Ulica Garbary we Wrocławiu

ulica Garbary

Stare Miasto
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	79 m
Przebieg
ul. Odrzańska ul. Więzienna ul. Uniwersytecka
Położenie na mapie Wrocławia ulica Garbary
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Garbary
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Garbary
51°06′47,641″N 17°01′55,586″E/51,113234 17,032107

Początek ulicy

Ul. Kiełbaśnicza 15 i Garbary 1

Zabudowa ul. Garbary 1-2

Ulica Garbary (Gerbergasse) – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście. Łączy ulicę Odrzańską z ulicą Więzienną^[a][1][2][3]. Obejmuje także nieistniejący obecnie odcinek zachodni, z zabudową pod numerami od 1 do 5^[4]. Sama ulica ma 79 m długości^[1]. Uznawana bywa za najwęższą ulicę Wrocławia, gdyż odległość pomiędzy pierzeją północną i południową na odcinku przy ulicy Odrzańskiej wynosi około 3 m^[3].

Historia

Pierwszy odcinek tej ulicy z nawą Gerbergasse (Garbarska)^[3] znajdował się na wschód od zamku książęcego^[3][5] i łączył się z obecną ulicą Szewską. Ulica ta wzmiankowana jest w zapisie z 1365 r., a z dokumentów wynika, że jej nazwa nawiązywała do faktu zamieszkiwania tej okolicy przez garbarzy, przy czym niektóre ze źródeł odróżniają tutejszych garbarzy jako tzw. garbarzy czerwonych, w przeciwieństwie do garbarzy białych – białoskórników. Fakt koncentracji w tej okolicy rzemieślników wykonujących garbowanie wynikał z niezbędnej do prowadzenia tej działalności dostępności wody. W późniejszych okresach wobec tej ulicy w starych księgach hipotecznych pojawia się nowa nazwa – ulica Rabinów^[3]. Tę nazwę z kolei wiąże się z pobliską ulicą Żydowską (dziś ulica Uniwersytecka), przy której mieszkali skupieni w tej okolicy Żydzi^[3][6].

Natomiast zachodnia część ulicy na zachód od zamku między ulicą Więzienną a Odrzańską, stanowiła marginalną uliczkę biegnącą wzdłuż murów miejskich^[2][7][8]. W jej okolicy w murach wykonano w XIV wieku Bramę Odrzańską^[8][9][10]. Rejon przy zbiegu ulicy Więziennej i Uniwersyteckiej nosił określenia Beyirn (1345 r.), Cunczinstat (1348 r.) – nazwa związana ze skupiskiem Żydów przy nieistniejącym obecnie zachodnim przedłużeniu tej ulicy^[2] oraz nazwę Bawarii lub ulicy Bawarskiej^[3]. W 1373 r.^[2] (1377 r.^[3]) dla tego odcinka ulicy odnotowano nazwę Newe gerbergasse (Nowogarbarska, Nowa ulica Garbaska)^[2][3]. Pozostała ona w użyciu do XV wieku^[3].

Po roku 1500 odnotowuje się określenie dla tej ulicy jako Rycerska, a następnie Małą Rycerską^[3]. Uznaje się te nazwy jako ironiczne nawiązanie do powstałego tu w 1494 r. domu publicznego i kolejnych w tej okolicy przybytków tego rodzaju^[3][11][12]. Pojawiają się także inne określenia z tym związane, takie jak Hurnberge (Kurwia Górka), a później Venusberg (Góra Wenus)^{[2][3][8][11]}. Z tego względu ulica nie miała dobrej reputacji. Zamieszkiwana była bowiem przez biedaków, ludzi podejrzanego autoramentu, w tym także nierządnice^[3][5]. W późniejszym okresie pojawiają się także inne określenia dla tych okolic, jak w XVIII wieku Hurenberg^[2], czy Wróbla Górka^[5][12].

W efekcie zmian w zabudowie tego rejonu miasta wschodni odcinek ulicy został zlikwidowany. Pozostał odcinek zachodni od Więziennej do Kiełbaśniczej. Otrzymał on nazwę Gerbergasse (Garbarska), po wojnie nazwę zmodyfikowano na Garbary, nawiązującą do tradycji średniowiecznej^[2][3][13].

Przy ulicy mieszkał tu August Mosbach (ur. 1817, zm. 1884) – zasłużony historyk polski^[3].

