Ulica Gdańska w Bydgoszczy

ulica Gdańska

Śródmieście, Bocianowo, Os. Zawisza, Os. Leśne, Las Gdański, Myślęcinek
Gdańska w pobliżu pl. Wolności
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Plan
Przebieg
← ul. Jagiellońska, ul. Focha →, Plac Teatralny ↑ ul. Drukarska ul. Parkowa ul. Dworcowa, Pomorska Plac Wolności ← ul. Krasińskiego, Śniadeckich → ← ul. Słowackiego, ul. Cieszkowskiego → ← ul. Mickiewicza, ul. Świętojańska → ul. Zamoyskiego ← ul. Chodkiewicza, ul. Chocimska → ← ul. Kamienna, ul. Artyleryjska → ul. Leśna ul. Dwernickiego ← ul. Czerkaska, ul. Powst. Warszawy → ul. 11 Listopada ← ul. Modrzewiowa, Stadion Miejski → ul. Rekreacyjna (Leśny Park Kultury i Wypoczynku) ← ul. Sądecka, LKPiW → ← ul. Zamczysko, ul. Konna (LKPiW) → ul. Jeździecka ul. Armii Krajowej
Położenie na mapie Bydgoszczy ulica Gdańska
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Gdańska
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 ulica Gdańska
53°09′40,0″N 18°02′21,7″E/53,161100 18,039355

Początek ul. Gdańskiej na obrazie C.W. Bellacha z 1830-1840 r.

Ulica Gdańska

Odcinek początkowy

Gdańska 10

W kierunku ul. Pomorskiej

Skrzyżowanie z ul. Dworcową

Hotel Pod Orłem

Dom Towarowy Jedynak

Widok na północ

Gdańska 20

Narożnik placu Wolności

Gdańska 27

W kierunku ul. Śniadeckich

Gdańska 33

Skrzyżowanie z ul. Śniadeckich/Krasińskiego

Dom handlowy Rywal

Dalszy odcinek ulicy

W kierunku ul. Słowackiego

Gdańska 48

Narożnik ul. Słowackiego

Wille Radia Pomorza i Kujaw

W kierunku alei Mickiewicza

Gdańska 68

Narożnik al. Mickiewicza

Narożnik ul. Cieszkowskiego

Od Cieszkowskiego do Świętojańskiej

Retro

Między Świętojańską a Chocimską

Gdańska 92-94

Gdańska 101

Gdańska 119-121

Przy wiadukcie kolejowym im. Józefa Święcickiego

Ulica Gdańska nocą

Rejon skrzyżowania z ul. Dworcową

Początek ulicy

Rejon Muzeum Okręgowego

Dom Mody Drukarnia

Gdańska 10

Odcinek początkowy

Hotel Pod Orłem

Orzeł (na hotelu)

Skrzyżowanie z ul. Pomorską

Gdańska 20

W kierunku placu Wolności

Narożnik pl. Wolności 1

Wieża

Szczyty

Gdańska 27

Ławeczka Mariana Rejewskiego

Nocą

Detale architektoniczne

Orzeł (nr 14)

Złoty łabędź (nr 5)

Alegoria przemysłu (nr 9)

Alegoria handlu (nr 9)

Głowa Józefa Święcickiego (nr 14)

Portal z tympanonem i kartuszem (nr 14)

Atlant (nr 14)

Afrodyta (nr 15)

Atena (nr 15)

Eris (nr 15)

Hera (nr 15)

Putta (nr 15)

Postacie alegoryczne (nr 27)

Młodzieniec (nr 27)

Wieża (pl. Wolności 1)

Sztukaterie (pl. Wolności 1)

Konsole i sztukateria (nr 33)

Głowa kobiety (nr 35)

Alegoria architektury (nr 60)

Ornamenty (nr 60)

Motywy słońca (nr 63)

Postać mężczyzny (nr 63)

Naświetle z płaskorzeźbami (nr 68)

Secesyjne ornamenty i maszkarony (nr 71)

Sztukaterie (nr 93)

Wieża (nr 94)

Kariatyda (nr 101)

Szczyt z puttami (nr 119)

Gazon (nr 119)

Uśmiechnięta kobieta (nr 119)

Ulica Gdańska – główna, reprezentacyjna ulica miejska położona na terenie Śródmieścia w Bydgoszczy.

Początkowo ulica odgrywała głównie rolę komunikacyjną, jednak w II połowie XIX wieku zmieniła się w reprezentacyjny trakt mieszczański, „wizytówkę miasta”, centrum handlu i rozrywki, gdzie koncentrowało się życie rozrastającego się Nowego Miasta, położonego na północ od rozlokowanego nad Brdą Starego Miasta w Bydgoszczy. W dwudziestoleciu międzywojennym była trzecią pod względem długości ulicą w Bydgoszczy, licząc łącznie 3,19 km^[1].

Przebieg

Ulica łączy Stare Miasto z północnymi terenami bydgoskiej aglomeracji. Rozciąga się od skrzyżowania z ul. Jagiellońską do ul. Armii Krajowej.

Część południowa jest osią bydgoskiego Śródmieścia i najbardziej reprezentacyjną jego ulicą, natomiast część północna – od Stadionu Miejskiego, po granice miasta graniczy z Leśnym Parkiem Kultury i Wypoczynku i Lasem Gdańskim.

Historia

Dzieje i topografia

Ulicę Gdańską wytyczono w latach 20. XIX wieku równolegle do zarzuconego w latach 1835–1850 dawnego traktu wiodącego do Gdańska (ul. Pomorskiej)^[2]. Powstanie ulicy wiąże się z ekspansją zabudowy miasta na północ, co nastąpiło po 1816 r., gdy miasto zakupiło teren na wschód od traktu gdańskiego. Urządzono wówczas gościniec rozwinięty w linii prostej, o szerokości 26 metrów, a grunty położone po obu jego stronach podzielono na działki, które stały się własnością osób prywatnych^[3]. Wcześniej zasięg przedmieścia ograniczał się do obszaru przyległego bezpośrednio do mostu na Brdzie, Bramy Gdańskiej, kompleksu Karmelitów i kościoła św. Ducha. Na polach obecnie zabudowanych kamienicami Śródmieścia mieszczanie bydgoscy urządzali coroczne zawody strzeleckie, które kończyły się przyznaniem zwycięzcy odznaki „Złotego Kura”^[4]. W miejscu obecnego skrzyżowania ul. Gdańskiej, Dworcowej i Pomorskiej następowało rozwidlenie średniowiecznych traktów prowadzących do Koronowa (ul. Dworcowa) i Świecia (ul. Pomorska)^[2].

