Ulica Edwarda Abramowskiego w Łodzi

ulica Edwarda Abramowskiego
Centrum
Ilustracja
Końcowa część ulicy widziana od strony skrzyżowania z ul. Jana Kilińskiego w kierunku pd.-zach. (czerwiec 2017)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Łódź

Długość

0,5 km

Przebieg
Ikona ulica początek T.svgświatła0 mul. Henryka Sienkiewicza
Ikona ulica koniec T.svg465 mul. Jana Kilińskiego
Położenie na mapie Łodzi
Mapa konturowa Łodzi, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Edwarda Abramowskiego”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „ulica Edwarda Abramowskiego”
Ziemia51°45′16,6″N 19°28′03,7″E/51,754600 19,467685
Tablica pamiątkowa świętej Faustyny nad bramą kamienicy pod numerem 29 (sierpień 2012)

Ulica Edwarda Abramowskiego – ulica w południowo-zachodniej części Śródmieścia Łodzi w obszarze SIM Centrum, o długości około 0,5 km, biegnąca prawie równoleżnikowo od skrzyżowania z ul. Henryka Sienkiewicza do ul. Jana Kilińskiego.

Na całej jej długości obowiązuje od 30 października 1974 roku ruch jednokierunkowy – od ul. Jana Kilińskiego w kierunku ul. Henryka Sienkiewicza, czyli odwrotnym do kierunku numeracji posesji (stan na grudzień 2022 roku)[1]. Stanowi początkowy odcinek drogi powiatowej nr 1100E, prowadzącej dalej ulicami Brzeźną, Henryka Sienkiewicza i Radwańską do skrzyżowania z ulicami Inżynierską i Parkową (droga powiatowa nr 1168E)[2][3].

Ulica w całości znajduje się w obrębie działalności duszpasterskiej rzymskokatolickiej parafii Archikatedralnej Świętego Stanisława Kostki[4].

Historia

Do roku 1918

Mierząca około pół kilometra długości[5] ulica została wytyczona na początku ostatniej dekady XIX w. – na mapie sporządzonej w latach 1894–96 przez Władysława Starzyńskiego jest już widoczna jako Gubernatorska (Губернаторская улица)[a] – jako łącznik między ówczesnymi, niemal równoległymi do siebie ulicami Mikołajewską vel Nikołajewską (ob. ul. Henryka Sienkiewicza) a Widzewską (ob. ul. Jana Kilińskiego)[8][10]. Z mapy tej wynika, że w połowie lat 90. XIX w. jej zabudowa dopiero powstawała – ulica w większości posiadała już zabudowę po stronie parzystej (północnej), natomiast zabudowa po stronie nieparzystej (południowej) istniała tylko częściowo, w pobliżu ul. Widzewskiej (4 posesje)[10]. Nazwa ulicy pochodziła od nazwy godności urzędnika administracji w carskiej Rosji[11]. Mieszkańcy ulicy przez wiele lat potocznie zwali ją „Gubernią” (mawiali, jeszcze w latach powojennych, że mieszkają „w guberni”)[9]. Na tyłach posesji po parzystej stronie ulicy od 1899 roku znajdowała się fabryka pończoch i rękawiczek Albana Auricha (z wjazdem od ul. Widzewskiej, ob. ul. Jana Kilińskiego 161), którą przeniósł on tam z wcześniejszej siedziby przy ul. Mikołajewskiej (ob. ul. Henryka Sienkiewicza 9)[9].

W końcu XIX w. przy ul. Gubernatorskiej mieszkał zaufany kasjer Izraela Poznańskiego, nazwiskiem Sobczyk[12]. W 1900 roku zamieszkał przy tej ulicy dziadek Ryszarda Bonisławskiego – senatora RP VIII i IX kadencji, prezesa Towarzystwa Przyjaciół Łodzi, regionalisty, przewodnika turystycznego po Łodzi i regionie łódzkim (sam Ryszard Bonisławski także mieszkał przy tej ulicy – wtedy noszącej już imię Edwarda Abramowskiego – przez cztery lata w latach 70. XX w., w kamienicy pod numerem 34)[13].

W czasie I wojny światowej podczas niemieckiej okupacji miasta obowiązywało od 1915 roku niemieckojęzyczne nazewnictwo ulic – Gubernatorska stała się wówczas Gouverneurstraße[b] (niem. Gouverneur – gubernator). W kamienicy pod numerem 2 Towarzystwo Schronisk św. Stanisława Kostki prowadziło w 1916 roku VII Ochronę (zakład dobroczynny dla dzieci)[15]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przywrócono ulicy na kilka lat przedwojenną polską nazwę[14].

Lata 1918–1945

W okresie międzywojennym w kamienicy pod numerem 2 mieścił się Komisariat XI Policji Państwowej, zaś kamienicę pod numerem 3 zajmowała polska, publiczna, męska Miejska Szkoła Elementarna nr 16, kierowana przez Tomasza Kilańskiego[16], reaktywowana po II wojnie światowej jako koedukacyjna Szkoła Podstawowa nr 16[17]. Pod numerem 4 znajdowała się siedziba Stowarzyszenia Teatralnego „Thalia”, a pod numerem 21 – łódzkiego oddziału Ukraińskiego Komitetu Centralnego Rzeczypospolitej Polskiej[18]. Od 2 lutego 1923 do 29 czerwca 1924 roku mieszkała w kamienicy pod numerem 29 i pracowała w mieszczącym się w niej sklepie Marcjanny Wieczorek, zwanym „sklepem pani Sadowskiej”[c], Helena Kowalska – przyszła święta Faustyna, posłanniczka Bożego Miłosierdzia[20], patronka Łodzi.

