Ulica Kosmiczna w Katowicach

ulica Kosmiczna

Giszowiec
Ulica Kosmiczna widoczna z ulicy Mysłowickiej (widok w kierunku południowym)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Długość	772,5 m[1]
Poprzednie nazwy	– ulica Barbary – Barbarastraße – ulica Barbary
Przebieg
↑ ul. Mysłowicka (boczna) 0m ← ul. Mysłowicka → 225m ul. Miła 225m ul. Sputników 475m ul. Sputników 740m ul. Pod Kasztanami 772m ← ul. Górniczego Stanu → ↓ Szlak Dolinki Murckowskiej
Położenie na mapie Katowic ulica Kosmiczna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Kosmiczna
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Kosmiczna
50°13′23,6″N 19°04′31,1″E/50,223230 19,075303

Ulica Kosmiczna w Katowicach – ulica we wschodniej części Katowic, położona na całej swojej długości na obszarze dzielnicy Giszowiec. Łączy ona ulicę Mysłowicką z ulicą Górniczego Stanu. Początkowo droga ta stanowiła dukt, a obszar wokół niej rezerwę pod rozbudowę powstałego w 1907–1910 osiedla patronackiego Giszowiec. Pierwsza zabudowa powstała w latach 20. XX wieku (osiedle Neubau), a późniejsza po II wojnie światowej. Obecnie ulica Kosmiczna okala zabudowaną część Giszowca od wschodniej strony, a przy niej prócz domów mieszkalnych znajduje się m.in. szyb „Roździeński” likwidowanej kopalni „Wieczorek”.

Przebieg

Numeracja budynków przy ulicy Kosmicznej zaczyna się przy skrzyżowaniu z ulicą Mysłowicką i w kierunku południowym rośnie ona tylko po stronie zachodniej. Od tego miejsca droga ta na całej długości biegnie prostolinijnie w kierunku południowym. Do skrzyżowania z ulicą Górniczego Stanu, gdzie ulica Kosmiczna kończy swój bieg, od strony zachodniej łączy się z ulicami: Miłą, Sputników (dwa razy) i Pod Kasztanami. Na wysokości numerów 1–4 i 25 przy ulicy znajdują się przystanki autobusowe z obustronnymi stanowiskami. Od skrzyżowania z ulicą Górniczego Stanu numeracja budynków przy ulicy rośnie potem po wschodniej stronie w kierunku północnym^[2].

Opis i dane techniczne

Ulica Kosmiczna w środkowej części (widok w kierunku północnym)

Ulica Kosmiczna przebiega przez teren katowickiej dzielnicy (jednostki pomocniczej) Giszowiec na całej swojej długości^[2]. Jest to droga powiatowa o klasie drogi lokalnej^[3]. Długość ulicy Kosmicznej wynosi 772,5 m, a jej powierzchnia 4 590 m²^[1]. Jest ona w administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach^[4]. W systemie TERYT ulica widnieje pod numerem 09437^[5]. Kod pocztowy dla adresów wzdłuż ulicy to 40-457^[6]. Wierni rzymskokatoliccy mieszkający przy ulicy Kosmicznej przynależą do obydwu giszowieckich parafii: numery 1-25 i 57-62 do parafii św. Barbary^[7], natomiast 26-56 do wspólnoty parafialnej św. Stanisława Kostki^[8].

Przez ulicę, na całej swej długości przebiega fragment czarnego Szlaku Dolinki Murckowskiej^[9].

Ulicą kursują autobusy miejskiego transportu zbiorowego na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego. W ciągu ulicy zlokalizowane są dwa przystanki ze stanowiskami w obydwie strony: Giszowiec Kosmiczna i Giszowiec Szyb Roździeński. Według stanu z połowy listopada 2020 roku, z obydwu przystanków odjeżdżają następujące linie: 30, 72, 108, 223, 292, 674 (w kierunku południowym), 695 i 920. Linie te łączą bezpośrednio z większością dzielnic Katowic, a także z ościennymi miastami, w tym z Mikołowem, Mysłowicami i Siemianowicami Śląskimi^[10].

