Ulica Olszowa w Warszawie

Ulica Olszowa w Warszawie

Praga-Północ
Ulica Olszowa, widok ze skrzyżowania z ul. Panieńską w kierunku pl. Weteranów 1863 roku
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Warszawa
Długość	ok. 340 m
Przebieg
ul. Panieńska pl. Weteranów 1863 roku ul. Józefa Sierakowskiego
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Ulica Olszowa w Warszawie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Olszowa w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Olszowa w Warszawie
52°15′01,7″N 21°01′32,4″E/52,250472 21,025667

Ulica Olszowa – ulica w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie.

Jej początki sięgają końca XVIII wieku. Przez większość swojej historii biegła wzdłuż Wisły do mostu, najpierw łyżwowego na jej południowym krańcu, a potem Kierbedzia i Śląsko-Dąbrowskiego na północnym. Aż do końca II Rzeczypospolitej stały przy niej budynki wojskowe. Wzdłuż ulicy biegły tory Kolei Jabłonowskiej, ze stacją Warszawa Most.

Po II wojnie światowej została znacznie skrócona, a jakiś czas potem wchłonęła ulicę Dębową, stając się w większości przebiegu prostopadła do rzeki.

Przebieg ulicy i zabudowa

Ulica Olszowa biegnie w kierunku ze wschodu na zachód, od ulicy Józefa Sierakowskiego krawędzią placu Weteranów 1863 roku, krzyżuje się z Panieńską, po czym, po skręcie pod kątem prostym na południe, kończy się ślepo po kilkudziesięciu metrach^[1][2].

Na całej długości do Olszowej od strony północnej przylega nasyp wprowadzający aleję „Solidarności” na most Śląsko-Dąbrowski. Od strony południowej na odcinku od Sierakowskiego do Panieńskiej stoją budynki Szpitala Praskiego, przypisane adresowo do alei „Solidarności”. Na narożniku z Panieńską znajduje się wejście i wjazd dla karetek Szpitalnego Oddziału Ratunkowego. Za skrzyżowaniem z Panieńską od południowej strony znajduje się pawilon o adresie Panieńska 11, a dalej skwer^[1]. Na krótkim odcinku ulicy od zakrętu na południe, położonym najbliżej Wisły, zachowała się pierwotna nawierzchnia brukowa z kamienia polnego, pochodząca z drugiej połowy XIX wieku^[3]. Odcinek ten kończy się przed domem przy Olszowej 12. Numeracji ulicy przypisany jest także jeden z budynków osiedla Panieńska, z adresem Olszowa 8, choć jest znacznie oddalony na południe od faktycznego zakończenia ulicy^[1].

W 2016 rozpoczęto budowę budynku wielorodzinnego na posesji Olszowa 14^[4].

Historia

Most Kierbedzia i Praga widziane z wieży Zamku Królewskiego, na prawo od mostu wzdłuż brzegu rzeki ulica Olszowa (fot. Konrad Brandel,1873)

Most Kierbedzia widziany z okolic ulicy Olszowej (lata 1890–1900)

Budynki fabryki maszyn młyńskich C. Skoryny przy Olszowej 14 (około 1905)

Fragment ulicy Olszowej z dawną nawierzchnią brukową oraz dom Wendów pod numerem 12 (2015)

Według Jarosława Zielińskiego ulica Olszowa powstała w roku 1775, kiedy zbudowano most Ponińskiego, rozstawiany na łodziach między brzegami Wisły. Jego praski koniec położony był u wylotu ulicy Brukowej. Wówczas wytyczono drogę nad brzegiem na południe od mostu, a na jej północnym końcu urządzono przystań, w której zimą cumowano jego elementy^[3].

Nazwa Olszowa została nadana w 1792 roku tej właśnie drodze, biegnącej wzdłuż brzegu Wisły. W początkach istnienia występowała także pod nazwą Olchowa. W końcu XVIII wieku stało przy niej 13 domów, dworek i rzeźnia. Istotną grupę zawodową wśród mieszkańców stanowili przewoźnicy wiślani, których mieszkało tam wówczas około 30^[5].

W latach 1806–1811 w okresie Księstwa Warszawskiego ulica znalazła się w obrębie fortyfikacji przedmościa, ale nie przestała istnieć, co stało się losem pobliskiej Panieńskiej i wielu innych ulic w tej części Pragi^[3][5][6][7]. Wówczas także powstał zespół murowanych parterowych budynków wojskowych, mieszczący koszary pontonierów i lazaret, a w 1808 roku pierwszy parterowy murowany dom prywatny na posesji przy Olszowej 6^[3].

Po roku 1815 fortyfikacje zostały zlikwidowane, a w 1819 wzniesiono murowany piętrowy dom obok domu przy Olszowej 6^[3].

W latach 1814–1826 w miejscu wyburzonych koszar i lazaretu wybudowano Komorę Wodną projektu Antonio Corazziego, z zapleczem magazynowym^[3]. W 1826 roku został także odnotowany żydowski dom modlitwy, którego utrzymującym i przełożonym był Chaim Hersz Kayler. Był on zlokalizowany w obrębie nieruchomości nr hip. 418 (obecnie Olszowa 10 lub Olszowa 12). Składał się on z jednego pomieszczenia dla 31 wiernych^[8]. W sąsiedztwie, przy Olszowej 16, powstał w roku 1829 parterowy murowany magazyn mostowy^[3].