W 1925 roku władze miasta zmieniły nazwę ulicy w ramach usuwania świadectw obecności zaboru rosyjskiego w Łodzi. Nowym patronem ulicy stał się lewicowy psycholog i socjolog Edward Abramowski[21]. 23 czerwca „Dziennik Zarządu m. Łodzi” informował[22]:

Zgodnie z rezolucją wiecu spółdzielczego w dniu 7 b. m., Magistrat postanowił wystąpić do Rady Miejskiej o przemianowanie ulicy Gubernatorskiej na ulicę im. Edwarda Abramowskiego, Wielkiego Myśliciela i Duchowego Twórcy ruchu spółdzielczego w Polsce.

„Dziennik Zarządu m. Łodzi” nr 25 (300) z 23 czerwca 1925 r.[22]

Rada Miejska podjęła decyzję na 21. posiedzeniu (III sesji), które odbyło się późnym wieczorem[d] 1 lipca w obecności 49 z 75 radnych i 10 z 11 członków magistratu. W protokole sesji znalazła się uchwała o następującej treści[25]:

XI. W sprawie przemianowania ulicy Gubernatorskiej.
Rada Miejska, w związku z wnioskiem Magistratu Nr. 672 z dnia 9 czerwca 1925 roku, postanawia:

  1. w uznaniu zasług wielkiego myśliciela i duchowego twórcy ruchu spółdzielczego[e] w Polsce, Edwarda Abramowskiego – przemianować ulicę Gubernatorską na ulicę E. Abramowskiego.
  2. wezwać Magistrat do wykonania tej uchwały.
„Dziennik Zarządu m. Łodzi” nr 36 (311) z 8 września 1925 r.[25]

W roku 1928 na wąskich trawnikach po obu stronach ulicy wydział plantacji miejskich posadził prawie 200 sztuk drzewiastych leszczyn tureckich[9]. Do 1937 roku ulica została skanalizowana[14]. Przez krótki czas w okresie międzywojennym przy ul. Edwarda Abramowskiego mieszkał w dzieciństwie z rodzicami Karl Dedecius[26][27].

W czasie II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne wprowadziły w 1940 roku niemieckojęzyczne nazewnictwo ulic – nazwę ul. Edwarda Abramowskiego zmieniono na Eduard Herbst Straße[14][28], ku czci działającego w Łodzi w XIX/XX w. lodzermenscha, polskiego przemysłowca pochodzenia niemieckiego – Edwarda Herbsta, zięcia Karola Scheiblera. Jeszcze w tym samym roku, po wprowadzeniu niemieckiej nazwy miasta Litzmannstadt, okupanci zmienili nazwę ulicy na Hermann-von-Salza-Straße – ku czci Hermanna von Salza, wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego w latach 1209–39[14][29][30]. Ryszard Bonisławski wspominał, że na początku lat 40. przy półkilometrowej ulicy zamieszkiwało aż 12 000 osób, na ogół stłoczonych w ciasnych mieszkaniach, co już wtedy powodowało problemy natury policyjnej[31].

Okres powojenny

Po wojnie powrócono do obecnej nazwy ulicy. Prawdopodobnie od lat powojennych zaczęła upowszechniać się, początkowo wśród mieszkańców ulicy, później już w całym mieście, potoczna nazwa ulicy – „Abramka”, która stopniowo wyparła dawną, przedwojenną „Gubernię”[13]. Zarządzeniem prezydenta miasta z 29 marca 1947 roku na ulicy w pobliżu skrzyżowania z ul. Jana Kilińskiego zostało wyznaczone miejsce dla postoju dorożek samochodowych (w liczbie 2) i dorożek konnych (w liczbie 3)[32]. W okresie powojennym w kamienicy przy ul. Edwarda Abramowskiego 3 miała swoją siedzibę Szkoła Podstawowa nr 16 (zlikwidowana w połowie lat 60.). Nie przetrwał także ogród jordanowski – w jego miejscu stoi blok mieszkalny pod numerem 6/10. W latach 50. oficyny po nieparzystej (południowej) stronie ulicy zostały wyburzone. Ponieważ mieszkańcy domagali się budowy komórek, na terenie po wyburzeniach (sąsiadującym z dawnym ogrodem Barcińskich) wykonano szeroki wykop, wyłożono go trylinką, a w nasypach po obu stronach umiejscowiono rzędy komórek i śmietników, dzięki czemu nie przesłaniały one widoku na ogród. Łącznie powstało ich 498. Z podwórek na dno wykopu poprowadzono zejścia po schodach, a na nasypach (na „dachach” komórek) posadzono zieleń i odgrodzono ją od wykopu ażurowymi murkami. Teren ten mieszkańcy nazwali potocznie „katakumbami”[9][33].