Gwałtowny rozwój przestrzenny ośrodka miejskiego w kierunku północno-zachodnim nastąpił po 1850 r., po budowie dworca kolejowego na Bocianowie i włączeniu tego obszaru do miasta. Ulica Gdańska stała się wówczas centralną, reprezentacyjną arterią i osią handlową rozwijającego się nowego miasta (niem. Neue Stadt)^[3].

Nierozerwalnie związane z rozwojem ulicy było wytyczenie i zabudowa ciągów ulic poprzecznych i równoległych do ul. Gdańskiej, umożliwiających jej połączenie z dzielnicami Śródmieścia położonymi po jej stronie zachodniej (Bocianowo) i wschodniej (Grodztwo, Bielawy, Osiedle Leśne). Zasadnicza sieć ulic przyległych powstała w 2. połowie XIX wieku i w pierwszych latach XX stulecia^[2]. Jedynie pokrywające się z dawnymi traktami ulice: Focha, Jagiellońska, Dworcowa i Pomorska, podobnie jak początkowy odcinek Gdańskiej, swym rodowodem sięgają wieków średnich^[2].

Szczególnie ważnymi etapami w kształtowaniu się ulicy było wytyczenie Placu Wolności w 1854 r. i Alei Mickiewicza w 1903 r., ponieważ zaważyły one na szczególnie reprezentacyjnym charakterze odcinków ul. Gdańskiej w tych rejonach. Na Placu Wolności powstała w 1876 r. pierwsza miejska fara ewangelicka, w 1893 r. postawiono konny pomnik cesarza Wilhelma I, a w 1904 r. monumentalną fontannę Potop^[2].

Po 1854 r. w pewnym oddaleniu od miasta po zachodniej stronie ulicy^[5] utworzono plac ćwiczeń ze strzelnicą dla wojska, co zapoczątkowało rozwój tzw. dzielnicy koszarowej. W 1861 roku ulica Gdańska na wysokości ul. Artyleryjskiej została przecięta torami linii kolejowej prowadzącej do Torunia, która odcięła obszary wojskowe. Dopiero po likwidacji przejazdu w latach 30. XX w. i rozwoju osiedla Leśnego nastąpił dalszy rozwój ulicy w kierunku północnym.

Ulica podupadła po II wojnie światowej. W czasach Polski Ludowej, do grudnia 1985 roku^[6] znajdowała się w ciągu drogi państwowej nr 48^[7][8] oraz drogi międzynarodowej E83^[7][8][9]. Dopiero po 1996 r. została poddana stopniowej rewitalizacji. W 1998 r. na początkowym odcinku ulicy (do Placu Wolności) znacznie ograniczono ruch kołowy, w latach 2002–2007 dokonano modernizacji nawierzchni chodników i częściowo jezdni i torowisk oraz wymieniono oświetlenie na stylowe. Trwają także prace przy odnawianiu elewacji kamienic oraz zabudowie plombowej. W 2017 na odcinku od placu Wolności do ul. Krasińskiego zasadzono 11 jarzębów szwedzkich^[10]. W 2005 i 2006 r. na ulicy stanęły dwie rzeźby autorstwa Michała Kubiaka: „Wędrowiec” i „Marian Rejewski na ławeczce”. W 2013 na budynku nr 13 zainstalowano pierwszy od wielu lat nowy neon w mieście, promujący otwartą 4 lata wcześniej kawiarnię^[11].

Nazwy

Ulica została ukształtowana w dwóch etapach, co wiąże się z tym, że początkowo posiadała dwie nazwy^[2]. Jej pierwotny odcinek do zbiegu z ulicą Dworcową, pochodzący z XIV wieku, nosił miano ulicy Gdańskiej (niem. Danzigerstraße), natomiast jego przedłużenie, wytyczone po 1820 r. – Szosa Gdańska (niem. Danziger Chaussee)^[2]. Później wraz z rozwojem zabudowy, ulicą Gdańską nazywano kolejne odcinki traktu (w 1879 r. do wysokości ul. Powstańców Warszawy). Od 1977 r. ulica sięgnęła obecnych granic administracyjnych, w związku z czym ulicą Gdańską nazywa się dziś cały trakt wiodący od Starego Miasta aż do północnej granicy Bydgoszczy^[2].

Nazwy ulicy w przekroju historycznym^[12]:

• 1820–1920 – Danzigerstraße/Danziger Chaussee
• 1920–1939 – Gdańska
• 1939–1945 – Adolf-Hitler-Straße
• 1945–1990 – Aleje 1 Maja
• od 1990 – Gdańska

Parcelacja

Z chwilą urządzenia ulicy Gdańskiej, grunty położone po obu jej stronach podzielono na działki, które stały się własnością osób prywatnych. Prawdopodobnie większość działek, do wysokości ulicy Świętojańskiej, została wytyczona do lat 50. XIX wieku, a ich granice pokrywają się z aktualnymi^[2]. Proces kształtowania się układu nieruchomości położonych przy ulicy Gdańskiej i ich numeracji ostatecznie został zakończony w lutym 1931 r. Wówczas wprowadzono obowiązujące nadal numery administracyjne dla parcel z podziałem na stronę parzystą (wschodnią) i nieparzystą (zachodnią). W latach 1879–1931 obowiązywało 169 numerów, a od 1931 r. 190^[2]. Późniejsze regulacje dotyczyły rozwoju ulicy w kierunku północnym i wytyczania kolejnych parcel, zwłaszcza po stronie parzystej. Obecnie najwyższy numer administracyjny 260 posiada nieruchomość w rejonie Myślęcinka^[2].