Około połowy XIX wieku dawna przystań była już zupełnie zamulona i nie nadawała się do cumowania elementów mostu. Rozbudowano za to dla nich magazyny w okolicy Komory Wodnej^[3].

W latach 1859–1864 trwała budowa mostu Aleksandrowskiego, potocznie zwanego mostem Kierbedzia^[9] i prowadzącej doń po praskiej stronie Wisły ulicy Aleksandrowskiej, której nasyp zamknął ulicę Olszową od północy^[10]. Z równoległą Panieńską połączyła ją wówczas wiodąca u stóp nasypu krótka uliczka o nazwie Dębowa^[3].

W tym okresie usypano wzdłuż Olszowej od strony rzeki wał, zabezpieczający ją przed wylewami^[3].

W latach 1869–1879 przy Olszowej mieściło się kilka teatrzyków ogródkowych^[11]. Domy prywatne były przebudowywane bądź na miejscu starych budowano nowe^[3]. Jedynym do dziś istniejącym spośród nich jest dwupiętrowy murowany dom rodziny Wendów z 1876 roku. Jego fasada od strony Wisły ozdobiona była dwoma metalowymi balkonami, okna na pierwszym piętrze miały skromne obramienia, a parter boniowanie^[3][11]. Został on wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta stołecznego Warszawy^[12].

Reklamy w prasie wskazują, że co najmniej od 1881 roku na parceli hipotecznej 415a (późniejszy adres Olszowa 14) działała pracownia rzeźbiarska „C. Skoryna i H. Neuendorff”. Oferowała ona wszelkie wyroby z marmuru, piaskowca i granitu, w tym pomniki i elementy wyposażenia wnętrz^[13][14]. Na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie zachowały się pomniki nagrobne rodzin Lortsch z 1884 roku i Kociołkiewicz z 1883 roku, oba jej wyrobu^[15][16].

W 1888 roku powstała przy Olszowej 12 wytwórnia mydła i perfum Kwiecińskiego wraz ze sklepem „Flora”^[3]. Na Olszową 14 z kolei około 1890 przeniosła się firma „C. Skoryna”, będąca własnością Cezarego Skoryny, produkująca kamienie i maszyny młyńskie. Swoją historią sięgała roku 1794^[3][11][17]. Ogłoszenie prasowe z 1907 roku wskazuje, że firma ta użytkowała wówczas także posesję przy Olszowej 6^[18]. W mniej więcej tym samym czasie w domu Prokulskiej przy Olszowej 8 mieszkało kilku przybyłych z głębi Imperium Rosyjskiego tatarskich handlarzy, będących członkami rosyjskiego artelu^[11]. W okresie przed I wojną światową Olszowa miała charakter ubogiego praskiego bulwaru, który zaczynał się przy moście Kierbedzia i kończył się nad kanałem łączącym Wisłę z Jeziorem Kamionkowskim. Część jej zabudowy nadal stanowiły budynki wojskowe, w tym o charakterze magazynowym^[11].

W 1900 roku (prace rozpoczęto w 1899) przeprowadzono po nieparzystej, niezabudowanej stronie Olszowej, już za wałem, wąskotorową Kolej Jabłonowską. Na wprost posesji przy Olszowej 14 powstała stacja Warszawa Most, z kilkukrotnie zmienianymi budynkami. W 1923 roku został zrealizowany projekt znanego architekta Konstantego Jakimowicza, ale jeszcze przed wojną zastąpiono go kolejnym^{[3][5][11][19]}.

Fabryka maszyn młyńskich, po śmierci Cezarego Skoryny w 1903 roku, przeszła w ręce rodziny, po czym w roku 1914 jej właścicielami zostali Emil Rauer (który w 1910 poślubił córkę Cezarego Skoryny Jadwigę^[20]) i P. Kozłowski^[17][21]. W 1918 roku firma miała zakończyć działalność^[17]. Jarosław Zieliński podaje, że jednak działała nadal w okresie międzywojennym, znana jako Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn „Młynotwórnia”^[3]. Jak wskazuje jeden z artykułów prasowych, stała się w rzeczywistości oddziałem spółki Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu^[22].

W okresie międzywojennym nadal część zabudowy ulicy stanowiły obiekty należące do wojska, o różnym charakterze: koszarowym, biurowym i mieszkalnym^[11]. Podczas obrony Warszawy w pierwszych dniach września 1939 przy Olszowej 2/4 stacjonował pluton żandarmerii krajowy nr 4, w sile 1 oficera i około 40 żandarmów. Podlegał on Dowódcy Żandarmerii Okręgu Korpusu I ppłk. Stanisławowi Galosowi. Jednak już 10 września z połączenia go z innym plutonem powstał Pluton Żandarmerii Warszawa-Praga pod dowództwem ppor. Markiewicza, którego miejscem postoju stała się ulica Inżynierska 3^[23].