18 listopada 1968 roku ulicą Edwarda Abramowskiego przejechały pierwsze autobusy komunikacji miejskiej nowo uruchomionej linii „77”, która połączyła wówczas południowy skraj parku im. księcia Józefa Poniatowskiego z Dąbrową. Do 29 października 1974 roku kursowały one ulicą w obu kierunkach, zaś po wprowadzeniu tam ruchu jednokierunkowego – tylko w kierunku parku[34][35]. Od 2 listopada 1983 do końca 1995 roku ulicą prowadziła też trasa autobusów linii „55” – początkowo z Zarzewa, później z Widzewa Wschodu, a następnie z Olechowa w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą[36][37].

W zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego w latach 2011–13 ulica znalazła się na 192. miejscu wśród 362 łódzkich ulic, na których doszło do wypadków (hierarchia malejąca – od ulic z największą liczbą zdarzeń). W tym okresie wydarzyły się na niej 3 wypadki, w których 3 osoby zostały ranne[38].

Między 10 a 29 czerwca 2013 roku łódzka Fabryka Sztuki zorganizowała Abramka Fest – cykl otwartych, bezpłatnych warsztatów (m.in. prasowych, tanecznych i fotograficznych), głównie dla mieszkańców ul. Edwarda Abramowskiego[39]. W końcu sierpnia 2014 roku w plenerze przy ul. Edwarda Abramowskiego wystąpili artyści łódzkiego Teatru Lalki i Aktora „Pinokio”, wystawiając spektakl muzyczny dla dzieci pt. Bramogranie[40].

Przez lata nieremontowane, „katakumby” stopniowo popadały w ruinę, niektóre części budowli groziły zawaleniem[27][41]. Władze miasta zaplanowały na rok 2017 remont „katakumb” i nawierzchni dna wykopu oraz posadzenie nowych krzewów. Wstępny koszt inwestycji oceniono na około 1,5 mln zł[42][43]. W projekcie przewidziano wyremontowanie i pozostawienie 70-metrowego ciągu komórek (łącznie rozciągały się na długości 400 m), wyburzenie pozostałych, budowę w ich miejscu pergoli i ścianki z prefabrykatów żelbetowych, a także ogrodzenia od strony ulicy i chodnika. Przewidziany został ponadto remont elewacji, termomodernizacja i podłączenie 22 budynków do miejskiej sieci centralnego ogrzewania (pierwszy etap tych prac, obejmujący budynki po nieparzystej stronie ulicy, został zaplanowany na rok 2019)[44][45]. Pierwsze prace podjęto na początku grudnia 2017 roku[46]. Do połowy marca 2018 roku zakończono wyburzenia[47].

W roku 2017 w osiedlu Katedralna zostały zgłoszone, w ramach budżetu obywatelskiego na rok 2018, dwa wnioski dotyczące ulicy i sąsiadującego z nią pasażu: „Rewitalizacja Śródmieścia – rekultywacja pasów zieleni przy ul. Abramowskiego”[48] i „Śródmiejska tężnia solankowa – zdrowy mikroklimat, zdrowi łodzianie” (z propozycją lokalizacji w centralnej części pasażu Edwarda Abramowskiego, w sąsiedztwie istniejącego placu zabaw)[49]. Oba zdobyły wystarczające liczby głosów ważnych (odpowiednio 568 i 818), by uzyskać kwalifikację do realizacji w roku 2018. Przewidywane koszty zostały oszacowane na 140 tys. zł i 248 tys. zł[50].

Tak powojenne lata na „Abramce” wspominał Janusz Karol Barański, absolwent nieistniejącej Szkoły Podstawowej nr 16, założyciel i długoletni właściciel księgarni-antykwariatu „Nike” przy ul. Andrzeja Struga 3, który wychował się przy ul. Abramowskiego[27]:

Skąd się wzięła zła sława ul. Abramowskiego? Trudno powiedzieć. Faktycznie, było tam niespokojnie, zdarzały się napady i pobicia, ale mnie jako „swojaka” nikt nie ruszył. [...] Pochodzę z Warszawy. Mój tato zginął w powstaniu. Po wojnie z mamą i siostrą przyjechaliśmy do Łodzi i zamieszkaliśmy przy „Abramce” w mieszkaniu o powierzchni 14 metrów kwadratowych. Naprzeciwko stała kamienica, w której przed wojną pracowała Helena Kowalska, czyli późniejsza święta Faustyna. Moje wspomnienia są pozytywne, gdyż dobrze się tam czułem. Mama pracowała na trzy zmiany, więc ja z kluczem na szyi biegałem po okolicy, jeździłem na hulajnodze oraz toczyłem fajerkę za pomocą haczyka.

