Ulica Główna w Tarnowskich Górach

ulica Główna

Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne
Ulica Główna w Tarnowskich Górach, widok w kierunku południowo-wschodnim (2018)
Państwo	Polska
Miejscowość	Tarnowskie Góry
Długość	550 m[1] (739 m wraz z rozwidleniami[2])
Przebieg
↑ ul. Leopolda Staffa 0 m ← (2,5 t) ul. Aleksandra Puszkina → (2,5 t) ul. Parkowa 300 m ul. Podmiejska 350 m ← ul. Spacerowa → ul. Kłosowa 450 m ul. Wapienna 550 m 11 ul. Józefa Korola
Położenie na mapie Tarnowskich Gór ulica Główna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Główna
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Główna
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego ulica Główna
50°25′26,1″N 18°51′51,3″E/50,423917 18,864250

Ulica Główna w Tarnowskich Górach – jedna z ulic tarnogórskiej dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne, stanowiąca centralną część założenia dawnej wsi Bobrowniki^[3]. Ma status drogi gminnej klasy Z o numerze 270 052 S^[2].

Przebieg

Ulica Główna jest kontynuacją ulicy Leopolda Staffa i rozpoczyna swój bieg na skrzyżowaniu z ulicami Parkową i Puszkina. Początkowo kieruje się na północny wschód, by po około 140 metrach przyjąć kierunek południowo-wschodni. Po drodze tworzy liczne rozwidlenia, przecinając plac stanowiący pierwotne założenie dawnej wsi Bobrowniki, od którego odchodzą ulice: Spacerowa (dawniej Stawowa^[4]), Podmiejska i Kłosowa. Następnie mija budynek dawnego urzędu gminy oraz zabytkową kaplicę, na wysokości której przyjmuje kierunek wschodni. Po około 100 metrach krzyżuje się z ulicą Wapienną, a po kolejnych 100 metrach kończy swój bieg na skrzyżowaniu z ulicą Józefa Korola stanowiącą część drogi krajowej nr 11^[2][1].

Historia

Bobrowniki (niem. Bobrownik) na fragmencie niemieckiej mapy Górnego Śląska z 1925 roku (na podstawie pruskiej mapy z 1881 roku);
charakterystyczny układ dróg we wsi (wraz z obecną ul. Główną) widoczny w prawym górnym rogu grafiki

Pierwsza wzmianka o wsi służebnej biorącej swoją nazwę od bobrowników (osób dozorujących gony bobrowe) pochodzi, zdaniem prof. Jana Drabiny, z dokumentu wystawionego we Wrocławiu 1 września 1273 roku przez niejakiego Nikolausa, obywatela bytomskiego. Informuje on w nim o wyniku rokowań z opactwem premonstratensów wrocławskich, które dotyczyły villa Bobrownik i dziesięcin w tej wsi świadczonych^[5]. Z kolei według dr. hab. Marka Wrońskiego wieś została po raz pierwszy wymieniona 26 stycznia 1369 roku, w dwóch dokumentach traktujących o dokonaniu podziału zamku, miasta (Bytomia) i całej ziemi bytomskiej między księcia oleśnickiego Konrada II i księcia cieszyńskiego Przemysława I, natomiast wcześniejszy, średniowieczny zapis dotyczy Bobrownik położonych nad Brynicą^[3].

Pierwotne Bobrowniki były typową owalnicą, której centrum stanowił założony na rzece Stole staw o powierzchni około 1200 m². Korzystali z niego przez wieki miejscowi hodowcy bobrów^[3][6]. Wokół stawu rozlokowane były drewniane domostwa, a jego brzegiem oraz wzdłuż rzeki przebiegała główna ulica wsi, nazywana Hauptstraße (obecna ul. Główna)^[6]. W kierunku zachodnim droga ta prowadziła do Rept oraz Tarnowic, a w kierunku wschodnim do Piekar Rudnych, Radzionkowa i dalej do Bytomia^[6].

Zabytkowa kaplica przy ul. Głównej (widocznej po lewej w tle; zdj. 2018)

Na przełomie XVIII i XIX wieku w tym centralnym miejscu osady, prawdopodobnie na fundamentach wcześniej stojącej kaplicy drewnianej, zbudowano murowaną kaplicę^[6]. W 2. połowie wieku XIX w miejsce zabudowań drewnianych, przy ulicy Głównej zaczęły powstawać budynki, głównie gospodarcze, wykonane z kamienia żużlowego i kamienia wapiennego. Oba materiały były łatwo dostępne, gdyż pierwszy był bezpłatnie udostępniany bobrownickim rolnikom przez hutę żelaza znajdującą się w pobliskich Tarnowskich Górach, drugi zaś wydobywany był na miejscu, w Bobrownikach, oraz w sąsiednich Piekarach Rudnych. Pierwszym budynkiem wzniesionym w ten sposób była w 1878 roku stodoła Jana Tomczyka przy ul. Głównej 12^[7]. W kolejnych latach przy wykorzystaniu tego budulca powstały budynki przy ul. Głównej 14, 28, 30 i 32; stodoły, obory, domy i parkany^[8].

Najprawdopodobniej w 1826 roku w chacie wiejskiej Kacpra Boncola przy ulicy Głównej 13 założono szkołę podstawową. Wcześniej dzieci z Bobrownik na zajęcia uczęszczały do szkoły parafialnej w Reptach. Tuż przed wybuchem I wojny światowej ze względu na niewystarczającą wielkość pomieszczeń, obok istniejącej chaty na należącej również do Boncola działce wzniesiono nowy, jednopiętrowy budynek szkoły. Placówka w tym miejscu funkcjonowała do 1894 roku, kiedy to wybudowano nową szkołę przy Schulstraße (pol. ‘ulica Szkolna’; obecnie ulica Księdza Wiktora Sojki, a wcześniej fragment ulicy Topolowej)^[9].

Od 1920 roku przy ul. Głównej 4 funkcjonowała założona przez Josepha Kazimierka druga bobrownicka kuźnia (pierwsza została uruchomiona na początku XX wieku przez Rotkegla w domu przy obecnej ulicy Puszkina 29). W 1926 zakład przeniesiony został na ulicę Tarnogórską (obecnie Józefa Korola) 16^[10].

W latach 1902–1972 w Bobrownikach działała ochotnicza straż pożarna, której siedzibą była remiza z wieżą ćwiczebną znajdująca się przy ulicy Głównej, nieopodal stawu, który przekształcono po II wojnie światowej w zbiornik przeciwpożarowy^[11]. Wykorzystywano go do lat 60. XX wieku, kiedy to został zasypany^[12]. Budynek remizy zaś rozebrano w latach 70. XX wieku^[11]. Mniej więcej w tym samym czasie bieg przepływającej wzdłuż drogi rzeki Stoły został zmieniony i rzekę poprowadzono podziemnym rurociągiem pod ulicą^[12].

W 1957 roku urząd pocztowy obsługujący Bobrowniki i Piekary Rudne przeniesiony został z ulicy Radzionkowskiej do budynku mieszczącego urząd gromady Bobrowniki (a wcześniej gminy Bobrowniki) przy ulicy Głównej 27^[13].

W latach 2018–2019 plac, który przecina ulica Główna został wyremontowany i przekształcony w skwer^[14][15]. W Barbórkę 4 grudnia 2018 roku w jego części wschodniej odsłonięto pomnik gwarka będący kopią jednej z rzeźb Alojzego Niedbały, artysty ludowego z Bobrownik. Dla upamiętnienia postaci bobrownickiego rzeźbiarza gwarkowi nadano imię Alojz^[16].