Rozwój zabudowy i komunikacji

Początki zabudowy traktu sięgają 1448 roku, kiedy powstał z fundacji bydgoskich mieszczan zespół zabudowań szpitala Św. Ducha wraz z kaplicą. W 1615 r. świątynię przejęły siostry Klaryski, które do połowy XVII wieku znacznie go rozbudowały w formie późnogotycko-renesansowej oraz wzniosły klasztor połączony krużgankiem ze świątynią^[13]. W końcu XVIII wieku przy ul. Gdańskiej poza zespołem klasztornym Klarysek istniało kilka budynków mieszkalnych oraz zajazd na rozwidleniu dróg do Koronowa i Świecia. Do 1816 r. powstał kolejny zajazd Gliszczyńskich w miejscu obecnego hotelu Pod Orłem^[2].

Gwałtowny rozwój zabudowy pierzejowej na całej długości ulicy Gdańskiej nastąpił po 1835 r. Do ok. 1860 r. powstały zwarte pierzeje zabudowy do ul. Śniadeckich, następnie do ul. Świętojańskiej (1870), zaś podstawowa, bazowa zabudowa całej ulicy (do ul. Kamiennej, gdzie znajdował się przejazd kolejowy) powstała do 1890 r.^[3]

Po 1900 r. wzniesiono pierwsze duże obiekty w północnej części ulicy: budynki Wodociągów Miejskich (1899–1900), gmach Szkoły Wojennej (1913–1914), a po 1933 r. budynki pierzejowe w obrębie nowo wznoszonego osiedla Leśnego^[14]. W latach 50. XX w. powstała dalsza zabudowa os. Leśnego oraz kompleks sportowy WKS „Zawisza”.

W 1860 r. ulicę zaczęły oświetlać latarnie gazowe, a od 1900 r. elektryczne^[2]. Ulica na całej długości posiadała jezdnię o brukowanej nawierzchni, wydzieloną krawężnikami, wzdłuż których nasadzony był szpaler drzew. Chodniki ułożone były z płyt granitowych.

18 maja 1888 roku uruchomiono na ulicy tramwaj konny, na tzw. linii „czerwonej” (od Placu Teatralnego do ul. Dworcowej). W 1892 r. uruchomiono drugą linię „zieloną”, prowadzącą ul. Gdańską na całej długości (od koszar artyleryjskich)^[2]. W 1896 r. tramwaje zostały zelektryfikowane, a w 1937 r. w związku z powstaniem osiedla Leśnego uruchomiono połączenie autobusowe^[2].

W 1932 r. w związku z budową magistrali węglowej, w ciągu ulicy powstał wiadukt (obecny obiekt nosi im. J. Święcickiego)^[15] nad torami kolejowymi^[16], zaś przejazd kolejowy został zlikwidowany. W 1989 roku powstał wiadukt tramwajowy i pętla tramwajowa w bezpośrednim sąsiedztwie Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku, przy zbiegu ulic: Gdańskiej i Rekreacyjnej. W 2012 roku na ulicy pojawił się pierwszy w Bydgoszczy wydzielony kontrapas dla rowerzystów^[17].

Architektura

Krajobraz architektoniczny ulicy kształtował się na przestrzeni ponad 150 lat. Długotrwały proces sprawił, że zespół zabudowy w przebiegu całej ulicy jest znacznie zróżnicowany. Sąsiadują tutaj ze sobą domy mieszkalne z różnych epok, o różnej skali i stylistyce.

Na odcinku ulicy do ul. Świętojańskiej powstały głównie kamienice czynszowe, zaś na dalszym odcinku budownictwo o charakterze podmiejskim, z rezerwą terenu na wzniesienie okazalszych budynków (domy z przed-ogrodami)^[2]. W latach 1890–1914 nastąpiła znaczna intensyfikacja i wymiana zabudowy. W pierzejach ulicy wzniesiono dziewięć okazałych kamienic^[18], kilkanaście innych przebudowano oraz wzniesiono wille bogatych przemysłowców i urzędników, które stanowią pozytywne dominanty architektoniczne^[3].

Do końca XIX wieku dominował nurt klasycyzujący. W tym czasie wznoszono kamienice czynszowe o prostych, symetrycznych fasadach i zazwyczaj skromnej dekoracji. W ostatniej ćwierci XIX w. zaczęto stawiać domy w tonacjach klasycystycznych, ale również renesansowych, manierystycznych i barokowych^[2]. W latach 1885–1898 wzdłuż ulicy powstało 21 realizacji autorstwa budowniczego Józefa Święcickiego, który tworzył architekturę eklektyczną o różnych kostiumach neostylowych. Trwale wpisały się w krajobraz ulicy jego realizacje neobarokowe^[19], a zwłaszcza hotel Pod Orłem, który stał się wizytówką bydgoskiej architektury.

Z początkiem XX wieku zaczęły powstawać kamienice o architekturze zrywającej z historyzmem. Kamienice projektu Fritza Weidnera reprezentowały nurt architektury malowniczej, Rudolfa Kerna – secesji, zaś Alfreda Schleusenera i Paula Sellnera – wczesnego modernizmu^[2].

W latach 30. XX w. powstały kamienice w północnej części ulicy o architekturze funkcjonalizmu o prostych kubicznych bryłach, m.in. autorstwa Jana Kossowskiego. Po II wojnie światowej dokonywano natomiast zabudowy plombowej o architekturze bezstylowej. Powstały w tym okresie: Dom Handlowy „Rywal” (1971–1973), 10-kondygnacyjny biurowiec oraz trzy kamienice^[20]. W latach 1990–2005 powstały przy ul. Gdańskiej kolejne trzy kamienice^[21], z których nie wszystkie wpasowały się poprawnie w otaczającą stylową zabudowę^[2]. W 2019 przy ul. Gdańskiej 133 powstał supermarket Aldi^[22], otwarty 19 lutego 2020^[23]. W związku tym, na żądanie konserwatora zabytków, od strony ulicy postawiono elewację kurtynową, mającą wizualnie uzupełnić lukę w istniejącej tam zabudowie pierzejowej^[24]. Również w 2019 przeprowadzono remont kolejnych kamienic (nr 107 i 117)^[25]. W lipcu 2020 dokonano wyburzenia pod nową zabudowę mało wartościowych architektonicznie budynków z numerami od 106 do 112^[26], w ich miejscu powstanie Centrum Innowacyjnych Symulacji Medycznych VR i AR spółki InventionMed^[27]. W 2021 wydano pozwolenie na budowę kamienicy mieszkalnej i hotelu na niezabudowanej od 1945 posesji przy skrzyżowaniu z ul. Śniadeckich^[28].

