Ulica Karmelicka w Warszawie

Ulica Karmelicka w Warszawie
	Muranów
	; Ulica Karmelicka przy Anielewicza
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Długość	1100 m
Przebieg
	Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Ulica Karmelicka w Warszawie
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Karmelicka w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Karmelicka w Warszawie
	52°14′50,8″N 20°59′32,1″E/52,247444 20,992250

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-134-0796-30 / Knobloch, Ludwig / CC-BY-SA

Getto warszawskie – ulica Karmelicka widziana z ulicy Leszno (maj 1941)

Ulica Karmelicka – ulica warszawskiego osiedla Muranów, zaczynająca się ślepo w pobliżu alei „Solidarności” i biegnąca na północ do ul. Stawki.

Historia

Nazwa ulicy, która po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach miejskich w 1682, pochodzi od kościoła Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, budowę którego rozpoczął w tym roku zakon karmelitów trzewiczkowych^[1].

Ulica została wytyczona około roku 1750 w miejscu starszej uliczki, skasowanej w związku z budową klasztoru. W 1762 południową stronę ulicy zajmowały ogrody należące do karmelitów, zaś około roku 1796 powstał budynek klasztoru.

Przy północnej stronie ulicy u zbiegu z ul. Leszno (obecnie al. „Solidarności”) wznosiły się dwa dworki, za nimi w kierunku nieistniejącej dziś ulicy Mylnej ciągnął się ogród o regularnych kwaterach, poprzedzony murowanym przyulicznym domem. Na tyłach owego domu znajdowała się niewielka posesja należąca do Starej Warszawy, na której biły źródła z których czerpano wodę do cystern, przekazywaną następnie drewnianym wodociągiem na Rynek Starego Miasta.

Posesją narożną u zbiegu z Mylną zarządzali wspólnie luteranie i kalwiniści; od roku 1736 mieścił się tam przytułek dla ubogich chorych, wraz z cmentarzem ewangelickim założonym wraz z jurydyką Leszno w roku 1648. W roku 1807 po wyroku sądu sporny grunt podzielono pomiędzy oba protestanckie kościoły: luteranie otrzymali większość terenów dawnego cmentarza oraz Szpital Ewangelicki, rozbudowany w latach 1835–1837 według projektu Adolfa Schucha.

Pierwsze kamienice pojawiły się przy Karmelickiej dopiero w latach dwudziestych XIX wieku w okolicy skrzyżowania z ówczesną ul. Leszno. Około roku 1863 Karmelicka została przedłużona aż do ul. Dzielnej i już w ciągu pierwszego roku swego istnienia nowy odcinek ulicy, nazwany ulicą Nowokarmelicką, został zabudowany pięcioma dwupiętrowymi kamienicami. W końcu XIX wieku przy Karmelickiej powstawały już wyłącznie trzy i czteropiętrowe domy; jednak niezabudowanych gruntów było już bardzo mało.

W roku 1899 istniał plan przedłużenia Karmelickiej i połączenia jej z Nowokarmelicką, później – Ksawerego Druckiego-Lubeckiego (obecnie jest to fragment al. Jana Pawła II), za pośrednictwem biegnącej przy Pawiaku nieistniejącej już ulicy Więziennej, jednak zamysłu tego ostatecznie nie zrealizowano.

W roku 1908 Karmelicką pojechał elektryczny tramwaj linii 19; początkowo jego trasa wiodła z placu Zbawiciela do pętli znajdującej się u zbiegu Gęsiej (obecnie ul. Anielewicza) i Dzikiej, noszącej dziś nazwę ul. Zamenhofa. Po roku 1915 linię wydłużono do ul. Powązkowskiej.

Dwukrotnie planowano rozbudowę Szpitala Ewangelickiego: w roku 1935 według projektu Remigiusza Ostoi-Chodkowskiego oraz w roku 1937 według planów Józefa Szanajcy i Bohdana Lacherta; ostatecznie jednak do nadbudowy gmachu nie doszło.