Janusz Karol Barański, w: Wiesław Pierzchała, Czy uda się odnowić „Abramkę”, jedno z magicznych miejsc Łodzi?, 2015[27]

Kalendarium zmian nazwy ulicy

Widok z ul. Jana Kilińskiego na „katakumby” przy ul. Edwarda Abramowskiego (sierpień 2011)
okres
obowiązywania[14]		nazwa[14]
przed 1915ulica Gubernatorska / Губернаторская улица
1915–1918Gouverneurstraße[b]
1918–1925ulica Gubernatorska
1925–1940ulica Edwarda Abramowskiego
1940Eduard Herbst Straße[28]
1940–1945Hermann-von-Salza-Straße[29]
od 1945ulica Edwarda Abramowskiego

Sławni mieszkańcy

Ulica Edwarda Abramowskiego w filmie

Ekipy filmowe przyciągał szczególnie teren komórek w głębi posesji po nieparzystej (południowej) stronie ulicy, czyli tzw. „katakumby”. Powstało tam wiele etiud studentów pobliskiej PWSFTviT im. Leona Schillera[51]. W pobliżu ul. Edwarda Abramowskiego zrealizowano ponadto m.in.:

Obiekty

Mural na wschodniej ścianie kamienicy pod numerem 42 (lipiec 2011)
  • nr 25 – kaplica Polskiego Kościoła Chrześcijan Baptystów – na parterze bocznej oficyny (od 1945 roku); po odebraniu świątyń przy ul. Nawrot 27 i ul. Rzgowskiej 41 była jedynym miejscem spotkań i modlitw członków zboru[59]; w okresie międzywojennym w kamienicy miało siedzibę Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Baptystów[60],
  • nr 29 – kamienica, w której od 2 lutego 1923 do 29 czerwca 1924 roku mieszkała i pracowała w sklepie Marcjanny Wieczorek, Helena Kowalska – przyszła święta Faustyna, posłanniczka Bożego Miłosierdzia[20], patronka Łodzi; na ścianie frontowej kamienicy znajduje się umieszczona nad bramą tablica pamiątkowa[9], wmurowana 22 kwietnia 2001 roku,
  • nr 42 – stary mural z okresu PRL na wschodniej ścianie szczytowej kamienicy (od strony ul. Jana Kilińskiego), częściowo zniszczony, reklamujący dawny Dom Towarowy „Uniwersal”, mieszczący się przy pl. Niepodległości 4[61][62].

Według stanu na sierpień 2016 roku do gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi było wpisanych 13 kamienic przy ul. Edwarda Abramowskiego (pod numerami: 1, 3, 7, 14, 16, 18, 23, 25, 28, 30, 31, 39 i 40) i jeden budynek mieszkalny (pod numerem 43). W przypadku posesji nr 30 w ewidencji znajdował się budynek frontowy z oficyną wschodnią, w pozostałych przypadkach – budynki frontowe[63].

Numeracja i kody pocztowe

  • Numery parzyste: 2–42
  • Numery nieparzyste: 1–43
  • Kody pocztowe: 90-355 (cała)[64]

Komunikacja miejska

Stan obecny

Ulicą kursują od poniedziałku do piątku autobusy komunikacji miejskiej MPK – Łódź (trasa stała według stanu na grudzień 2022, nie uwzględniono ewentualnych tymczasowych zmian trasy i linii zastępczych)[65]:

  • linii dziennej
„77” – od 2 kwietnia 2017 – z ul. Wydawniczej w kierunku Starego Rokicia.

Jedyny przystanek znajduje się w pobliżu skrzyżowania z ul. Henryka Sienkiewicza, przed blokiem pod numerem 6/10[66] – z numerem 1 (0001) otwiera on listę wszystkich łódzkich przystanków[67][68].

W przeszłości

W przeszłości ulicą Edwarda Abramowskiego kursowały także autobusy:

  • linii dziennych zwykłych
„55” – od 2 listopada 1983 do 31 marca 1985 – z pętli przy cmentarzu na Zarzewie w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą; od 1 kwietnia 1985 do 12 czerwca 1988 – z Widzewa Wschodu w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą; od 13 czerwca 1988 do 31 grudnia 1995 – z pętli na osiedlu Słowiańskim na Olechowie w kierunku pętli u zbiegu ulic Obywatelskiej z Pienistą[36][37],
„77” – we wszystkie dni tygodnia: od 18 listopada 1968 (dzień uruchomienia) do 29 października 1974 – z pętli u zbiegu ulic Karola Świerczewskiego (ob. ul. Radwańska) i Inżynierskiej w kierunku Dąbrowy oraz w kierunku powrotnym – na ul. Edwarda Abramowskiego obowiązywał wówczas ruch dwukierunkowy; od 30 października 1974 do 16 lutego 1975 i od 23 listopada 1981 do 1 listopada 1983 – z Dąbrowy w kierunku parku im. księcia Józefa Poniatowskiego; od 17 lutego 1975 do 10 października 1976 – z ul. Lodowej w kierunku parku; od 11 października 1976 do 22 listopada 1981 i od 2 listopada 1983 do 24 maja 1990 – z pętli przy cmentarzu na Zarzewie w kierunku parku; od 25 maja 1990 do 24 października 2010 – z Widzewa Wschodu w kierunku parku; od 25 października 2010 do 1 kwietnia 2017 z dworca Łódź Widzew w kierunku pętli na ul. Rajmunda Rembielińskiego (od 25 września 2015 przy Centrum Handlowo-Rozrywkowym „Sukcesja”)[34][35][69].

W pobliżu

  • pasaż Edwarda Abramowskiego – ciągnie się równolegle do ul. Abramowskiego, na przedłużeniu ul. Brzeźnej, po południowej stronie „katakumb”, przez tereny dawnego ogrodu Stefana Barcińskiego (syna Salomona), łącząc – jak i ulica – ul. Henryka Sienkiewicza z ul. Jana Kilińskiego; w 2016 roku został zmodernizowany w ramach budżetu obywatelskiego kosztem 840 000 zł – alejka spacerowa zyskała nową nawierzchnię, wzdłuż niej wybudowano ścieżkę rowerową i tor do jazdy na rolkach[70],
  • osiedle mieszkaniowe Barciński Park – rozciąga się między ulicami Henryka Sienkiewicza i Jana Kilińskiego oraz między pasażem Edwarda Abramowskiego a ul. Tylną, obejmując teren dawnej fabryki wyrobów wełnianych Salomona Barcińskiego, założonej w 1884 roku (po II wojnie światowej znacjonalizowanej jako Państwowe Zakłady Przemysłu Wełnianego nr 3 im. 9 Maja); główny gmach przędzalni przekształcono w budynek mieszkalny pod nazwą Barciński Lofty i Apartamenty; w okresie od września 2006 do końca 2016 roku deweloper (SGI S.A.) ukończył pięć części osiedla, w 2017 trwała budowa części Barciński Park VI[71],
  • XIX-wieczna willa Stefana Barcińskiego przy ul. Jana Kilińskiego 177 (75 m)[f],
  • Wojewódzka Stacja Ratownictwa Medycznego w Łodzi przy ul. Henryka Sienkiewicza 137/141 (90 m)[g],
  • pałac Oskara Kona wzniesiony w latach 1895–1903 według projektu Franciszka Chełmińskiego przy ul. Targowej 61/63 – siedziba PWSFTviT im. Leona Schillera (200 m)[f],
  • „Beczki Grohmana” – brama z 1896 roku przy ul. Targowej 46, zaprojektowana przez Franciszka Chełmińskiego, prowadząca do tkalni dawnych Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych Karola Scheiblera i Ludwika Grohmana S.A., działających po II wojnie światowej do 1995 roku (po wielokrotnych zmianach nazwy) jako Łódzkie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex”, a do upadłości w roku 2006 – jako Uniontex S.A. (220 m)[f],
  • park im. Jana Kilińskiego (dawny ogród Ludwika Grohmana) u zbiegu ulic Jana Kilińskiego i ks. bpa Wincentego Tymienieckiego (220 m)[f],
  • willa Ludwika Grohmana z lat 1881–84, projektu Hilarego Majewskiego w stylu włoskiego renesansu – przy ul. Tylnej 9/11 (300 m)[f].

Uwagi

  1. ↑ Z pewnością nie istniała jeszcze około roku 1880 – brak jej na mapie odtwarzającej układ miasta w tym okresie[6]. Nie istnieje także na Planie Łodzi dołączonym do wydanego w 1897 roku przez Emila Skiwskiego Przewodnika illustrowanego po Warszawie, Łodzi i okolicach fabrycznych[7]. Słownik nazewnictwa miejskiego Łodzi podaje, że została wytyczona dopiero w 1898 r. (jako ul. Gubernatorska)[8], natomiast Ryszard Bonisławski i Joanna Podolska twierdzą, że powstała dopiero po roku 1898 jako ulica Gubernialna[9].
  2. ↑ a b W Bazie: Ulice Łodzi podano pisownię Gouvernerstraße[14].
  3. ↑ Właścicielka sklepu nosiła nazwisko Sadowska po pierwszym mężu, zmarłym w październiku 1918 r. W lutym 1923 r. była już żoną Antoniego Wieczorka, wdowca po Antoninie z Kłosińskich[19].
  4. ↑ Posiedzenie rozpoczęło się o godz. 21:10, a zakończyło o północy z powodu zdekompletowania sali[23][24].
  5. ↑ W tekście oryginalnym: ruchu współdzielczego.
  6. ↑ a b c d e Odległość podano w linii prostej od skrzyżowania z ul. Henryka Sienkiewicza.
  7. ↑ Odległość podano w linii prostej od skrzyżowania z ul. Jana Kilińskiego.

Przypisy

  1. ↑ jc. Od 30 października. Kolejna zmiana organizacji ruchu na ulicach Śródmieścia. „Dziennik Łódzki”. Rok XXX (nr 253 (8053)), s. 3, 1974-10-29. Łódź: Łódzkie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. ISSN 1898-3111. [dostęp 2017-03-29]. 
  2. ↑ Wykaz ulic miasta Łodzi zaliczonych do kategorii dróg powiatowych. Stan na dzień 01.01.2017 r.. [w:] Strona Zarządu Dróg i Transportu w Łodzi. zdit.uml.lodz.pl > utrzymanie dróg > Wykaz dróg publicznych > Drogi powiatowe [on-line]. Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi, 2017-01-02. s. 1, poz. 5. [dostęp 2017-03-29].
  3. ↑ Wykaz numerów dróg publicznych powiatowych na obszarze województwa łódzkiego (Załącznik nr 2 do uchwały nr 34/12 Zarządu Województwa Łódzkiego z dnia 16 stycznia 2012 r.). „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. 2012 (poz. 290), s. 4, poz. 1; s. 5, poz. 69, 2012-01-27. Łódź: Zarząd Województwa Łódzkiego. [dostęp 2017-03-29]. 
  4. ↑ Spis ulic Łodzi A–O [wraz z przynależnością do parafii]. [w:] Strona archidiecezji łódzkiej. archidiecezja.lodz.pl > Parafie – Spis ulic Łodzi A–O [on-line]. Archidiecezja Łódzka, 2016-08-26. [dostęp 2017-03-29].
  5. ↑ Mapa Łodzi w Geoportalu Województwa Łódzkiego, Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego. Departament Geodezji i Kartografii [dostęp 2017-03-29].
  6. ↑ Jacek Wesołowski: Łódź w okresie wielkoprzemysłowym [mapa 1: Układ przestrzenny miasta ok. 1880 r.]. W: Stanisław Liszewski (red.): Atlas miasta Łodzi. Wyd. I. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe. Urząd Miasta Łodzi. Wydział Geodezji, Katastru i Inwentaryzacji, 2002, s. V. ISBN 83-87749-49-4. [dostęp 2017-03-29].
  7. ↑ Plan Łodzi. W: Przewodnik illustrowany po Warszawie, Łodzi i okolicach fabrycznych. Warszawa: Emil Skiwski, 1897, s. 359 (skan 189). [dostęp 2017-03-29].
  8. ↑ a b Bieńkowska Umińska-Tytoń ↓.
  9. ↑ a b c d e f Podolska i Bonisławski 2007 ↓, s. 4.
  10. ↑ a b Władysław Starzyński: Mapa Starzyńskiego (1894–1896). [w:] Strona Łódzkiego Internetowego Systemu Informacji o Terenie „InterSIT”. mapa.lodz.pl > Mapy tematyczne > Mapy historyczne [on-line]. Łódzki Ośrodek Geodezji, Urząd Miasta Łodzi, 2013. [dostęp 2017-03-29]. (ros.). (Na stronie docelowej należy zaznaczyć w panelu bocznym „Warstwy” w części „Mapy historyczne”: Mapa Starzyńskiego (1894–1896); opcjonalnie można wyłączyć pozycję Struktura Miasta).
  11. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 49 (PDF – 3).
  12. ↑ Arkadiusz Grzegorczyk (red.), Ilustrowana encyklopedia historii Łodzi (suplement historyczny miesięcznika „Piotrkowska 104”), t. Zeszyt 6, Łódź: Urząd Miasta Łodzi – Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw, 2010, 186 (PDF – 37), ISSN 1731-092X [dostęp 2017-03-29].
  13. ↑ a b c Anna Gronczewska: Limanowskiego, Abramowskiego, Włókiennicza: klimat łódzkich ulic, który przeszedł do historii. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź > Kocham Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2014-09-28. s. 3. [dostęp 2017-03-29].
  14. ↑ a b c d e f g Horodecki (red.) 2017 ↓.
  15. ↑ Joanna Sosnowska, Aneta Bołdyrew. Inicjatywy łódzkiego Kościoła rzymskokatolickiego w sferze opieki nad dziećmi w latach 1914–1918 na przykładzie Towarzystwa Schronisk św. Stanisława Kostki. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”. T. 16, s. 50–51 (PDF – 12–13), 2015. Janusz R. Budziński (red. nacz.). Piotrków Trybunalski: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, UJK, Filia w Piotrkowie Trybunalskim. ISSN 2081-26-63. [dostęp 2017-03-29]. 
  16. ↑ Miejskie Szkoły Elementarne. „Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1919”. Rok pierwszy, s. 153 (wersja cyfrowa – 149), 1919. Komisja Redakcyjna: A. Gaerne, M. Hertz, J. Klocman, A. Milker, J. Pełka, J. Woyciechowski. Łódź: Wydział Statystyczny Magistratu m. Łodzi. [dostęp 2017-04-17]. 
  17. ↑ Żumański (red.) 1937–1939 ↓, s. 9, 38 (PDF – 23, 52).
  18. ↑ Żumański (red.) 1937–1939 ↓, s. 84, 89 (PDF – 98, 103).
  19. ↑ Czerwińska 2013 ↓, s. 29.
  20. ↑ a b c Czerwińska 2013 ↓, s. 28–34.
  21. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 49–50, 55 (PDF – 3–4, 9).
  22. ↑ a b Dz. Zarz. m. Łodzi z 23 czerwca 1925 ↓, s. 9.
  23. ↑ Protokół... (cz. 1) 1925 ↓, s. 4.
  24. ↑ Protokół... (cz. 4) 1925 ↓, s. 11.
  25. ↑ a b Protokół... (cz. 4) 1925 ↓, s. 10–11.
  26. ↑ a b Kamienica przy ul. Wólczańskiej. [w:] Strona „Karl Dedecius. Literatura – Dialog – Europa”. muzeum-lodz.pl > Muzeum > Projekty > Karl Dedecius. Literatura – Dialog – Europa > link w akapicie: Wędrówka po Łodzi z Karlem Dedeciusem > Aktualności [on-line]. Muzeum Miasta Łodzi, 2015-06-17. [dostęp 2017-03-29].
  27. ↑ a b c d e f Wiesław Pierzchała: Czy uda się odnowić „Abramkę”, jedno z magicznych miejsc Łodzi? [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2015-03-15. [dostęp 2017-03-29].
  28. ↑ a b Straßenverzeichnis von Litzmannstadt 1941 ↓, s. 33 (PDF – 35).
  29. ↑ a b Straßenverzeichnis von Litzmannstadt 1941 ↓, s. 3, 56 (PDF – 5, 58).
  30. ↑ Bieńkowska i Umińska-Tytoń 2013 ↓, s. 55 (PDF – 9).
  31. ↑ MB: Katakumby na „Abramce”. [w:] Portal „Interia”. interia.pl > Fakty > Lokalne [on-line]. Interia.pl, 2007-07-12. [dostęp 2017-03-29].
  32. ↑ Zarządzenie Prezydenta m. Łodzi z dnia 29 marca 1947 r. w sprawie ustalenia postoju dorożek samochodowych i konnych. „Dziennik Urzędowy Zarządu Miejskiego w Łodzi”, s. 83 (PDF – 3), 1947-04-30. Łódź: Zarząd Miejski w Łodzi. [dostęp 2017-03-31]. 
  33. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 1, 5–6.
  34. ↑ a b Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 77. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 77 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2017. [dostęp 2017-03-29].
  35. ↑ a b Ostrowska (red.), Dworak (red.) 1969 ↓.
  36. ↑ a b Wojciech Dębski: Linia autobusowa 55. [w:] Łódzkie tramwaje i autobusy. Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach. mkmlodz.webd.pl > Autobusy – Linie > 55 – więcej informacji [on-line]. Wojciech Dębski, 2006. [dostęp 2017-03-29].
  37. ↑ a b Włodzimierz Hyży, Waldemar Fortecki: Linia 55. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Linie – Zwykłe > 55 [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2005–2017. [dostęp 2017-03-29].
  38. ↑ Kazimierz Jamroz i in.: Wykaz ulic i skrzyżowań wraz z liczbą wypadków i ich ofiar. W: Kazimierz Jamroz, Marcin Budzyński, Andrzej Zalewski, Joanna Żukowska, Izabela Oskarbska: Miejski Program Poprawy Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Łodzi na lata 2014 – 2020. Gdańsk: maj 2014, s. 97 (PDF – 100), poz. 192. [dostęp 2017-12-05]. (Załącznik 1; w tytule tabeli błędnie podano lata 2010–2013 zamiast 2011–2013).
  39. ↑ mek: Abramka Fest: Warsztaty parkour na Abramowskiego [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-06-25. [dostęp 2017-03-29].
  40. ↑ mek: „Bramogranie”. Artyści Teatru Pinokio zagrali na Abramowskiego [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Kultura [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2014-08-30. [dostęp 2017-03-29].
  41. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 9.
  42. ↑ mr: Katakumby przestaną szpecić pasaż Abramowskiego. [w:] Portal „Expressu Ilustrowanego”. expressilustrowany.pl > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-02-03. [dostęp 2017-03-29].
  43. ↑ DŁ: Pasaż Abramowskiego. Katakumby przestaną straszyć [ZDJĘCIA, WIZUALIZACJE]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-02-23. [dostęp 2017-03-29].
  44. ↑ Wiesław Pierzchała: Komórki na Abramowskiego. Pergole zamiast katakumb [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-03-05. [dostęp 2017-03-29].
  45. ↑ jw: Pasaż Abramowskiego w Łodzi. Wkrótce przetarg na przebudowę komórek. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Nieruchomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-09-28. [dostęp 2020-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-23)].
  46. ↑ Maciej Kałach: Budują pasaż przy Abramowskiego w Łodzi [ZDJĘCIA, FILM]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2017-12-05. [dostęp 2017-12-05].
  47. ↑ Wiesław Pierzchała: Ulica Abramowskiego w Łodzi. Drewniana tężnia zastąpi słynne katakumby w pasażu Abramowskiego. Rozpoczęły się prace rozbiórkowe [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2018-03-18. [dostęp 2018-03-18].
  48. ↑ Formularz zgłoszeniowy propozycji zadania do budżetu obywatelskiego 2017/2018. Numer identyfikacyjny zadania S0027KA. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Budżet Obywatelski > 2017/2018 > Zgłoszone wnioski do BO > Śródmieście > Katedralna (poz. 16) [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-03-13. s. 1–2. [dostęp 2017-10-21].
  49. ↑ Formularz zgłoszeniowy propozycji zadania do budżetu obywatelskiego 2017/2018. Numer identyfikacyjny zadania S0042KA. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Budżet Obywatelski > 2017/2018 > Zgłoszone wnioski do BO > Śródmieście > Katedralna (poz. 24) [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-03-13. s. 1–3. [dostęp 2017-10-21].
  50. ↑ Wyniki głosowania na propozycje zadań w rejonie Śródmieście zgłoszone do budżetu obywatelskiego 2017/2018. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Dla mieszkańców – Budżet Obywatelski > Wyniki BO 2017/2018 > Wyniki Śródmieście [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2017-10-19. s. 1, poz. 6 i 1. [dostęp 2017-10-21].