Na przełomie XIX i XX wieku również ciągi ulic poprzecznych i równoległych do ul. Gdańskiej, wyposażono w ciekawe architektonicznie budowle eklektyczne i secesyjne, zgrupowane przede wszystkim przy ulicach: Z. Krasińskiego, J. Słowackiego, A. Mickiewicza, A. Cieszkowskiego, 20 stycznia 1920, I.J. Paderewskiego, pl. Weyssenhoffa, a częściowo przy ul. Świętojańskiej, J. Zamoyskiego i K. Chodkiewicza^[29].

Obraz społeczny

Ulica Gdańska do połowy XIX wieku odgrywała przede wszystkim rolę komunikacyjną, a następnie stała się reprezentacyjnym, mieszczańskim traktem oraz osią kompozycyjną rozrastającego się Śródmieścia.

W kamienicach reprezentacyjne mieszkania zajmowali zamożni urzędnicy, fabrykanci i handlowcy, w skromniejszych mieszkali mistrzowie różnych profesji, natomiast lokale w oficynach i skromnych domach zasiedlali drobni rzemieślnicy oraz robotnicy. Partery kamienic były z reguły przystosowane do prowadzenia działalności handlowej lub gastronomiczno-usługowej^[2].

W rejonie ulicy Gdańskiej kwitł handel, rozwijały się warsztaty rzemieślnicze^[30] i drobny przemysł oraz gastronomia. Natomiast ulica skutecznie oparła się procesowi gwałtownej industrializacji. Dla żadnego przedsiębiorstwa^[31], nie wybudowano przy ulicy Gdańskiej okazałych, typowych budynków fabrycznych. Przedsiębiorstwa działające w tym rejonie były dość skromne i mieściły się w zabudowaniach oficynowych w głębi posesji^[2].

Wśród sklepów przy ulicy Gdańskiej najdłuższą historię posiadała apteka „Pod Łabędziem”, istniejąca przy ul. Gdańskiej 5 od 1853 r. do 2017 r. Na początku XX w. zaczęły powstawać przy ulicy domy towarowe: np. w 1911 r. Dom Towarowy M. Conitzer&Söhne^[32], w 1919 r. sklep Bonifacego Cyrusa^[33]. Na początku lat 20. XX w. przy ulicy miało siedziby także 5 banków^[2].

Ulica Gdańska miała również duże znaczenie w branży gastronomicznej i rozrywkowej^[2]. W XIX i I połowie XX w. mieściły się tutaj restauracje i cukiernie odwiedzane przez zamożnych bydgoszczan oraz skromne wyszynki i piwiarnie, a także sale koncertowe, hotele, teatry, kina. Przy Gdańskiej mieściła się także pierwsza siedziba Biblioteki Miejskiej^[34].

Święto ulicy

Od 2002 do 2015 we wrześniu każdego roku organizowane było Święto Ulicy Gdańskiej. Imprezy plenerowe, koncerty i konkursy odbywały się w różnych miejscach i obiektach położonych wzdłuż ulicy. Głównym organizatorem imprezy była Gazeta Wyborcza oddział w Bydgoszczy^[35].

Ulica obecnie

Charakterystyka

Ulica Gdańska liczy 7,3 km długości, przy czym odcinek zabudowany stylowymi kamienicami wynosi 2,0 km, a w obrębie dzielnicy koszarowej i osiedla Leśnego 1,5 km. Natomiast 3,8-kilometrowy odcinek ulicy położony na północ od wiaduktu kolejowego posiada całkowicie odmienny charakter, gdyż przebiega przez teren mało zurbanizowany, pomiędzy Lasem Gdańskim i kompleksem działek a Leśnym Parkiem Kultury i Wypoczynku.

Na północnych rubieżach miasta ulica wznosi się na 45-metrowe Zbocze Fordońskie, pokonując w ten sposób granicę makroregionów: Pojezierza Wielkopolskiego i Pojezierza Pomorskiego.

Przy ulicy znajdują się:

• trzy kościoły,
• cztery muzea (Okręgowe, Farmacji, Wojskowe i Sportu),
• jedna z sal koncertowych Akademii Muzycznej, klub „Mózg” oraz siedziba radia PIK
• najstarszy w mieście hotel,
• dwa domy towarowe, w tym jeden w specjalnie na ten cel zbudowanym gmachu nawiązującym do domów towarowych Berlina i Paryża na początku XX wieku,
• obiekty małej architektury, m.in. ławeczka Mariana Rejewskiego i „Wędrowiec”, a także 2 rzeźby wykonane z obumarłych drzew przez Zbyszka Piwońskiego (Kobieta w gołębiach przy ulicy Gdańskiej 30, wykonana od 10 a 20 lipca 2006 z obumarłego jarząbu szwedzkiego^[36], oraz wyrzeźbiona w dniach 30 sierpnia – 15 września 2010 w pniu kasztanowca białego rzeźba Zaraz zagramy na skrzyżowaniu ulic Gdańskiej i Słowackiego, która przedstawia muzyków ze skrzypcami, altówką, kontrabasem i innymi instrumentami, i jest swoistym drogowskazem ku Dzielnicy Muzycznej^[37]; trzecia rzeźba – Przebudzenie elfów – znajduje się nieopodal, w Parku Kochanowskiego przy ulicy Mickiewicza).
• Bydgoskie Centrum Finansowe (dawniej Galeria Handlowa „Drukarnia”),
• 5 willi i około 145 kamienic, w tym ponad 50 o bogato zdobionych fasadach w neostylach nawiązujących do renesansu, manierystyzmu i baroku, historyzmu malowniczego, secesji i modernizmu^[2],
• monumentalny gmach szkoły wojennej, po 1945 siedziba Pomorskiego Okręgu Wojskowego, a po 2004 r. również instytucji NATO i Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych RP,
• zabytkowa stacja wodociągów w 1900 r.,
• zespół koszar wojskowych z II połowy XIX wieku,
• największy w mieście kompleks sportowy,
• największy w mieście i w Polsce park miejski „Myślęcinek”,
• konsulat honorowy Ukrainy (ul. Gdańska 76).