Przy ulicy Kosmicznej, według stanu z połowy listopada 2020 roku, znajdują się następujące przedsiębiorstwa i obiekty: zakład ogrodniczy (ul. Kosmiczna 58)^[11], salon meblowy (ul. Kosmiczna 60)^[12], szyb „Roździeński” Kopalni Węgla Kamiennego „Wieczorek”^[13] i Rodzinny Ogród Działkowy im. Staszica^[14].

Historia

Fragment powstałego w latach 20. XX wieku osiedla Neubau przy ówczesnej ulicy Barbary w części północnej Giszowca

Zanim została wytyczona ulica Kosmiczna, w przebiegu przyszłej ulicy ciągnął się dukt leśny, powstały pod koniec XIX wieku^[15]. Na zachód od przyszłej ulicy w latach 1907–1910 powstało osiedle patronackie Giszowiec z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben – Antona Uthemanna, a architektami osiedla byli Georg i Emil Zillmannowie^[16]. Sam zaś obszar wzdłuż przyszłej ulicy Kosmicznej pozostawał niezabudowany – stanowił on pas rezerwowy o szerokości 130 metrów pod przyszłą rozbudowę osiedla^[17].

Do rozbudowy wrócono po zakończeniu I wojny światowej, kiedy to w związku z panującą wówczas dobrą koniunkturą na węgiel kamienny, wzrosło zapotrzebowanie na nowych pracowników do kopalni „Giesche” (obecnie „Wieczorek”). W tym celu spółka Giesche przystąpiła do rozbudowy wschodniej części osiedla patronackiego Giszowiec, w terenie rezerwowym w rejonie obecnej ulicy Kosmicznej. Koncesję na budowę budynków uzyskano w 1920, 1921 i 1924 roku. Powstał wówczas kompleks szeregowej zabudowy z niewielkimi ogródkami^[16]. Osiedle mieszkańcy nazwali „Neubau” (pol. nowa zabudowa)^[16]. W latach międzywojennych nadano obecnej trasy nazwę: ulica Barbary^[15]. Na początku lat 20. XX wieku, w osi północ-południe równolegle do ulicy Barbary, powstała również odnoga linii wąskotorowej prowadzącej do cegielni i szybu Wschodniego kopalni „Giesche”^[17]. Droga w okresie niemieckiej okupacji Polski w latach 1939–1945 została przemianowana na Barbarastraße^[15].

Budynki powstałe przez ZBOR na zlecenie kopalni „Wieczorek”, wybudowane do 1951 roku

Po II wojnie światowej przywrócono przedwojenną nazwę – ulica Barbary^[15]. Przystąpiono również do dalszej rozbudowy Giszowca w rejonie ulicy Barbary. Do 1951 roku Zakład Budowy Osiedli Robotniczych dla kopalni „Wieczorek” zrealizował nowe budynki mieszkaniowe przy wschodniej stronie osiedla – wybudowano wówczas 31 budynków ze 116 mieszkaniami^[13] przy ulicach: Barbary (obecnie Kosmiczna)^[15], Projektowanej (obecnie Sputników) i Odrodzenia (obecnie Pod Kasztanami)^[16]. Po stronie zachodniej ulicy Barbary powstały wówczas jednakowe domy dwurodzinne otoczone ogródkami, a po stronie wschodniej 13 ceglanych, jednakowych budynków^[17]. Architektonicznie budynki nawiązują do architektury sąsiedniej zabudowy z lat międzywojennych^[13].

Szyb „Roździeński” kopalni „Wieczorek”, wydrążony w 1964 roku

Po wschodniej stronie obecnej ulicy Kosmicznej zaczęły powstawać ogrody działkowe. Pierwsze zostały zagospodarowane w 1953 roku – powstały wówczas Pracownicze Ogródki Działkowe „Barbara”, które należały do kopalni „Wieczorek”. W latach 1969–1972 część z nich przydzielono pracownikom kopalni „Staszic”^[16]. W 1974 roku^[14] kopalnia ta pozyskała tereny na południe od szybu „Roździeński” kopalni „Wieczorek”. Założono wówczas POD Staszic. Obecnie Rodzinny Ogród Działkowy im. Staszica liczy 126 działek^[16].