W trakcie działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. część zabudowy została zniszczona i nieodbudowana, skutkiem czego pozostał uporządkowany placyk przy Więziennej^[3]. Po wojnie istniał jeszcze odcinek ulicy między ulicą Odrzańską a Kiełbaśniczą^[14], zlikwidowany podczas przebudowy układu drogowego w 1966 r.^[3][15][16].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy własne:

• Gerbergasse (Garbarska), ok. 1365 r., wschodnia, nieistniejąca część ulicy^[3]
• Rabinów – część wschodnia /nieistniejąca/ ^[3]
• Bawarii / Bawarska – część zachodnia, do 1377 r.^[3]
• Newe gerbergasse (Nowogarbarska^[2], Nowa ulica Garbaska^[3]) 1373 r.^[2] / 1377 r.^[3]
• Rycerska, po 1500 r.^[3]
• Mała Rycerska^[3]
• Gerbergasse (Garbarska)^[2][3][13]
• Garbary^[2][13]

Pierwsza nazwa Gerbergasse (Garbarska) wywodzi się od mieszkających tu garbarzy (niem. Gerber – pol. garbarz)^[3][13]. Nazwa ulica Rabinów nawiązywała prawdopodobnie do położonej w tej okolicy dzielnicy Żydowskiej i pobliskiej ulicy Żydowskiej (obecnie ulica Uniwersytecka). Natomiast pochodzenie nazwy zachodniego odcinka nie jest znane, a jedynie przypuszcza się, że jej źródłem mogło być nazwisko jednego z właścicieli domów położonych przy tej ulicy lub zamieszkałego tu przybysza z Bawarii. Kolejna nazwa już wprost, ponownie nawiązuje do dominującej tu grupy rzemieślniczej – garbarzy. Natomiast nazwa Rycerska stanowiła ironiczne odniesienie do funkcjonujących tu w tym okresie domów publicznych, przy czym dodane w późniejszym okresie określenie tej ulicy jako Mała wynikało z odróżnienia jej od obecnego placu Biskupa Nankiera, który również nosił przez pewien czas nazwę ulicy Rycerskiej. Pewnym potwierdzeniem tych faktów jest także nazwa stosowana do obszaru w rejonie ulicy Odrzańskiej – Wzgórze Wenus^[3][8]. Następnie przywrócono ulicy nazwę nawiązującą do średniowiecznej tradycji Gerbergasse (Garbarska)^[2][3], którą po wojnie zmodyfikowano na Garbary, uznając że forma ta bardziej podkreśla dawne średniowieczne pochodzenie ulicy^[3].

Układ drogowy

Do ulicy przypisana jest droga o długości 79 m mająca status drogi wewnętrznej, przy czym od strony ulicy Odrzańskiej wyłączona jest całkowicie z ruchu pojazdów, a przeznaczona dla ruchu pieszego^[1]. Ulica stanowi przejście piesze w kwartale urbanistycznym objętym ulicami: Grodzką, Więzienną, Nożowniczą i Odrzańską, z dopuszczeniem dojazdu do obiektów dla użytkowników i pojazdów specjalnych^[17]. Ulice łączące się z ulicą Garbary:

• ulica Odrzańska^[1][18]
• ulica Więzienna^[1][19]
• ulica Uniwersytecka^[3][20]

Niejednoznaczne jest przypisanie do ulicy Grodzkiej odcinka drogi pomiędzy ulicą Kiełbaśniczą a Odrzańską i Mostami Pomorskimi, równoległego do nieistniejącego odcinka ulicy Garbary:

• ZDiUM w udostępnianym zestawieniu ulic przypisuje ten docinek do ulicy Grodzkiej^[21][22]
• adresy budynków pierzei południowej oraz tabliczki ulicy na budynkach określają tę zabudowę jako przypisaną do ulicy Garbary^[4][23][24]
• wiele planów miast oraz map internetowych, a także niektóre dokumenty np. w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla tego obszaru, przypisują ten odcinek do ulicy Nowy Świat^[25][26][27].

Postuluje się odtworzenie nieistniejącego odcinka ulicy Garbary w formie ciągu pieszego zaznaczonego w posadce poprzez wykonanie jej z odpowiedniej nawierzchni z materiału kamiennego^[28].

Zabudowa i zagospodarowanie

Zabudowa ulicy Garbary i okolic.

Ulica Garbary jest obecnie prawdopodobnie najwęższa we Wrocławiu ulicą, ma bowiem tylko około 3 m szerokości^[3]. Adresy budynków pierzei południowej rozpoczynają się już od ulicy Kiełbaśniczej na odcinku ulicy Grodzkiej do ulicy Odrzańskiej i przypisane są do ulicy Garbary od numeru 1 do 5^{[4][21][22][23][24]}. Dalej przy istniejącym odcinku ulicy po południowej stronie znajduje się również ciągła zabudowa pierzejowa, natomiast po stronie północnej jedynie w początkowym odcinku od ulicy Odrzańskiej^[4][29]. Na odcinku przy ulicy Więziennej znajduje się uporządkowany plac^[3][4][29] z możliwością zabudowy uzupełniającej z funkcją hotelową^[29]. A za ulicą Więzienną położona jest zabudowa ulicy Uniwersyteckiej po stronie południowej i skwer przy placu Uniwersyteckim po stronie północnej przed Gmachem Głównym Uniwersytetu Wrocławskiego, również z dopuszczeniem jego zabudowy obiektem nauki z usługami centrotwórczymi i parkingiem^{[4][5][30][31]}. W późniejszych latach zabudowę ulicy uzupełniono budynkiem hotelowym pod numerem 11^[29][32].