W 1939 ulica nie odniosła poważnych zniszczeń. W listopadzie 1940 znalazła się w obrębie getta warszawskiego, do którego nie włączono jedynie Szpitala Ewangelickiego. Była główną ulicą łączącą północną i południową część tzw. dużego getta^[2]. W 1942 wyłączono z dzielnicy zamkniętej parzystą stronę Karmelickiej, jednak strona nieparzysta wciąż wchodziła w skład tzw. szopów, czyli zatrudniających Żydów niemieckich zakładów produkcyjnych zlokalizowanych na terenie getta.

W latach 1943–1944 Niemcy spalili i zburzyli niemal całą zabudowę szopów i ulicy Karmelickiej. Ocalały jedynie kościół Narodzenia NMP i budynek Szpitala Ewangelickiego (zniszczony w 1944 podczas powstania warszawskiego). Po powstaniu w getcie warszawskim odcinek współczesnej ulicy pomiędzy ulicami: Gęsią (Anielewicza) i Wołyńską (Lewartowskiego) znalazł się w obrębie obozu koncentracyjnego KL Warschau^[3]. W miejscu wzniesionego po wojnie budynku pod nr 17a znajdowało się obozowe krematorium^[4].

Ostatnie ruiny dawnej zabudowy ulicy rozebrano w roku 1948 podczas budowy osiedla Muranów, zaprojektowanego przez Bohdana Lacherta. Jednocześnie przesunięto bieg ulicy o kilkanaście metrów, skasowano jej początkowy odcinek oraz wydłużono do ul. Anielewicza oraz od ul. Lewartowskiego (dawnej Wołyńskiej) do ul. Stawki. W pierwszej połowie lat sześćdziesiątych, po rozebraniu dawnego więzienia Gęsiówka, przebito ostatni odcinek ul. Karmelickiej między ulicami Anielewicza i Lewartowskiego.

W 1977 pod nr 17 otwarto pierwszą w Polsce automatyczną pralnię samoobsługową^[5].

Ważniejsze obiekty

Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie
V Liceum Ogólnokształcące im. Księcia Józefa Poniatowskiego
Wszechnica Polska Akademia Nauk Stosowanych w Warszawie
Szkoła Podstawowa nr 210 im. Bohaterów Pawiaka
Muzeum Historii Żydów Polskich
Skwer Willy’ego Brandta z pomnikiem Willy’ego Brandta
Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 7 im. Bronisława Geremka

Obiekty nieistniejące

Szpital Ewangelicki w Warszawie

Przypisy

↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 154-155. ISBN 978-83-62189-08-3.
↑ Henryk Makower: Pamiętnik z getta warszawskiego październik 1940–styczeń 1943. Wrocław: Ossolineum, 1997, s. 171. ISBN 83-04-02260-5.
↑ Bogusław Kopka: Konzentrationslager Warschau. Historia i następstwa. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2007, s. 629. ISBN 978-83-60464-46-5.
↑ Marek Kozubal. Koniec sporu historyków: wiadomo, gdzie był KL Warschau. „Rzeczpospolita”, s. A6, 12 kwietnia 2017.
↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1 IV–30 VI 1977. „Kronika Warszawy”. 4 (32), s. 149, 1977.

Bibliografia

Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 5. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 239. ISBN 83-909794-6-2.
Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski: Tu było getto. Tak dziś wyglądają te same miejsca: Najbardziej niebezpieczna ulica getta. warszawa.gazeta.pl, 21.07.2012. [dostęp 2012-07-23].

Linki zewnętrzne

Ulica na portalu warszawa1939.pl

[1] Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 154-155. ISBN 978-83-62189-08-3.

[2] Henryk Makower: Pamiętnik z getta warszawskiego październik 1940–styczeń 1943. Wrocław: Ossolineum, 1997, s. 171. ISBN 83-04-02260-5.

[3] Bogusław Kopka: Konzentrationslager Warschau. Historia i następstwa. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2007, s. 629. ISBN 978-83-60464-46-5.

[4] Marek Kozubal. Koniec sporu historyków: wiadomo, gdzie był KL Warschau. „Rzeczpospolita”, s. A6, 12 kwietnia 2017.

[5] Kronika wydarzeń w Warszawie 1 IV–30 VI 1977. „Kronika Warszawy”. 4 (32), s. 149, 1977.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne