Ulica Dzika w Warszawie

Ulica Dzika w Warszawie
	Nowolipki, Nowolipki, Muranów
	; Ulica Dzika, widok w kierunku północnym na odcinek między ul. Stawki i al. Jana Pawła II
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Długość	570 m
Przebieg
	Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Ulica Dzika w Warszawie
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Dzika w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Dzika w Warszawie
	52°15′12,2″N 20°59′01,9″E/52,253389 20,983861

Schronisko dla bezdomnych braci Albertynów (1895)

Ulica Dzika (obecnie ul. Zamenhofa), ok. 1910

Wolski odcinek ulicy, widok od strony ul. Okopowej

Kamienica Goldbandów (nr 17) – jedyny przedwojenny budynek zachowany przy ulicy, miejsce masakry ludności cywilnej w sierpniu 1944

Ulica Dzika – ulica w dzielnicach Śródmieście i Wola w Warszawie.

Przebieg

Ulica biegnie w kierunku północnym od ulicy Stawki, następnie po łuku skręca w lewo i krzyżuje się z aleją Jana Pawła II, a następnie biegnie na zachód do ul. Okopowej.

Skrzyżowanie z Jana Pawła II jest nietypowe. Ulica jest przecięta tą aleją, nie da się przejechać bezpośrednio z jednej części na drugą. Aby przejechać z zachodniej na wschodnią część należy skorzystać z miejsca do zawracania. Aby przejechać z części wschodniej na zachodnią należy objechać rondo Zgrupowania AK „Radosław”.

Historia

Ulica Dzika jest częścią dawnego gościńca z Warszawy do wsi Buraków, Młociny, Powązki i Wawrzyszew. Przed połową XVIII w. regulowano go na odcinku Nowolipki – Dzielna, do roku 1779 – do Gęsiej, czyli dzisiejszej ul. Anielewicza. Kolejnym uporządkowanym fragmentem Dzikiej był odcinek do wału miejskiego (okopów Lubomirskiego), usypanego w 1770.

Nazwa, nadana oficjalnie w 1770, wiązała się z charakterem okolicy, przez którą biegła ulica – niezamieszkałej, pełnej stawów i glinianek^[1].

W wale na wysokości dzisiejszej ul. Powązkowskiej urządzono wjazd do miasta, wraz z drewnianymi pawilonami rogatek. Pierwszą zabudowę ulicy stanowiła niewielka kamieniczka, wzniesiona w roku 1784 wraz z budynkiem browaru. Od 1869 właścicielem owej posesji pod późniejszym nr. 47 był znany drukarz, Samuel Orgelbrand.

Po założeniu w 1792 cmentarza Powązkowskiego ulicą zaczęły przechodzić kondukty pogrzebowe^[2]. W 1824 na rozkaz wielkiego księcia Konstantego pomiędzy ulicami: Dziką, Stawki i Pokorną powstał plac musztry oraz przeglądów wojska, nazwany placem Broni. Plac miał kształt kwadratu o boku 420 metrów i był największym placem XIX-wiecznej Warszawy^[3]. Kilka lat potem w okolicy rogatek powstała spora kamienica. Po przeciwnej stronie ulicy, od ostatnich lat XVIII wieku znajdowała się cegielnia Szymanowskiego. Jej drewniane zabudowania rozebrano już przed rokiem 1850.

Po zachodniej stronie Dzikiej, w rejonie ulic Okopowej, Powązkowskiej i Stawki po likwidacji cegielni zostały glinianki i stawy na rzece Drnie, zanikłej i skanalizowanej w związku z budową cytadeli na Żoliborzu.

Bliskość cmentarza Powązkowskiego sprawiła, że końcowy odcinek ulicy stał się miejscem działalności kilku zakładów kamieniarskich. Pierwszy z nich działał już przed rokiem 1874. Na krótkim odcinku ulicy było ich kilkanaście. Poziomem prac wyróżniała się firma Teodora Gundelacha i kilka pomniejszych.

Do roku 1885 przy ulicy powstało kilka kolejnych kamienic. Równocześnie Dziką pojechał pierwszy konny tramwaj, zastąpiony w roku 1908 elektrycznym. W drugiej połowie XIX wieku na części dawnego placu Broni wytyczono nowe parcele, prowadząc jednocześnie na ich tyłach bocznice kolejowe sięgające aż do ul. Stawki.

Mimo bliskości cmentarza i dużej liczby zakładów kamieniarskich pod koniec XIX wieku okolica zaczęła wchodzić w okres przeobrażenia: powstały nowe, dziś już nieistniejące przecznice Dzikiej, zabudowane rychło kamienicami o neobarokowym wystroju.

W roku 1895 u zbiegu ulic Dzikiej i Stawki powstało schronisko dla bezdomnych zwane „Cyrkiem”. Prowadzili je bracia Albertyni, znani z działalności na rzecz najuboższych i bezdomnych. Drewniane budynki schroniska zajęły obrzeża dawnego Placu Broni. W odróżnieniu od schroniska prowadzonego przez Albertynów na Pradze, na Dzikiej nocowali bezdomni z marginesu społecznego^[4].

Pod numerem 9., gdzie od początków XX wieku wznosiła się oficyna zwieńczona manierystycznym szczytem, w okresie międzywojennym wzniesiono pawilon kina „Unja”. W tym czasie przy Dzikiej nie było wielu sklepów, poza dwoma sklepami kolonialnymi. Istniały też składy opałowe i drzewne. Nadal funkcjonowały zakłady kamieniarskie, do których dołączyły kolejne, działające po części jeszcze w latach siedemdziesiątych XX wieku.

W 1930 południową część ulicy, od Nowolipek do Stawek, przemianowano na ul. Zamenhofa^[5].

W latach 1930–1933 przy Dzikiej działał teatr żydowski z salą na 1000 miejsc. Później funkcjonowało tam kino Unia, a od 1940 jawny teatrzyk Miraż. Budynek został zniszczony w czasie powstania warszawskiego^[6].

W 1942 początkowy fragment nieparzystej strony ulicy przyłączono do getta. W jego obrębie znalazła się poza początkowym odcinkiem Dzikiej ul. Zamenhofa. Zabudowa obu ulic została zupełnie zniszczona w 1943. Kamienice poza murem, po aryjskiej stronie, zostały spalone w 1944. W sierpniu 1944 przy Dzikiej 17 Niemcy dokonali egzekucji ok. 200 osób. Wśród zamordowanych był m.in. architekt Marian Lalewicz^[7].

Wypalone mury rozebrano w początkach roku 1946, zaś ocalałe warsztaty kamieniarskie działały jeszcze po roku 1945. Obecnie z historycznej zabudowy ulicy ocalała tylko czteropiętrowa kamienica braci Goldbandów (nr 17), wzniesiona w 1939 według projektu Edwarda Hersteina^[8].

Przy ulicy Dzikiej znajdują się dwa pomniki granic warszawskiego getta, a przy skrzyżowaniu z ulicą Stawki – jeden z kamiennych bloków warszawskiego Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów.

W latach 1974–1978 przy ulicy Dzikiej wzniesiono osiedle Stawki^[9].

Inne informacje

Nazwa ulicy Dzikiej pojawia się w filmie Juliusza Machulskiego Kiler. Tytułowy Kiler dostaje od bossa mafijnego Siary mieszkanie na Dzikiej 102. Filmowy lokal znajduje się pod innym adresem, wnętrza kręcone są w budynku przy ul. Dzikiej 19/23. Sceny sprzed budynku nie pochodzą tak naprawdę z ul. Dzikiej, ponieważ w 1997, kiedy kręcony był film, budynek stał praktycznie na placu budowy.

Przypisy

↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 144. ISBN 978-83-62189-08-3.
↑ Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 135, 142.
↑ Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 12. ISBN 83-01-12057-6.
↑ Paweł Rzewuski: Grzechy Paryża północy. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 2019, s. 96-104. ISBN 978-83-08-06949-3.
↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego-Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 69. ISBN 83-9006629-2-2.
↑ Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748-1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 209–210. ISBN 83-06-01183-X.
↑ Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Przewodnik po powstańczej Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2012, s. 306. ISBN 978-83-273-0091-1.
↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego-Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 73. ISBN 83-906629-2-2.
↑ BarbaraB. Petrozolin-Skowrońska BarbaraB. (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 810, ISBN 83-01-08836-2 .

Bibliografia

Jarosław Zieliński: Atlas Dawnej Architektury Ulic i Placów Warszawy, tom 3. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 69. ISBN 83-906629-2-2.

Linki zewnętrzne

Schronisko dla bezdomnych, tzw. Cyrk, na portalu warszawa1939.pl
www.wikimapia.org przebieg ulicy na stronie Wikimapii
www.wikimapia.org opisy budynków na stronie Wikimapii

[1] Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 144. ISBN 978-83-62189-08-3.

[2] Daniela Kosacka: Północna Warszawa w XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 135, 142.

[3] Encyklopedia Warszawy. Suplement '96. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1996, s. 12. ISBN 83-01-12057-6.

[4] Paweł Rzewuski: Grzechy Paryża północy. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 2019, s. 96-104. ISBN 978-83-08-06949-3.

[5] Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego-Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 69. ISBN 83-9006629-2-2.

[6] Barbara Król-Kaczorowska: Teatry Warszawy. Budynki i sale w latach 1748-1975. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 209–210. ISBN 83-06-01183-X.

[7] Jerzy Majewski, Tomasz Urzykowski: Przewodnik po powstańczej Warszawie. Warszawa: Muzeum Powstania Warszawskiego, 2012, s. 306. ISBN 978-83-273-0091-1.

[8] Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego-Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 73. ISBN 83-906629-2-2.

[encywaw-9] BarbaraB. Petrozolin-Skowrońska BarbaraB. (red.), Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 810, ISBN 83-01-08836-2 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne