Ulica Ferdynanda Focha w Bydgoszczy

ulica marsz. Ferdynanda Focha

Śródmieście, Okole
Wschodnia część ulicy
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Długość	1,1 km
Plan
Przebieg
← ul. Gdańska, ↑ ul. Jagiellońska Plac Teatralny ul. Karmelicka ul. Emila Warmińskiego Mosty Solidarności ul. Tamka ul. Artura Grotgera ul. Adama Czartoryskiego ← ul. Królowej Jadwigi, ul. Kordeckiego → ↓ ul. Nakielska, ← ul. Grunwaldzka 25, ul. Kruszwicka → 25
Położenie na mapie Bydgoszczy ulica marsz. Ferdynanda Focha
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica marsz. Ferdynanda Focha
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 ulica marsz. Ferdynanda Focha
53,125684°N 17,994544°E/53,125684 17,994544

Ulica Focha w Bydgoszczy

Fragment północnej pierzei – kamienice o secesyjnym wystroju z 1901-1902 r.

Początek ulicy

Pierzeja północna

Opera Nova od strony ul. Focha

Naprzeciw Opery

Łuczniczka Nova

Budynek Zespołu Szkół Mechanicznych widoczny od strony ul. Focha (Ronda Grunwaldzkiego)

Ulica Focha nocą

Kościół Klarysek

Kamienice 2-4

Focha 18

Opera Nova i Łuczniczka Nova

Multikino przy ul. Focha

O zmierzchu

Ulica marsz. Ferdinanda Focha – ulica położona na terenie centrum i Śródmieścia w Bydgoszczy, jedna z najważniejszych komunikacyjnie ulic Bydgoszczy.

Położenie

Ulica znajduje się w centrum Bydgoszczy. Rozciąga się na kierunku wschód-zachód, od skrzyżowania z ul. Gdańską do Ronda Grunwaldzkiego. Jej długość wynosi ok. 1,1 km. Stanowi jedną z głównych arterii komunikacyjnych Bydgoszczy w rejonie Starego Miasta i Śródmieścia Bydgoszczy. Począwszy od Mostów Solidarności w kierunku zachodnim ulica przebiega na granicy jednostek urbanistycznych: Śródmieścia, Okola i Wilczaka.

Historia

Dzieje ulicy marszałka Focha jako jednego z kluczowych traktów komunikacyjnych Bydgoszczy rozpoczęły się dopiero w I połowie XIX wieku. Wcześniej – w okresie staropolskim w ciągu ulicy istniała polna droga wiodąca od zespołu klasztornego karmelitów do łąk położonych nad Brdą, które były własnością konwentu. Przebieg tej drogi, pokrywający się z obecną ulicą widoczny jest na najstarszym planie Bydgoszczy, sporządzonym przez szwedzkiego kwatermistrza Erika Dahlbergha w 1657 r.^[1] Z powodu braku mostu przed Brdę, ulica kończyła się na nabrzeżu rzeki, zaś traktem wiodącym do Koronowa i Nakła była dzisiejsza ulica Dworcowa (do 1850 r., kiedy została odcięta przez linię kolejową i nie można już było przemieszczać się nią poza miasto).

Po budowie Kanału Bydgoskiego w 1774 r. i związanej z tym budowie Śluzy Miejskiej oraz grobli wiodącej na Wyspę Młyńską, w ciągu ulicy wybudowano kładki nad Brdą i Młynówką widoczne m.in. na planie Bydgoszczy z 1789 r. Umożliwiało to przekroczenie Brdy i przemieszczanie się w kierunku zachodnim, a droga zyskała na znaczeniu jako trakt serwisowy, którym poruszały się zaprzęgi holujące łodzie na Kanale Bydgoskim. Na planie Lindnera z 1800 r. widoczna jest północna pierzeja ulicy złożona z kamienic, a w zakolu Brdy – kompleks wojskowych spichlerzy. Na planie miasta z lat 30. XIX wieku ulica dochodziła do dzisiejszej Ulicy Świętej Trójcy, gdzie poprzez most na Kanale Bydgoskim przemieszczano się w kierunku Okola, Czyżkówka i Koronowa (Berlinerstrasse w ciągu dzisiejszej ul. Grunwaldzkiej), zaś przedłużeniem w kierunku zachodnim był trakt w kierunku Wilczaka i Nakła (Nakelerstrasse w ciągu dzisiejszej ul. Nakielskiej).

W II połowie XIX wieku wschodnia część ulicy stała się częścią nowego centrum administracyjnego miasta, powstałego wokół zbudowanej w 1836 r. siedziby władz rejencji bydgoskiej. O ile wzdłuż ul. Jagiellońskiej sytuowano budynki administracyjne, municypalne i oświatowe, to wzdłuż ul. Focha wzniesiono w latach 60. XIX w. budynki użytkowane przez miejscowy garnizon wojskowy^[2]. Na podstawie analizy planu katastralnego miasta z 1878 r. można stwierdzić, że wzdłuż ulicy na odcinku pl. Teatralny – Mosty Solidarności (Wilhelmstrasse) istniała w tym czasie zabudowa pierzejowa. Po stronie południowej nad Brdą znajdowało się kasyno wojskowe (1869), a przy skrzyżowaniu z ul. Karmelicką – odwach garnizonowy (1867). Przy śluzie nr II znajdowała się Komeda Garnizonu oraz willa prezydenta rejencji bydgoskiej. Tereny w zakolu Brdy zajęte były przez zabudowania wojskowe, m.in. największe w mieście szachulcowe spichlerze. Na zachód od Brdy ulica nosiła nazwę ul. Kanałowej (niem. Canal Strasse), gdyż wiodła wzdłuż Kanału Bydgoskiego. Poprzez mostek na śluzie nr II można było przedostać się na obszar zajmowany dzisiaj przez Wyższą Szkołę Gospodarki^[3].

W latach 1885–1890 w ciągu ulicy wzniesiono na nowo mosty nad Brdą i Młynówką: Wilhelmsbrücke (po 1920 r. zwany Jagiellońskim) oraz Hafenbrücke (po 1920 zwany Portowym). Oba wykonano w konstrukcji stalowej, z szeroką jezdnią, chodnikami i oświetleniem gazowym. Odtąd ulica została wybrukowana i nabrała charakteru arterii miejskiej, łączącej zachodnie przedmieścia miasta (Okole, Wilczak) ze Śródmieściem. W tym czasie ulica była wykorzystywana (obok ul. Gdańskiej i Mostowej) jako trasa przemarszu defilad wojskowych.

W okresie międzywojennym ulica marsz. Focha kończyła się na skrzyżowaniu z ul. Świętej Trójcy. Dalszy odcinek wiodący wzdłuż Kanału Bydgoskiego nosił nazwę ul. Świętej Trójcy. Przez most Władysława IV przemieszczano się na Okole do ul. Grunwaldzkiej i Jackowskiego.

W czasie II wojny światowej ciąg ulicy został przerwany w wyniku zniszczenia Mostów Solidarności. Odbudowywano je kilkakrotnie (1939, 1945), a w latach 50. XX w. wzniesiono w konstrukcji żelbetowej.

Po II wojnie światowej wzrastający ruch samochodowy stworzył konieczność rozbudowy ulicy. W latach 1969–1973 r. trwała budowa trasy W-Z, która miała poprawić warunki ruchu drogowego w Bydgoszczy na kierunku wschód-zachód. Prowadziła ona ul. Fordońską, Toruńską, Wałami Jagiellońskimi, Poznańską i Szubińską. W latach 1972–1974 zmodernizowano również ul. Jagiellońską i Focha (na zachód od Brdy) na arterie dwujezdniowe z usytuowanym pośrodku torowiskiem tramwajowym. W ramach inwestycji wyodrębniono m.in. budowę tzw. węzła grunwaldzkiego. Ulicę Focha przedłużono poza skrzyżowanie z ul. Świętej Trójcy aż do nowo zbudowanego ronda Grunwaldzkiego. Kontrowersyjnym skutkiem tego przedsięwzięcia było zasypanie ok. kilometrowego odcinka starego Kanału Bydgoskiego wraz z dwiema śluzami – II i III oraz rozbiórka kamiennego mostu im. Władysława IV^[4][5]. Na zasypanym odcinku, który sygnalizuje obecnie pozostawiony ciąg starodrzewu będącego pozostałością dawnych plant nad Kanałem Bydgoskim, powstała sześciopasmowa ulica z torowiskiem tramwajowym. W otoczeniu ronda Grunwaldzkiego zbudowano od podstaw łącznice z ul. Grunwaldzką, Nakielską oraz Królowej Jadwigi. Nowo powstałą drogą (w latach 80.) była ul. Kruszwicka wiodąca do placu Poznańskiego. Kontynuacją przebudowy ul. Focha na ważną komunikacyjnie arterię miejską było wybudowanie w latach 1977–1982 pasma północnego mostów Solidarności według projektu inż. Antoniego Malczewskiego^[6]. Na początku lat 80. w związku z remontem torowiska tramwajowego, pokryto asfaltem kostkę granitową przy ul. Focha^[7].

Kolejnej przebudowy ulicy, zwłaszcza torowisk tramwajowych i skrzyżowania z ul. Kordeckiego i Królowej Jadwigi dokonano w latach 2010–2012 podczas budowy trasy tramwajowej do dworca PKP Bydgoszcz Główna. Wyremontowano także odcinek wschodni ulicy od pl. Teatralnego do Mostów Solidarności, a dotychczasowy dojazd do ulicy Focha od ul. Królowej Jadwigi stał się placem postojowym komunikacji miejskiej. Budowa linii tramwajowej spowodowała zarazem rozbiórkę znajdującego się u zbiegu ulic Królowej Jadwigi i Focha kultowego baru piwnego^[8]. Wkrótce potem, w grudniu 2013 wyburzono niewielki pawilon handlowy, znajdujący się między jezdniami ulicy na przystanku tramwajowym przy rondzie Grunwaldzkim. Pozostała po nim tylko charakterystyczna wiata w kształcie grzyba z l. 70. XX wieku^[9], którą wyburzono 10 maja 2018^[10].

W początku 2019 rozpoczęto rozbiórkę substandardowej zabudowy usługowej naprzeciwko Opery Nova, w miejscu której powstanie zabudowa mieszkaniowa^[11]. W maju 2019 inwestor (AWZ) zaprezentował koncepcję realizacji w tym miejscu osiedla o nazwie Nowy Port^[12], z 3 budynkami wysokościowymi (poniżej 36 m) oraz zrewitalizowanymi zabytkowymi obiektami przemysłowymi po dawnej Befanie. Przewidywane jest utworzenie nowych, otwartych ciągów komunikacyjnych (pasaży), terenów zielonych oraz bulwarów schodzących kaskadowo do brzegów rzeki, które zastąpić mają znajdującą się w tym miejscu wysoką ceglaną ścianę^[13]. Pozwolenie na realizację inwestycji uzyskano w końcu 2020^[14].

W połowie sierpnia 2020 po południowej stronie ul. Focha rozpoczęto budowę drogi rowerowej, z planowanym terminem zakończenia robót w końcu października^[15], przesuniętym następnie na 8 grudnia 2020 i koniec 2020^[16]. Koszt realizacji inwestycji wyniósł ponad 2,5 mln zł^[17].

Nazwy

Ulica w przekroju historycznym posiadała następujące nazwy^[3]:

• 1840–1920 – Wilhelmstraße
• 1920–1931 – Jagiellońska
• 1932–1939 – marszałka Ferdynanda Focha (Ferdynand Foch – marszałek Francji i Polski, naczelny wódz Sił Sprzymierzonych w 1918 r., podpisał w Compiègne rozejm kończący działania wojenne z Niemcami)
• 1939–1945 – Hermann-Göringstraße
• 1945–1949 – marszałka Focha
• 1950–1990 – Armii Czerwonej
• 1990 – Kazimierza Wielkiego
• od 1990 – marszałka Focha

Komunikacja

Ruch tramwajowy

Torowisko na ulicy Focha zostało wybudowane w 1905 r., kiedy wydłużono w kierunku zachodnim (od pl. Teatralnego do skrzyżowania ul. Nakielskiej i Czerwonego Krzyża) trzecią w kolejności linię tramwaju elektrycznego (linia „C” niebieska, zbudowana w 1901 r.), z Wilczaka do Szreterów. W latach 1903–1904 linię wydłużono w kierunku wschodnim do Bartodziejów^[18]. W 1948 r. zmieniono oznaczenie linii tramwajowej kursującej ulicą Focha na „3”. W 1957 w ciągu ulicy wybudowano drugi tor tramwajowy, a w latach 1972–1974 w związku z budową węzła grunwaldzkiego, powstała dwutorowa linia tramwajowa w zachodniej części ulicy wiodącej do ronda Grunwaldzkiego. W tym czasie zlikwidowano torowiska w ul. św. Trójcy i ks. Kordeckiego^[19].

Obecnie po ul. Focha przejeżdżają tramwaje linii nr 1, 3, 5,8 oraz 9.

W 2019 znajdujący się w ciągu ulicy przystanek tramwajowy przy placu Teatralnym został przebudowany na przystanek wiedeński^[20] (oddanie do użytku 2 września 2019)^[21]. Inwestycję tą planowano od 2016^[22].

Również w 2019 ogłoszono przetarg na budowę wzdłuż ulic Focha (po południowej stronie) i Kruszwickiej (obustronnie) dróg rowerowych^[23]. Ze względu na przekroczenie kosztorysu przez oferentów, przetarg unieważniono^[24] i ponownie ogłoszono w grudniu 2019^[25].

Obciążenie ruchem

Ulica Ferdynanda Focha należy do najbardziej obciążonych ruchem drogowym arterii komunikacyjnych w Bydgoszczy. Pomiar ruchu w 2006 r. wykazał, że w szczycie komunikacyjnym przejeżdża przezeń ok. 2000 pojazdów na godzinę^[26].

Zabudowa

Zabudowa ulicy Focha, zwłaszcza na staromiejskim odcinku od ul. Gdańskiej do Mostów Solidarności ukształtowała się podczas pruskiego okresu historii miasta. Po stronie północnej znajduje się pierzeja kamienic wybudowanych w I i II połowie XIX wieku, w tym kilka przebudowanych w duchu wielkomiejskim na początku XX w. Odmienny los spotkał dawną pierzeję południową. Zespół klasztorny karmelitów z kościołem mariackim rozebrano już w XIX wieku (kościół w 1820 r., budynki klasztorne i wieża kościelna w 1895^[27]), Teatr Miejski, kompleks spichrzy szachulcowych i kasyno oficerskie w 1945 r., a budynki dawnego odwachu, piekarni wojskowej, magazynów oraz poszczególne kamienice zostały rozebrane po 1945 r. Począwszy od 1973 r. w zakolu Brdy na miejscu dawnych zabudowań wojskowych rozpoczęto budowę okazałej architektonicznie siedziby Opery bydgoskiej. Budowę ukończono ostatecznie w 2006 r. i odtąd gmach Opery Nova stanowi dominantę nie tylko ulicy Focha, ale także całego otoczenia Starego Miasta w Bydgoszczy. W latach 2001–2002 wybudowano przy ulicy także multipleks kinowy „Multikino”.

Miejsca i obiekty

Nr	Obiekt	Lata budowy	Budowniczy	Styl architektoniczny	Uwagi	Zdjęcie
1.	Kamienica Maxa Zweiningera – Focha 2	1901–1902	Karl Bergner	eklektyzm, secesja	kamienica narożna z ul. Gdańską, arkady wykonano w 1940 r. według proj. Jana Kossowskiego
2.	Focha 4	1901–1902	Karl Bergner	eklektyzm, secesja	kamienica wpisana do rejestru zabytków
3.	Focha 6	2. ćw. XIX w.	C. Stampehl	neoklasycyzm	przykład pierwotnej zabudowy ulicy z I połowy XIX wieku
4.	Focha 8			neoklasycyzm
5.	Focha 10	przełom XIX i XX w.		eklektyzm, secesja	posiada wykusze
6.	Focha 12	przełom XIX i XX w.		eklektyzm, neorenesans	posiada wykusz
7.	Focha 16			funkcjonalizm	zniszczona w 1945, utraciła wystrój elewacji, mieści przedsiębiorstwo p.n. Polskie Sieci Elektroenergetyczne – Północ S.A.
8.	Focha 18	1885	A. Berndt	eklektyzm, neorenesans
9.	Focha 20	1884		styl malowniczy	kamienica wyremontowana w 2007 r., w l. 2013–2014 przekształcona w czterogwiazdkowy hotel Sepia (90 pokojów na 156 osób) z tarasem widokowym na dachu (85 miejsc), a także smart parkingiem (otwartym 29 grudnia 2014, oficjalnie – 16 stycznia 2015)[28].
10.	Focha 22			funkcjonalizm	utraciła wystrój elewacji, do połowy lat 90. XX w. znajdowała się tu redakcja Ilustrowanego Kuriera Polskiego
11.	Focha 24	1876	C. Stamphel	eklektyzm, neorenesans	styl nawiązuje do neorenesansu francuskiego i północnoeuropejskiego
12.	Focha 28	koniec XIX wieku			Budynek postawiono na planie zbliżonym do litery „L”. Oba skrzydła mają osobne adresy (zachodnie – Focha 28, a północne – Warmińskiego 1). W l. 2019-2020 przeprowadzono remont obiektu[29][30].
13.	Opera Nova – Focha 5	1973–2006	Józef Chmiel, Andrzej Prusiewicz	funkcjonalizm	gmach w kształcie trójlistnej koniczyny, mieści Teatr Operowy i Muzyczny, jedyny w województwie kujawsko-pomorskim oraz Centrum Kongresowe
14.	Multikino – Focha 48	2001–2002		funkcjonalizm	pierwszy multipleks kinowy zbudowany w Bydgoszczy; mieści 10 sal z 2175 miejscami na widowni
15.	Mosty Solidarności	1840, 1885–1890, 1954, 1977–1982		funkcjonalizm	trzy pasma mostowe, w tym dwa drogowe i jeden tramwajowy, przerzucone nad nurtami rzek: Brdy i Młynówki; z mostu widok m.in. na katedrę św. Marcina i Mikołaja, Wyspę Młyńską, Śluzę Miejską
16.	Focha 25	I poł. XIX w.		neoklasycyzm	willa prezydenta rejencji bydgoskiej (w l. 1836-1920); nawiązuje do form świątyni starożytnej, w przyziemiu elewacji frontowej znajduje się portyk wsparty na kanelowanych kolumnach, w zwieńczeniu gzyms kostkowy i trójkątny naczółek

Zobacz też

• Ulica Jagiellońska w Bydgoszczy
• Śródmieście (Bydgoszcz)
• Stare Miasto w Bydgoszczy

Przypisy

Bibliografia

• Daria Bręczewska-Kulesza: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
• Bydgoszcz w stronę Okola. Zespół Pracowni Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2004. ISBN 83-921725-0-7.
• Jerzy Derenda red.: Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
• Iwona Jastrzębska-Puzowska: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850–1920. Wydawnictwo MADO. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
• Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996

Pierzeja północna ulicy