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym położona jest ulica Garbary podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII-XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967^[33][34]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii^[35][36]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części miasta^[37]. Ochronę narzucają także miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Sytuowanie nowej zabudowy może być dokonywane wyłącznie po sporządzania planów szczegółowej rewaloryzacji w nawiązaniu do istniejącej, historycznej zabudowy, z wymogami odpowiedniego jej kształtowania^[38].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

nr[b]	obiekt	powstanie	nr rej.[c]	foto
ulica Garbary
1	Kamienica	ok. 1870 r., ok. 1970 r., ok. 2000 r.[23]	mpzp[23][39], GEZ[40]
2	Kamienica, ob. pracownie architektoniczne	ok. 1870 r., ok. 1970 r., ok. 2000 r.[23]	mpzp[23][39], GEZ[41]
3-4	Kamienica	ok. 1860 r., ok. 1970 r.[23]	mpzp[23][39], GEZ[42]
5	Kamienica, ob. budynek biurowo-usługowy (pub, restauracja)	ok. 1890 r., ok. 1970 r.[23]	mpzp[23][39], GEZ[43]
ulica Odrzańska
20	Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem	ok. 1880 r.[23]	mpzp[23][39], GEZ[44]
21	Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem	ok. 1870 r.[23]	mpzp[23][39], GEZ[45]
18/19	Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem	ok. 1880 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[47]
17, 17a, 17b, 17c,	Kamienica "Pod Złotym Drzewem" - hotel (Ditler's Hotel), ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem	ok. 1880 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[48]
ulica Garbary
9	Kamienica	ok. 1870 r., 2006 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[49]
ulica Grodzka
5	Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem	ok. 1880 r., 2008 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[50]
6	Kamienica, ob. budynek mieszkalny z usługowym parterem	ok. 1880 r., 2008 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[51]
ulica Więzienna
16	Kamienica z usługowym parterem	ok. 1900 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[52]	(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
18 (18/19)	Kamienica, ob. budynek biurowo-usługowy	przed 1871 r., ok. 1970 r.[23]	mpzp[23][46], GEZ[53]
ulica Uniwersytecka
19-20	Kamienica z usługowym parterem	XVIII w., ok. 1910 r.[23]	mpzp[23][54], GEZ[55]

Wrocławskie krasnale

Przy ulicy Garbary 2 zamontowano figurkę krasnala "Książę Witold", przy czym lokalizacja została określona jako tymczasowa, a figurka według planów ma zostać przeniesiona w inne miejsce. Natomiast w najbliższej lokalizacji, przy ulicy Odrzańskiej 22 (budynek Dolnośląskiej Okręgowej Izby Inżynierów) znajduje się figurka Beba i Thom^[56].

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków, Urząd Miejski Wrocławia, 1 sierpnia 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Gminna Ewidencja Zabytków - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• Hotel "Zaułek", Hotel "Zaułek", 2012 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Mapa podstawowa - System Informacji Przestrzennej, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Mapa Targeo, Google, 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Mapy Google, Google, 2018 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2018-05-04]  (pol.).
• M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 425 Zarządzenie Prezydenta RP z 8 września 1994 roku, 1994 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Park kulturowy we Wrocławiu, Oficjalny serwis Wrocławia, 2018 [dostęp 2018-04-18]  (pol.).
• Plan Miasta, Zbiory - Bonczek Hydroforgroup, Przełom, 1946 [dostęp 2018-09-11]  (pol.).
• Uchwała L/1753/02 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 4 lipca 2002 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego północnej części obszaru Starego Miasta - rejon UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Akty Prawne; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 7 sierpnia 2002 r. Nr 170, poz.2415;Biuletyn Urzędowy RMW z 20 lipca 2002 r. Nr 7, poz.348, Wrocław, 4 lipca 2002 [dostęp 2018-06-13]  (pol.).
• Wrocław – zespół historycznego centrum, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 18 kwietnia 2013 [dostęp 2016-11-30]  (pol.).
• Wrocławskie Krasnale, Oficjalny serwis miejski, 2018 [dostęp 2018-05-09]  (pol.).
• Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2017 [dostęp 2018-05-04]  (pol.).
• Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice”, Ewa Iwanska, sporządziła Jolanta Gac /NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 28 maja 2018 [dostęp 2018-07-31]  (pol.).

Linki zewnętrzne

• Ulica Garbary, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2018-07-31]  (pol.).
• ul. Garbary, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici) [dostęp 2018-07-31]  (pol.).
• ul. Garbary, wikimapia.org [dostęp 2018-07-31]  (pol.).