Architektura

Spacer Gdańską i uliczkami do niej przyległymi to przegląd stylów i prądów w budownictwie ostatnich dwóch stuleci. Przy ulicy spotyka się skromne, parterowe budynki frontowe, parterowe domy reprezentujące typ budownictwa podmiejskiego, kamienice czynszowe dwu- i trzypiętrowe (jest ich blisko 100) oraz wielkomiejskie kamienice cztero- i pięciopiętrowe oraz monumentalne gmachy.

92% zabudowy ul. Gdańskiej pochodzi sprzed 1920 r.^[2] Z tego połowa istniejącej zabudowy została wzniesiona bądź przebudowana w latach 1890–1914 – czasach, kiedy powstawała w Bydgoszczy najbogatsza architektura historyzująca, ze detalami i zdobieniami nawiązującymi do sztuki renesansu, manierystyzmu i baroku, a następnie secesji i wczesnego modernizmu.

Na Gdańskiej swoje dzieła zostawili najwybitniejsi bydgoscy architekci. Wzdłuż ulicy można podziwiać kamienice i obiekty autorstwa:

• Józefa Święcickiego – 21 (istnieje 20)
• Fritza Weidnera – 8
• Rudolfa Kerna – 7
• Karla Bergnera – 5
• Alfreda Schleusenera – 3
• Carla Rose – 2
• Paula Sellnera – 2

Tworzyli tu również swoje dzieła architekci berlińscy: m.in. Heinrich Seeling, Otto Walther, W. Hildebrandt.

Licząc z uliczkami bocznymi zrealizowano tu do 1914 r. ponad 30 kamienic autorstwa J. Święcickiego, 19 projektu Rudolfa Kerna, 14 Fritza Weidnera i szereg innych autorstwa m.in. Karla Bergnera, Paula Böhma, Ericha Lindenburgera i innych.

Zabytki

W 2015 r. w rejestrze zabytków znajdowało się 28 obiektów położonych przy ulicy Gdańskiej^[38].

Najstarszym zachowanym obiektem jest pochodzący z przełomu XVI i XVII w. kościół Klarysek. Jednak najwięcej zabytków dotyczy stylowych kamienic zbudowanych w okresie 1880–1914 r.