Obiekty

Zabytkowa stodoła z 1878 roku przy ul. Głównej 12

Przy ulicy Głównej zlokalizowany jest jeden obiekt ujęty w rejestrze zabytków województwa śląskiego. Jest to wolnostojąca kaplica z końca XVIII wieku^[17] lub przełomu XVIII i XIX wieku^[18], orientowana, zbudowana z kamienia dolomitowego. Do rejestru wpisana została 28 maja 1966, otrzymując numer A/656/66^[19].

Oprócz tego przy ulicy znajdują się obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków miasta Tarnowskie Góry. Są to^[20]:

• budynki mieszkalne wybudowane pod koniec XIX i na początku XX wieku – ul. Główna 2, 15, 21 i 43,
• zabudowania gospodarcze z końca XIX wieku – ul. Główna 14, 32 i 37,
• dwie stodoły: jedna z drugiej połowy XIX wieku (ul. Główna 3), druga z przełomu XIX i XX wieku (ul. Główna 12),
• krzyż przydrożny z ok. 1970 roku – ul. Główna 47.

Poza tym przy ul. Głównej 27 znajduje się budynek, w którym mieści się urząd pocztowy^[21] oraz filia nr 4 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Bolesława Lubosza w Tarnowskich Górach^[22], a do 2020 roku również siedziba Rady Dzielnicy Bobrowniki Śląskie-Piekary Rudne^[23].

Przy ulicy rosną też drzewa będące pomnikami przyrody – wiąz szypułkowy przy ul. Głównej 33 oraz dwie lipy drobnolistne: przy ulicy Głównej 28 i Głównej 35^[24][25].

Komunikacja

Przy ulicy Głównej zlokalizowany jest przystanek autobusowy o nazwie Bobrowniki Śląskie Poczta^[26]. Ulicą kursują autobusy Zarządu Transportu Metropolitalnego na liniach^[26]:

• 142 (Tarnowskie Góry Dworzec – Osada Jana – Bobrowniki Śląskie Poczta – Tarnowskie Góry Kopalnia Zabytkowa – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Opatowice Wiejska – Rybna Lotników – Strzybnica Kościelna),
• 289 (niektóre kursy; Tarnowskie Góry Dworzec – Tarnowskie Góry Bytomska – (Osada Jana – Bobrowniki Śląskie Poczta) – Tarnowskie Góry Kolonia Staszica – Repty Śląskie Witosa),
• 735 (Tarnowskie Góry Dworzec – Osada Jana – Bobrowniki Śląskie Poczta – Repty Śląskie Długa – Stolarzowice Plac Jana – Miechowice Kopalnia – Karb – Bytom Dworzec)^[26].

Mieszkalnictwo

Według danych Urzędu Stanu Cywilnego w 2019 roku w budynkach znajdujących się przy ulicy Głównej zameldowanych było 147 osób^[27].

Galeria

• 

  Zabytkowy dom przy ul. Głównej 2

• 

  Zabytkowy krzyż przy ul. Głównej 47

• 

  Budynek przy ul. Głównej 27

• 

  Figura gwarka tarnogórskiego

Przypisy

Bibliografia

• Jan Drabina: Okręg tarnogórski przed założeniem miasta. Okręg tarnogórski w średniowieczu w świetle badań historycznych i toponomastycznych – osady, wioski i parafie. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Alicja Jurasz: Alojz, nowy gwarek w mieście (pol.). Gwarek, 2018-12-11. [dostęp 2021-01-01].
• Zofia Krzykowska: Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Zabytki architektury i sztuki. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Rejestr pomników przyrody (pol.). Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach. [dostęp 2021-01-01].
• Marek Wroński: Problematyka osadnictwa Bobrownik położonych na ziemi bytomskiej. W: „Skała życia”. Monografia Górniczych Zakładów Dolomitowych w Bytomiu 1890–1990. red. Marek Wroński. Bytom: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 1990.
• Franciszek Żurek: Historia Bobrownik Śląskich. Tarnowskie Góry: PUHW „AXON”, 2003. ISBN 83-909898-7-5.