19]. W jej jezdni wyznaczono kontrpas rowerowy^[20].

Ulice powiązane z ulicą Bernardyńską:

• skrzyżowanie: ulica Jana Ewangelisty Purkyniego^[1][21]
• włączenie do drogi publicznej: ul. św. Jana Kapistrana^[6], z przeznaczeniem na ciąg pieszo-rowerowy^[22]
• skrzyżowanie:
  • plac Dominikański^[1][23]
  • Aleja Juliusza Słowackiego^[24].

Zabudowa i zagospodarowanie

Zachodnia strona ulicy zabudowana jest jedynie na swoich krańcach. W południowej części położony jest budynek dawnej Królewskiej Intendentury Wojskowa, później budynek Zakładu Opieki Zdrowotnej. Za tym budynkiem w kierunku północnym leży niezabudowany obszar, a przy ulicy Jana Ewangelisty Purkyniego 5 położony jest powojenny budynek biurowy. Cały ten obszar przeznaczono w podstawowym zakresie pod usługi, w tym między innymi kulturę i naukę, z dopuszczeniem w ograniczonym zakresie mieszkalnictwa^[25] oraz z zachowaniem ochrony budynku wpisanego do gminnej ewidencji zabytków przy placu Dominikańskim 6^[26].

Po stronie wschodniej na południu rozciąga się niewielki pas Parku Juliusza Słowackiego^[27], jednakże przeznaczony pod zabudowę dla potrzeb obiektu kultury i usług towarzyszących^[28]. Za nim położona jest zabudowa dawnego klasztoru i kościoła stanowiących zespół pobernardyński obecnie użytkowana na potrzeby Muzeum Architektury^[3][7]. Na północ od tej zabudowy w kwartale pomiędzy ulicą Bernardyńską, Jana Ewangelisty Purkyniego, św. Jana Kapistrana oraz ulicy Styki i Kossaka rozciąga się nienazwany plac o powierzchni 5249 m^2[29]. Był on w pewnych okresach czasu użytkowany częściowo na parking, a obecnie stanowi Zieleniec przy Purkyniego^[27]. Obecnie część tego terenu przeznaczona jest na utworzenie ciągu pieszo-rowerowego^[22], a część pod zabudowę dla potrzeb usług kultury i usług towarzyszących^[30].

Na południe od ulicy, za jezdnią Placu Dominikańskiego, w obrębie Zieleńca przy Baseti^[27], leżą relikty dawnej bastei obronnej, tzw. Basteja Hioba^[8], a za nią Galeria Dominikańska^[31]. Na północ od ulicy za ulicą Jana Ewangelisty Purkyniego znajduje się teren szkoły położonej przy ulicy Wincentego Kraińskiego 1 (w różnych okresach była to szkoła podstawowa – nr 104 imienia Marii Konopnickiej, nr 29 imienia Konstytucji 3 Maja, lub gimnazjum – nr 29)^[32].

Ulica położona jest w obszarze znajdującym się na wysokości bezwzględnej pomiędzy 117 a 119 m n.p.m.^[33]. Jest on objęty rejonem statystycznym nr 933180, w którym gęstość zaludnienia wynosiła 60 osób/km² przy 19 osobach zameldowanych (według stanu na dzień 31.12.2018 r.)^[34].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położona jest ulica Bernardyńska, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.^[35][36][37]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[38][39][37]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta^[40].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie	powstanie, nr rej.[a]	fotografia
strona zachodnia
Królewska Intendentura Wojskowa, obecnie budynek ZOZ plac Dominikański 6[8][41]	1844 r. gez, mpzp[8][41]
strona wschodnia
Kościół klasztorny pw. św. Bernardyna ze Sieny, obecnie Muzeum Architektury ul. Bernardyńska 5[8][42][43]	lata 1463-1502, lata 1609-1619, 1628 r. pożar, odbudowa do 1634 r., lata 1702-1704 przebudowa, lata 1899-1901 renowacja, zniszczony w 1945 r., lata 1956-1965 odbudowa A/1298/16[8][42][43] z dnia 28.11.1947 r.[43] i z dnia 23.10.1961 r.[8][42][43]
Klasztor Zakonu Bernardynów (Franciszkanów Obserwantów), obecnie Muzeum Architektury ul. Bernardyńska 5[8][43][44]	około 1500 r., 1628 r. pożar, odbudowa do 1634 r., 1782 r., 1827 r. rozbudowa, 1907 r. renowacja, lata 1871-1872 rozbudowa, 1945 r. zniszczony, lata 1956-1974 odbudowa A/1299/17[8][43][44] z dnia 8.11.1958 r.[43] i z dnia 23.10.1961 r.[8][43][44]
Park im. Juliusza Słowackiego aleja Juliusza Słowackiego[8][45]	lata 20. XIX wieku, lata 1878-1884, po 1945 r. gez, mpzp[8][45]	(c) fot. Slawek Ilski, CC BY 3.0
zamknięcie południowej osi widokowej
Basteja obronna, tzw. Basteja Hioba aleja Juliusza Słowackiego[8][46][47]	wzmiankowana 1486 r. (basteja), 1588 r. (przebudowa i rozbudowa – bastion), 1807 r. (zburzona część nadziemna), połowa XIX wieku - budynek mieszkalny; 1926 r. (częściowa adaptacja kazamat na piwiarnię Dominikanenkeller, 1967 r.) koniec XV wieku, XX wiek[47] A/2780/250 z dnia 17.04.1967 r.[8][46][47]	(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 18 kwietnia 2019 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• GIMNAZJUM NR 29 WE WROCŁAWIU im. Konstytucji 3 Maja, 2019 [dostęp 2019-08-01]  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2019-06-03]  (pol.).
• System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2019 [dostęp 2019-06-06]  (pol.).
• Uchwała LXIII/1547/18 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 11 października 2018 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie ulic: Bernardyńskiej, Klemensa Janickiego i Jana Ewangelisty Purkyniego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2018 r. poz.5187. [Data ogłoszenia: 24 października 2018 r.]; Biuletyn Urzędowy RMW z 2018 r. poz.391., Wrocław, 11 października 2018 [dostęp 2019-08-19]  (pol.).
• Uchwała VI/77/11 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 10 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie ulic Klemensa Janickiego i Bernardyńskiej we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; TEKST JEDNOLITY z 2013 r. ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Województwa Dolnośląskiego - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 28 listopada 2013 r. (Dz.Urz.Woj.Doln. z 2014 r. poz.84); Biuletyn Urzędowy RMW z 21 lutego 2011 r. Nr 2, poz.84, Wrocław, 10 lutego 2011 [dostęp 2019-08-01]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wrocławskie Krasnale, Oficjalny serwis miejski, 2018 [dostęp 2018-06-26]  (pol.).
• JerzyJ. Wójcik JerzyJ., Przebudowa ulicy w centrum. Rowery pojadą środkiem., Gazeta Wrocławska, 9 października 2017 [dostęp 2019-07-16]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 7 maja 2019 [dostęp 2019-05-31]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2018 [dostęp 2019-01-25]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Bernardyńska, [w:] Wrocław, Nowe Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-07-29]  (pol.).
• ul. Bernardyńska, [w:] Wrocław, Nowe Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 585880 [dostęp 2019-07-29]  (pol.).
• ul. Bernardyńska, wikimapia.org [dostęp 2019-07-29]  (pol.).