Ulica Gdańska z widokiem na plac Wolności

Ważne obiekty

Nr	Obiekt	Adres	Lata budowy	Lata przebudowy	Budowniczy	Styl architektoniczny	Wpisany do rejestru zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Kościół Klarysek	Gdańska 2	1582–1602	1618–1645		gotycko-renesansowy		najstarszy obiekt położony przy ulicy
2.	Kamienica Maxa Zweiningera	Focha 2 – róg Gdańskiej	I poł. XIX w.	1901–1902	Karl Bergner	secesja		arkady od 1940 r. według proj. Jana Kossowskiego
3.	Muzeum Okręgowe	Gdańska 4	1615–1618	1878		neorenesans, neomanieryzm		fragment dawnego kompleksu klasztornego Klarysek
4.	Kamienica Augusta Mentzla	Gdańska 5	1853	1909	Rudolf Kern	secesja		do 2017 mieściła aptekę „Pod Łabędziem” i muzeum farmacji, otwarte ponownie w grudniu 2022[39]
5.	Galeria Drukarnia	Gdańska 6-8	2006			funkcjonalizm		wybudowana na miejscu najstarszej drukarni w Bydgoszczy z pocz. XIX w.
6.	Kamienica Gdańska 9	Gdańska 9	III ćw. XIX wieku			eklektyzm		w niszach – kamienne alegorie handlu i przemysłu
7.	Kamienica Ernsta Mixa	Gdańska 10	1863	1905, 1913–1914	Fritz Weidner	modernizm		mieściła kino „Kristal”, potem „Pomorzanin”, siedziba klubu „Mózg”
8.	Hotel „Pod Orłem”	Gdańska 14	XVIII wiek	1893–1896	Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok		najstarszy zachowany hotel w mieście
9.	Dom Towarowy „Jedynak”	Gdańska 15	1910–1911		Otto Walther	modernizm		jeden z najstarszych domów towarowych w Bydgoszczy
10.	Kamienica Emila Bernhardta	Gdańska 16	1882–1884	1918–1920	Carl Stampehl, Rudolf Kern	eklektyzm		mieściła kawiarnię „Wiener Cafe”
11.	Kamienica Aleksandra Timma	Gdańska 17	1852	1910	B. Brinkmann, O.F.W. Muller	historyzm w nawiązaniu do arch. średniowiecznej		mieszkał tu od 1935 r. Stanisław Brzęczkowski
12.	Rzeźba „Wędrowiec”	Gdańska 17	2005		Michał Kubiak			rzeźba przedstawiająca przechodnia podziwiającego neobarokową architekturę hotelu „Pod Orłem”
13.	Pomorski Dom Sztuki	Gdańska 20	1886–1887	1910–1920	Gustaw Reichert	historyzm klasycyzujący		od 1972 r. mieściła scenę Opery Nova, a od 2006 r. salę koncertową Akademii Muzycznej
14.	Kościół św. Piotra i Pawła	Plac Wolności 5	1872–1876		Friedrich Adler	eklektyczny neogotyk z elementami romanizującymi		do 1945 r. kościół ewangelicko-unijny pw. św. Pawła
15.	Kamienica PKO	Gdańska 23	III ćw. XIX w.	1947–1949	kamienica zniszczna w 1945, odbudowana bez zachowania historycznego kształtu	funkcjonalizm		siedziba oddziału PKO BP
16.	Kamienica Plac Wolności 1	Plac Wolności 1 – róg Gdańskiej	1896–1898		Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok		jedno z najlepiej ocenianych dzieł Józefa Święcickiego
17.	Kamienica Gdańska 22	Gdańska 22	III ćw. XIX w/	1883	Carl Stampehl	eklektyzm
18.	Kamienica Carla Meinhardta	Gdańska 27	1908–1909		Alfred Schleusener	modernizm historyzujący		mieści aptekę „Centralna”, partię szczytową ujmują postacie aniołów
19.	Kamienica przy ul. Gdańskiej 24	Gdańska 24	1906–1907					około 1926 otwarto tu salon Forda firmy Butkowski & Spółka. Kamienica pozbawiona jest w całości dwóch ostatnich istniejących dawniej pięter i wszystkich secesyjnych ozdób. Na tyłach kamienicy aż do placu Wolności 1 znajdowały się przed 1939 warsztaty samochodowe[40].
20.	Kamienica Thomasa Frankowskiego	Gdańska 28	1897–1898		Fritz Weidner	historyzm malowniczy
21.	Kamienica Oskara Ewalda	Gdańska 30	1895–1896		Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok		najwyższą kondygnację zajmowało atelier fotograficzne przekryte szklanym dachem
22.	Kamienica Georga Sikorskiego	Gdańska 31	1902–1903		Fritz Weidner	styl malowniczy		Do końca marca 2017 funkcjonował tu najstarszy salon fryzjerski w Bydgoszczy o nazwie Kosmyk[41], z tradycją sięgającą 1878 roku[42].
23.	Kamienica Gdańska 33	Gdańska 33	1876–1878			eklektyzm, neobarok		mieszkał tutaj Witold Bełza, co upamiętnia tablica
24.	Kamienica Krasińskiego 2	Krasińskiego 2 – róg Gdańskiej	1912		Julius Knüpfer	modernizm klasyczny		w latach 1919–1939 mieścił się to Dom Towarowy Bonifacego Cyrusa
25.	Kamienica Fritza Weidnera	Gdańska 34	II poł. XIX w.	1914	Fritz Weidner	styl malowniczy		w kamienicy mieszkał Fritz Weidner
26.	Kamienica Juliusa Greya	Gdańska 35	1887	1909	Rudolf Kern	eklektyzm		mieściła się tu do 2003 r. kawiarnia „Cristal”
27.	Kamienica Theonii Reichhardt	Gdańska 36	1875	1897–1898	Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok
28.	Pomnik Mariana Rejewskiego	Gdańska 39	2005		Michał Kubiak			pomnik bydgoszczanina, pogromcy niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma
29.	Willa Aronsohna	Śniadeckich 1 – róg Gdańskiej	1866			neorenesans		willę zamieszkiwał do 1918 r. Honorowy Obywatel Bydgoszczy Lewin Louis Aronsohn
30.	Kamienica Stanisława Miaskowskiego	Gdańska 40	1852		budowniczy Trieb	pozbawiona cech stylowych po przebudowie w latach 30. XX w.		jedna z najstarszych zachowanych w oryginalnej formie kamienic na ul. Gdańskiej
31.	Kamienica Maxa Rosentala	Gdańska 42	1905–1906		Fritz Weidner	styl malowniczy
32.	Dom Handlowy „Rywal”	Gdańska 43-45	1971–1973			funkcjonalizm		w 2002 r. dokonano modernizacji budynku
33.	Biurowiec BSS „Społem”	Gdańska 47	1971–1973			funkcjonalizm		biurowiec powstał w miejscu wcześniejszej pierzei z 3 ćwierci XIX w.; w jednej z kamienic urodził się Walter Leistikow, twórca berlińskiej secesji
34.	Willa Heinricha Dietza	Gdańska 48	1897–1898		Heinrich Seeling	styl malowniczy		właściciel był radnym miejskim i posłem do parlamentu pruskiego
35.	Willa Wilhelma Blumwe	Gdańska 50	1900–1902		Hildebrandt	neorenesans włoski		willa nawiązuje do renesansowej Villa Rotonda Andrea Palladio (Vicenza)
36.	Kamienica Carla Rose	Gdańska 51	1903–1904		Carl Rose	eklektyzm z elementami secesji		pozbawiona detali arch. po 1945 r.
37.	Kamienica Roberta Grundtmanna	Słowackiego 1 – róg Gdańskiej	1905–1906		Alfred Schleusener	modernizm		mieściła się tu kawiarnia „Cafe Metropol”, a za PRL – restauracja „SIM”
38.	Kaplica Klarysek	Gdańska 56	1900–1901		nieznany	modernizm klasycyzujący		początkowo kamienica Adolfa Kolwitza
39.	Kamienica Aleksandra Olszyńskiego	Gdańska 58	1894–1895		Heinrich Arndt	eklektyzm z elementami neobaroku i neorenesansu		do 1914 r. miało tu swoją siedzibę Stowarzyszenie Higieny Ludowej w Bydgoszczy
40.	Kamienica Carla Meyera	Gdańska 60	1891–1892		Carl Meyer	eklektyzm		w niszy postać alegoryczna przedstawiająca Architekturę i Budownictwo