  51. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 12.
  52. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 11.
  53. ↑ Kmieciak 2016 ↓, s. 10.
  54. ↑ Marcin Markowski: Krótki film o przemocy w szkole. Obejrzyj „Jeden krok”. [w:] Portal „Gazety Wyborczej”. wyborcza.pl > Łódź > Wiadomości [on-line]. Agora S.A., 2011-08-25. [dostęp 2017-03-29].
  55. ↑ Jaskółka w bazie filmpolski.pl
  56. ↑ Marek Kuprowski (prow.): „Jaskółka” szybuje. Stan Borys u następcy Skolimowskiego [To Jest Kino]. [w:] Magazyn filmowy „To jest kino” w portalu YouTube. [on-line]. Agora S.A./YouTube., 2014-05-16. [dostęp 2017-03-29].
  57. ↑ (rs): „Sąsiady”. Z planu filmu – Mariusz Pudzianowski chodzi po kolędzie [zdjęcia]. [w:] Portal „Expressu Ilustrowanego”. expressilustrowany.pl > aktualności [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-12-03. [dostęp 2017-03-29].
  58. ↑ Sąsiady w bazie filmpolski.pl
  59. ↑ Podolska i Bonisławski 2007 ↓, s. 4, 16.
  60. ↑ Żumański (red.) 1937–1939 ↓, s. 89 (PDF – 103).
  61. ↑ Bartosz Stępień: Uniwersal. [w:] Strona „Łódzkie Murale”. murale.mnc.pl [on-line]. Łódzkie Murale, 2012-02-01. [dostęp 2017-03-29].
  62. ↑ Murale PRL w Łodzi. Niewiele z nich się zachowało [ZDJĘCIA]. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2013-11-24. s. 9 (w galerii zdjęć). [dostęp 2017-03-29].
  63. ↑ Wykaz kart adresowych gminnej ewidencji zabytków miasta Łodzi. [w:] Portal Urzędu Miasta Łodzi. uml.lodz.pl > Miasto – Rewitalizacja i zabytki > Ewidencja Zabytków [on-line]. Urząd Miasta Łodzi, 2016-08-05. s. 1. [dostęp 2017-03-29].
  64. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., lipiec 2013, s. 698 [zarchiwizowane 2013-07-15].
  65. ↑ Aktualne trasy i rozkłady jazdy. [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Rozkłady jazdy [on-line]. MPK – Łódź Spółka z o.o., 2017-03-01. [dostęp 2017-03-29].
  66. ↑ [Widok przystanku w Google Street View]. [w:] Mapy Google [on-line]. Google, 2014. [dostęp 2017-03-29].
  67. ↑ Wykaz przystanków komunikacyjnych zlokalizowanych na terenie miasta Łodzi, których właścicielem lub zarządzającym jest miasto Łódź (Załącznik nr 1 do uchwały nr XXV/585/16 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 10 lutego 2016 r.). „Dziennik Urzędowy Województwa Łódzkiego”. 2016 (poz. 1196), s. 2, poz. 1, 2016-03-14. Łódź: Zarząd Województwa Łódzkiego. [dostęp 2017-03-29]. 
  68. ↑ Abramowskiego – Sienkiewicza (0001). [w:] Strona MPK – Łódź. mpk.lodz.pl > Znajdź przystanek: 0001 > Sienkiewicza (0001) [on-line]. MPK – Łódź Spółka z o.o., 2017-03-01. [dostęp 2017-03-29].
  69. ↑ Karol Matuszewski: [C0065] Zmiany tras autobusowych w rejonie Dworca Łódź-Widzew. [w:] Strona „BUSLODZ.PL4. Łódzkie autobusy i tramwaje”. buslodz.pl > Ciekawostki i informacje > Ciekawostki i informacje [on-line]. BUSLODZ.PL – Łódzkie autobusy i tramwaje, 2010-10-21. [dostęp 2017-03-29].
  70. ↑ Jacek Losik: Modernizacja pasażu Abramowskiego w Łodzi. Powstał tor dla rolkarzy i rowerzystów. [w:] Portal „Dziennika Łódzkiego”. dzienniklodzki.pl > Wiadomości > Łódź [on-line]. Polska Press Sp. z o.o., 2016-09-12. [dostęp 2017-03-29].
  71. ↑ Barciński Park. [w:] Baza polskich inwestycji budowlanych „Urbanity.pl”. urbanity.pl > Szukaj: Barciński Park [on-line]. urbanity.pl, 2013–2017. [dostęp 2017-03-29].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Łódź location map 2.png
Autor:
OpenStreetMap contributors, edited by User:Dwie szyszki
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Map of Łódź, Poland
Ta mapa of Łódź została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Łódź Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.45 N
  • S: 50.78 N
  • W: 17.95 E
  • E: 20.75 E
Ikona ulica początek T.svg
Autor: Marcin Floryan, Licencja: CC BY 2.5
Ikona ulicy - początek skrzyżowanie T
Traffic lights icon.svg
Ikonka świateł na skrzyżowaniu
Ikona ulica koniec T.svg
Autor: Marcin Floryan, Licencja: CC BY 2.5
Ikona ulicy - zakończenie skrzyżowaniem
Diamond road sign junction across major road.svg
Crossroads with a major road ahead.
Plaque St. Faustyna, Łódź 29 Abramowskiego Street.jpg
Autor: Zorro2212, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica poświęcona Św. Faustynie, Łódź Abramowskiego 29
Ulica Abramowskiego w Łodzi 2017.jpg
Autor: Jakub Pietrasiak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ulica Edwarda Abramowskiego w Łodzi (czerwiec 2017)
Old mural, Łódź Abramowskiego Street 42.jpg
Autor: Zorro2212, Licencja: CC BY 3.0
Stary mural, Łódź ul. Abramowskiego 42 przy Kilińskiego (Uniwersal)
Ulica Kilińskiego w Łodzi (2).JPG
Autor: Darekm135, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kilińskiego Street in Łódź