W latach 1944–1945 prawie cała zabudowa ulicy uległa zniszczeniu, w tym magazyny wojskowe i liczne budynki drewniane^[3]. Budynki fabryczne przy Olszowej 14 zostały zburzone w 1944 i nie odbudowano ich^[3]. „Mapa zniszczeń Warszawy w latach 1939–1945” ze zbiorów Biblioteki Narodowej pokazuje, że zabudowa całej ulicy została spalona^[24]. Z kolei reprint tejże mapy wydany w 1984 roku zawiera oznaczenia, że zabudowa północnej części ulicy była zniszczona przez systematyczne wypalanie, a wzdłuż południowej wysadzona w powietrze lub zbombardowana^[25].

W latach 1952–1956 zlikwidowano tory kolejki^[26]. Pomiędzy rokiem 1958 a 1959 powstała ulica Wybrzeże Szczecińskie, początkowo przebiegająca równolegle do Olszowej^[27][28]. W latach 1964–1967 przy Olszowej wzniesiono domy osiedla Panieńska według projektu Teresy Tyszyńskiej i Gabriela Rekwirowicza^[29]. Niedługo po wybudowaniu osiedla, w 1970 roku rozebrano budynek dworca kolejki wąskotorowej^[3][5].

Na planie miasta z końca 1972 roku Olszowa ma jeszcze dawny przebieg, podczas gdy mapa z roku 1974 pokazuje już ślepe zakończenie na wysokości domu nr 12^[5][30][31]. 21 lutego 1980 roku w skład ulicy Olszowej włączono przylegającą do muru Szpitala Praskiego dotychczasową ulicę Dębową, którą w międzyczasie przedłużono do ulicy Józefa Sierakowskiego. W efekcie ulica Dębowa przestała w tym miejscu istnieć, a tę samą nazwę nadano ulicy w dzielnicy Białołęka na osiedlu Choszczówka. W ten sposób ulica Olszowa, pierwotnie równoległa do brzegu Wisły, stała się w większości swego przebiegu do niej prostopadła^{[3][5][32][33]}.

W trakcie rozpoczętej w 2016 budowy budynku wielorodzinnego na posesji Olszowa 14 inwestor wykopał i wywiózł pozostałości zburzonych w czasie wojny zabudowań fabrycznych. Powstały kontrowersje, czy znajdowały się wśród nich elementy zabytkowe bądź o wartości historycznej. O sprawie doniosły media, informując, że stołeczny konserwator zabytków skierował sprawę do prokuratury^[4][34].

Ulica Olszowa na dawnych mapach Pragi

Plan miasta z 1809 roku. Olszowa w obrębie umocnień napoleońskich

Plan miasta z 1827. W legendzie pod numerem 116 ulica Olszowa. Widoczne pozostałości umocnień

Plan miasta z 1850, kilkanaście lat przed budową mostu Kierbedzia

Plan miasta z 1859, kilka lat przed budową mostu Kierbedzia. W opisach na mapie zidentyfikowane są budynki wojskowe

Plan miasta z 1867, 3 lata po wybudowaniu mostu Kierbedzia

Plan miasta z 1873, 9 lat po wybudowaniu mostu Kierbedzia

Plan miasta z 1896, kilka lat przed budową kolejki dojazdowej. Widoczne numery posesji

Plan miasta z 1915, koniec panowania Rosji, kilkanaście lat po budowie kolejki dojazdowej

Plan miasta z 1931, okres II RP

Plan miasta z 1941, okupacja niemiecka

Mapa wojennych zniszczeń Warszawy, 1949 (Link do pełnej mapy z legendą oznaczeń)

Plan miasta z 1950, po budowie Mostu Śląsko-Dąbrowskiego

Osoby związane z ulicą

Przy Olszowej 12, w domu Wendów, wychował się Tadeusz Wenda (1863–1948), inżynier komunikacji, późniejszy budowniczy portu w Gdyni^[5].

Od 1890 roku przy Olszowej 14 działała fabryka maszyn i kamieni młyńskich „C. Skoryna”, będąca własnością Cezarego Skoryny (1840–1903), przemysłowca i społecznika, a potem jego spadkobierców^[3][35].

Właścicielami tejże samej fabryki byli później przemysłowiec i działacz niepodległościowy Emil Rauer, od 1910 mąż jednej z córek Cezarego Skoryny^[21][20], i jego wspólnik P. Kozłowski (od 1914 do przejęcia w 1918 przez Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu)^[3][35].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie ze zbiorów NAC, sygn. 1-G-4677-2: Podtopiona stacja kolejki wawerskiej przy moście Kierbedzia. Na pierwszym planie liczne kajaki i łodzie. W głębi widoczna zabudowa ulicy Olszowej.
• Wątek Stacja kolejowa Warszawa Most forum fotopolska.eu, a w nim zdjęcia ze zbiorów prywatnych, przedstawiające stację Warszawa-Most, w głębi widoczna zabudowa ulicy Olszowej.
• Film ze zbiorów Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej Warszawskie Kolejki Dojazdowe (nieużyty materiał PKF nr 4787). Widoczna stacja Warszawa-Most i w tle ulica Olszowa.