41.	Kamienica Alfreda Schleusenera	Gdańska 62	1910–1911		Alfred Schleusener	modernizm		dom własny Alfreda Schleusenera
42.	Kamienica Józefa Święcickiego	Gdańska 63	1894		Józef Święcicki	eklektyzm, neobarok, neorenesans		dom własny Józefa Święcickiego
43.	Kamienica Eduarda Schulza	Gdańska 66	1904–1905		Rudolf Kern	secesja		w dwudziestoleciu międzywojennym „Dom Niemiecki”
44.	Kamienica Gdańska 67	Gdańska 67	1910–1911		Rudolf Kern	modernizm z elementami secesji
45.	Kamienica Eduarda Schulza	Gdańska 68	1904–1905		Rudolf Kern	secesja		na zapleczu działała restauracja i teatr niemiecki „Elysium”, w okresie po II wojnie światowej – restauracja „Słowianka”
46.	Kamienica Gdańska 71	Gdańska 71	1906–1908		Rudolf Kern (?)	modernizm eklektyczny		w 1924 r. urządzono w budynku Oddział Ginekologiczno-Położniczy Szpitala Miejskiego.
47.	Kamienica Gdańska 73	Gdańska 73	1874-1875	1892, 1919, 1931	Anton Hoffmann			dom wybudowany jako jednopiętrowy przez właściciela parceli robotnika kolejowego Daniela Kukuka (pozwolenie na budowę wydano w lipcu 1874). Prawe skrzydło pochodzi prawdopodobnie z 1892, rok później w lewej części urządzono sklep i przebito witrynę. W 1919 przebudowano na cele handlowe prawą część budynku; był tu m.in. sklep z artykułami metalowymi. Kolejna przebudowa lokali handlowych na parterze miała miejsce w 1931. W przypadku realizacji obejścia ul. Cieszkowskiego dopuszczone wyburzenie obiektu[43] jako jednego z 23 obiektów[44].
48.	Kamienica Gdańska 75	Gdańska 75	1883			eklektyzm		na frontonie – kamienna główka Hermesa
49.	Kamienica Gdańska 77	Gdańska 77	1882–1883			eklektyzm
50.	Kamienica Ernsta Bartscha	Gdańska 79	1898–1899		Fritz Weidner	styl malowniczy
51.	Kamienica Paula Storza	Gdańska 81	1897			eklektyzm, neomanieryzm		putta nad oknami I piętra
52.	Kamienica Gdańska 83	Gdańska 83	1890			eklektyzm, neomanieryzm		właścicielem budynku był m.in. Carl Rose. W 2017 przeprowadzono remont elewacji[45].
53.	Willa Carla Grosse	Gdańska 84	1898–1899		Karl Bergner	styl malowniczy		W latach 1962–1992 mieścił się tu klub Milicji Obywatelskiej. Przez szereg lat uważano mylnie, że w l. 20. XX wieku właścicielem willi była Pola Negri[46].
54.	Kamienica Otto Riedla	Świętojańska 2 – róg Gdańskiej	1911–1912		Paul Sellner	modernizm		w budynku do 25 kwietnia 2020 mieściła się piekarnia, od 1924 w rękach rodziny Bigońskich[47]
55.	Kamienica Rudolfa Kerna	Al. Mickiewicza 1 – róg Gdańskiej	1903–1904		Rudolf Kern	secesja		dom własny Rudolfa Kerna
56.	Kamienica Gdańska 86	Gdańska 86	1887–1888		Józef Święcicki	eklektyzm, neorenesans francuski		elewacja z ozdobnymi dekoracjami sztukateryjnymi (dzieci, syreny); w budynku mieszkał okresowo właściciel Bydgoskich Fabryk Mebli Otto Pffeferkorn
57.	Willa Hugona Hechta	Gdańska 88-90	1888–1889		Józef Święcicki	neorenesans francuski		W latach 1900–1939 właścicielem domu był społecznik i lekarz Hermann Dietz
58.	Kamienica Gdańska 91	Gdańska 91	1897–1898		Fritz Weidner	styl malowniczy
59.	Kamienice Hugona Hechta	Gdańska 92-94	1889–1892		Józef Święcicki	neorenesans francuski		W czerwcu 1921 r. w budynku, należącym do pierwszego polskiego prezydenta miasta Jana Maciaszka, gościł Józef Piłsudski
60.	Kamienica Carla Bradtke	Gdańska 93	1895–1896		Józef Święcicki	historyzm z elementami rokokowymi
61.	Kamienica Gdańska 95	Gdańska 95	1912–1913		Paul Sellner	modernizm
62.	Kamienica Stanisława Rolbieskiego	Gdańska 96	1891–1892		Józef Święcicki	eklektyzm, neorenesans francuski		w latach okupacji mieściła się tu siedziba Niemieckiego Frontu Pracy
63.	Kamienica Adama Wysockiego	Gdańska 100 – róg Chodkiewicza	1935		Paweł Wawrzon	funkcjonalizm		rozważane wyburzenie budynku pod ewentualne wprowadzenie torowiska w ul. Chocimską[48]
64.	Kamienica Reinholda Zschiesche	Chocimska 1 – róg Gdańskiej	1885–1888		Józef Święcicki	eklektyzm
65.	Kamienica Carla Peschela	Gdańska 101	1892–1893		Józef Święcicki	eklektyzm
66.	Kamienica Rudolfa Gehrke	Gdańska 113	1886		Józef Święcicki	eklektyzm, neorenesans
67.	Willa Fritza Heroldta	Gdańska 119	1895–1896		Fritz Weidner	eklektyzm, neobarok		w latach 20. XX w. mieszkał tu Antoni Chołoniewski, autor „Ducha dziejów Polski”
68.	Kamienica Gdańska 121	Gdańska 121	2008			funkcjonalizm
69.	Kamienica Gdańska 125	Gdańska 125	1895 (Święcicki)	1993–1996		funkcjonalizm		współczesna kamienica stanęła w miejscu wcześniejszego neobarokowego budynku z lat 90. XIX w. autorstwa Józefa Święcickiego
70.	Kamienica Kazimierza Figurskiego	Gdańska 127	1900–1901		nieznany	styl malowniczy
71.	Kamienica Ernsta Friebela	Gdańska 130	1911		Karl Gehrke	modernizm
72.	Kamienica Gdańska 131	Gdańska 131	1892–1893		nieznany	eklektyzm
73.	Kamienica Gdańska 139	Gdańska 139	1877	2000	A. Wiese	funkcjonalizm
74.	Kamienica Georga Weisa	Gdańska 141	1906–1907		Georg Weis	modernizm		dom własny mistrza murarskiego Georga Weisa
74.	Kamienica	Gdańska 146	1910					Kamienicę wzniesiono na planie litery „L”. Do ul. Gdańskiej przylega niewielka część z charakterystycznym, wysokim szczytem w centralnej części obiektu. W 2022 przeprowadzono remont kamienicy, dodając na parterze boniowanie i odtwarzając opaski wokół okien[49]
74.	Kamienica	Gdańska 148	1911					Trzykondygnacyjny budynek zbudowany został na planie zbliżonym do prostokąta. Elewację frontową zdobią oryginalne dwuskrzydłowe wrota z naświetlem łukowym. Wokół okiem zachowały się opaski, a parter od wyższych kondygnacji rozdziela gzyms[49].
75.	Gmach Szkoły Wojennej	Gdańska 190	1913–1914		Arnold Hartmann, Robert Schlezinger	eklektyzm, neobarok		siedziba Szkoły Podchorążych (1920–1939), sztabu Pomorskiego Okręgu Wojskowego (1947–2007), od 2007 r. Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych RP
76.	Pomorskie Muzeum Wojskowe	Czerkaska 2 – róg Gdańskiej	1973		Zbigniew Kortas	funkcjonalizm		prezentuje wojskowe dzieje Pomorza i Kujaw począwszy od Powstania wielkopolskiego 1918–1919
77.	Koszary wojskowe	Gdańska 147	1884–1914			mur pruski		40 budynków koszarowych. W 2022 podjęto remont dawnego kasyna z werandą, zbudowanego w 1889[50]
78.	Stadion im. Zdzisława Krzyszkowiaka	Gdańska 163	od 1955		Jerzy Hofmann			kompleks sportowy o pow. 25 ha, mieści m.in. Galerię Sportu Bydgoskiego
79.	Stacja wodociągów Las Gdański	Gdańska 242	1900		F. Marschall	neogotyk		kompleks budynków wodociągów miejskich
80.	Leśny Park Kultury i Wypoczynku	Gdańska	od 1972		Aleksander Pietrzak i Edward Bartmann			park o powierzchni 830 ha