W związku z włączeniem 31 grudnia 1959 roku Giszowca do Katowic^[18] i problemem powtarzających się nazw ulic (ówcześnie w Katowicach istniała już ulica Barbary), przemianowano obecny szlak na ulicę Kosmiczną^[19]. W 1964 roku ukończono prace nad nowym szybem – „Roździeński”, o głębokości 580 metrów. Powstało wówczas nadszybie, dwa budynki z maszynami wyciągowymi, a także taśmociąg transportowy do sortowni „Pułaski”^[13].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni „Staszic”, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Wyburzeniu groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jego uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy^[16]. Do wyburzenia przeznaczono również Neubau w zachodniej pierzei ulicy Kosmicznej. Ostatecznie, od wyburzenia uchroniono m.in. pierzeję ciągnącą się wzdłuż ulicy Kosmicznej^[17]. 18 sierpnia 1978 roku kompleks ten wraz z całym wschodnim układem urbanistycznym Giszowca wpisano do rejestru zabytków^[20].

Zabytkowe budynki przy ulicy Kosmicznej 39-43 w trakcie renowacji w kwietniu 2022 roku

W latach 2003–2004 w rejonie ulic Pod Kasztanami, Górniczego Stanu, Kosmicznej i Działkowej, wybudowano osiedle Pod Kasztanami, którego inwestorem było Katowickie Towarzystwo Budownictwa Społecznego. Osiedle składa się z dziewięciu budynków z 200 mieszkaniami, garażami i dwoma lokalami użytkowymi^[21].

W 2007 roku przeprowadzono remont ulicy. Została wybudowana kanalizacja sanitarna i deszczowa oraz odwodnienie drogi. Położono także nową nawierzchnię asfaltobetonową, kostkę chodnikową, natomiast zatokę autobusową wybetonowano. Koszt inwestycji wyniósł 2 686 443,75 zł^[22].

W dniach 28 i 29 września 2021 roku ze znajdującego się przy ulicy Kosmicznej wieży szybowej szybu „Roździeński” likwidowanej kopalni „Wieczorek” zdjęto wszystkie cztery koła linowe^[23]. Pod koniec 2021 roku rozpoczęła się renowacja zarządzanych przez Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach zabytkowych budynków przy ulicy Kosmicznej 30-38 i 39-43^[24].

Katowicki TBS po wschodniej części ulicy Kosmicznej zaplanował budowę osiedla ekologicznego. W tym celu został zorganizowany konkurs na koncepcję architektoniczno-urbanistyczną osiedla zrównoważonego. Wyniki konkursu ogłoszono 29 października 2021 roku w katowickiej galerii SARP, a pierwsze miejsce przyznano katowickiej pracowni K3Xmore. Według założeń, osiedle to ma łączyć w sobie cechy unikalnej formy architektoniczno-urbanistycznej, komfortu użytkowania, dostępności ekonomicznej, a także ekologii poprzez zapewnienie wysokiej efektywności energetycznej. Zaplanowano osiedle ze 110 lokalami mieszkalnymi o różnych metrażach, wyposażone w komórki lokatorskie, balkony, tarasy lub ogródki. Osiedla ma posiadać także stację ładowania pojazdów elektrycznych, stację rowerów miejskich oraz systemy retencji wody deszczowej, a budynki zielone dachy. Realizacja osiedla planowana jest na lata 2023–2024^[25][26].

Obiekty zabytkowe

Fragment osiedla Neubau (2020)

Przy ulicy znajdują się historyczne budynki^[27] (fragment osiedla Neubau^[17]), wpisane do rejestru zabytków 23 czerwca 1987 roku (nr rej. A/1348/87^[27][20]), pochodzące z początku XX wieku – domy dwurodzinne i czterorodzinne oraz szeregowe domy robotnicze w ogrodach. Budynki te wzniesiono po zakończeniu I wojny światowej. Zabudowa prezentuje styl modernistyczny z elementami romantycznymi i klasycyzującymi oraz neobarokowymi i secesyjnymi^[28]. Wśród nich, przy ulicy Kosmicznej położone są następujące budynki:

• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 1–12);
• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 13–18);
• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 19–25);
• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 26–29);
• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 30–38);
• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 39–43);
• domy mieszkalne (ul. Kosmiczna 44–49).

Przypisy