Skrzyżowanie ulicy Gdańskiej z ul. Dworcową i Pomorską

Komunikacja

Przez ulicę Gdańską przejeżdżają tramwaje linii: 1, 2, 4, 6, 10 i 11, z czego 4, 6 i 11 skręcają na ul. Chodkiewicza na Bielawy, a 1, 2 i 10 kursują do Myślęcinka. Na różnych odcinkach ulicy kursują również autobusy linii 52, 65, 71, 77, 93, 94 i 31N (nocna).

W 2012 na odcinku od ul. Mickiewicza do placu Wolności kosztem 281 tys. zł powstał pierwszy w Bydgoszczy kontrapas rowerowy^[51].

W połowie 2020 zakończyła się budowa buspasów na odcinku na północ od wiaduktu kolejowego w kierunku Osielska (od oddanego do użytku 3 czerwca 2020 ronda przy ul. Rekreacyjnej do pętli w Myślęcinku). W rozstrzygniętym w sierpniu 2017 przetargu na realizację tej inwestycji wybrana została oferta firmy Budimex, opiewająca na kwotę 10,2 mln zł^[52]. Realizacja inwestycji miała nastąpić w ciągu 21 miesięcy do lipca 2019, jednak ze względu na problemy projektowe (spór z Miejskimi Wodociągami i Kanalizacją na temat odprowadzania wód opadowych) uległa ona opóźnieniu^[53]. Zezwolenie na realizację inwestycji drogowej (ZRID) zostało wydane dopiero 11 września 2019^[54], a zakończenie prac, przewidywane pierwotnie na maj 2020^[55], zostało przesunięte na połowę 2020^[56]. Równocześnie z budową buspasów posadzono wzdłuż ulicy 100 drzew, m.in. wiśnie japońskie odmiany amanogawa^[57] czy lipy holenderskie, a także mniejsze rośliny takich gatunków, jak sosna kosodrzewina, dzika róża, liliowiec, miskant chiński i magnolia gwiaździsta^[58].

Również w 2020 powstała koncepcja przebudowy zlokalizowanych w jedni ulicy przystanków tramwajowych na przystanki typu wiedeńskiego^[59]. Jako pierwsze przebudowane zostaną przystanki w rejonie ul. Chodkiewicza^[60].

Zobacz też

• Śródmieście (Bydgoszcz)

Place i ulice:

• Plac Wolności w Bydgoszczy
• Ulica Dworcowa w Bydgoszczy
• Ulica Śniadeckich w Bydgoszczy
• Ulica Słowackiego w Bydgoszczy
• Ulica Cieszkowskiego w Bydgoszczy
• aleja Mickiewicza w Bydgoszczy

Świątynie:

• Kościół Klarysek Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bydgoszczy
• Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Bydgoszczy
• Kaplica sióstr Klarysek w Bydgoszczy

Muzea:

• Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy
• Muzeum Farmacji w Bydgoszczy
• Pomorskie Muzeum Wojskowe
• Galeria Sportu Bydgoskiego

Inne obiekty:

• Hotel Pod Orłem w Bydgoszczy
• Gmach Szkoły Wojennej w Bydgoszczy
• Dom Towarowy Jedynak w Bydgoszczy
• Pomniki i rzeźby w Bydgoszczy
• Stadion im. Zdzisława Krzyszkowiaka

Parki:

• Park Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
• Leśny Park Kultury i Wypoczynku

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Derenda (red.): Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6.
• Daria Bręczewska-Kulesza: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia.
• Daria Bręczewska-Kulesza, Bogna Derkowska-Kostkowska, A. Wysocka [i inni]: Ulica Gdańska. Przewodnik historyczny, Bydgoszcz 2003.
• Iwona Jastrzębska-Puzowska: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850–1920. Wydawnictwo MADO. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5.
• Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996.

Linki zewnętrzne

• Jeszcze Bydgoszcz nie zginęła

Ulica Gdańska na wysokości kamienicy nr 5

Skrzyżowanie ulicy Gdańskiej z al. Mickiewicza