Ulica Podwale w Bydgoszczy

ulica Podwale

Stare Miasto w Bydgoszczy
Północna część ulicy
Państwo	Polska
Miejscowość	Bydgoszcz
Długość	230 m
Przebieg
ul. Grodzka ul. Kręta ul. Magdzińskiego ul. Zaułek ul. Długa
Położenie na mapie Bydgoszczy ulica Podwale
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Podwale
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 ulica Podwale
53°07′16,7″N 18°00′07,5″E/53,121300 18,002084

Ulica Podwale

Widok w kierunku ul. Długiej

Armata przy ulicy

Pizzeria przy klubie Eljazz

Kamienica na rogu ul. Krętej, w której mieści się klub Eljazz

Pierzeja ul. Podwale 11-15

Kamienica przy Podwale 11

Ulica Podwale w Bydgoszczy – ulica w Bydgoszczy we wschodniej części Starego Miasta. Rozciąga się w przybliżeniu na kierunku północ-południe, od ul. Grodzkiej do ul. Długiej. Jej długość wynosi ok. 230 m.

Historia

Ulica Podwale została wytyczona w połowie XIV wieku podczas kształtowania bydgoskiego miasta lokacyjnego. Przebiegała ona na wschodnim obrzeżu ówczesnego miasta Bydgoszczy, wzdłuż fosy zamkowej. Stanowiła pogranicze między miastem lokacyjnym a dawnym zespołem grodowym, na którym z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zbudowano zamek starościński.

Podczas nadzorów archeologicznych nad pracami ziemnymi prowadzonymi w rejonie ul. Podwale (u zbiegu ulic Grodzkiej oraz Krętej) zarejestrowano na głębokości 1,2 - 2,0 m relikty średniowiecznej zabudowy drewnianej z ceramiką datowaną na koniec XIV – XV wiek^[1]. Odkryto również relikty konstrukcji drewnianych (palisada), datowanych na okres nowożytny (po XVI wieku).

Ulica Podwale należała do traktów tranzytowych, którym prowadził szlak handlowy (z Gdańska, poprzez Świecie, w kierunku Inowrocławia i dalej na południe kraju). W mieście wiódł on od Bramy Gdańskiej przez most na Brdzie, do Bramy Kujawskiej^[2].

Z planów miasta z okresu staropolskiego wynika, że zabudowa ulicy koncentrowała się niemal wyłącznie po zachodniej stronie ulicy. Po stronie wschodniej historycy lokalizowali wał ziemny, usypany tu w II połowie XVII wieku przez mieszczan^[3]. Jednak badania archeologiczne wykonane w 2005 r. na zapleczu posesji przy Podwale 15 wykazały, że istnienie wału obronnego w tym miejscu wydaje się mylne^[2]. W miejscu tym znajdowało się nabrzeże fosy zamkowej, które nie było ustabilizowane, lecz zmieniało się w rytmie wylewów rzeki, aż do XV wieku, do powstania pierwszych drewnianych konstrukcji. Jak wykazały badania, fosa sięgała w XIV wieku co najmniej do około dwóch trzecich głębokości dzisiejszych parcel zlokalizowanych przy wschodniej pierzei ulicy Podwale. Nie wytyczono tu działek budowlanych, gdyż w XIV-XV wieku nie było tu jeszcze stałego lądu, a jedynie stopniowo zasypywane i regulowane koryto pierwotnego starorzecza, zaadaptowane do potrzeb fosy okalającej miasto i zamek. Przy tak dużej, naturalnej szerokości fosy nie było również potrzeby budowania tu dodatkowych umocnień obronnych.

W ciągu stuleci następowało ciągłe zasypywanie starorzecza odpadkami komunalnymi z miejskich placów i ulic, jak i z prywatnych posesji. W konsekwencji powodowało ono zamulanie fosy i powiększanie powierzchni miasta^[2].

Kolejne realizacje budowlane sytuowano na łagodnie opadającym w kierunku starorzecza stoku, ostatecznie wyrównanym w końcu XVIII wieku wskutek powstania na badanej działce pierwszej murowanej zabudowy^[2].

Pierwsze zapisy o domach i browarach zlokalizowanych przy ulicy Podwale (Żabiej) pochodzą z 1560 r. W latach 40., 50. i 60. XVII wieku prócz domów, browarów i pustych placów, są wzmiankowane także murowane kamienice. Mieszkańcy tych posesji byli właścicielami ogrodów, których sytuowanie określano na wale za miastem Przedmieścia Kujawskiego lub pod skarpą szwederowską^[2].

Po przejęciu miasta przez Królestwo Prus w 1772 r. nazwę ulicy zmieniono na Wałową, co miało prawdopodobnie długą, samoistną tradycję w świadomości mieszkańców. W. Siwiak twierdzi, że nieustanne zasypywanie dawnego starorzecza-fosy, oddzielającej miasto od zamku, zakładanie w jej przestrzeni (podwalu) ogrodów, powodowało przesuwanie się wschodniej pierzei ulicy, tak że granicą wschodnią parcel był wciąż widoczny w krajobrazie miejskim wał związany z zamkiem. Jako dominanta stał się ostatecznie jej nazwą^[2].

Na szczegółowym planie zabudowy miasta, sporządzonym przez pruskiego geometrę Gretha w 1774 r., posesje wzdłuż ulicy zajęte są częściowo przez istniejącą w tym czasie zabudowę. Po stronie zachodniej puste działki znajdowały się w rejonie ul. Długiej, Zaułek i w narożniku ul. Grodzkiej, natomiast po stronie wschodniej zabudowa występowała tylko na narożnikach ulic: Grodzkiej i przy Bramie Kujawskiej.

W 1787 r. przy ul. Podwale, na wysokości ul. Magdzińskiego zbudowano miejską farę ewangelicką, do 1809 r. powstała również zabudowa w południowej części ulicy (obecne posesje nr 11-15). Pierzeje na całej długości ulicy powstały do połowy XIX w., poza środkowym odcinkiem, gdzie od wschodu przylegały ogrody.

W 1899 r. rozpoczęto szeroko zakrojone prace zmierzające do uporządkowania i zagospodarowania dawnego wzgórza zamkowego, leżącego po wschodniej stronie ulicy Podwale. W ramach tych prac, na miejscu rozebranej starej fary ewangelickiej wybudowano w 1904 r. miejską halę targową oraz przedłużono w kierunku wschodnim ul. Magdzińskiego, której perspektywę zamknęła nowa świątynia ewangelicka pw. św. Krzyża^[4].

Ukształtowany na początku XX wieku charakter ulicy Podwale nie zmienił się w następnych dziesięcioleciach.

W 2016 przy ulicy pojawił się mural Bydgoszcz - rzeka możliwości, prezentujący bydgoskie symbole (marina, opera i spichrze oraz rzeźba Przechodzący przez rzekę)^[5].

Nazwy

Ulica posiadała następujące nazwy^[4]:

• XVI w. - I poł. XVIII w. – platea dicta Żabia (Wałowa)
• 1800-1920 - Wallstraße
• 1920-1939 - Podwale
• 1939-1945 - Wallstraße
• od 1945 - Podwale

Architektura

Pierzeje ul. Podwale stanowią w większości budynki wzniesione od końca XVIII do początku XX wieku. Wśród nich wyróżnia się budynek miejskiej hali targowej, wzniesiony w 1904 r. przez berlińską spółkę Boswau & Knauer, a który nie zmienił swej funkcji do dnia dzisiejszego.

Niektóre budynki

Nr	Adres	Lata budowy	Styl architektoniczny	Wpisany do rej. zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Podwale 4	1904	neogotyk		Miejska hala targowa
2.	Podwale 11	1782-1785, 1879	eklektyzm		Kamienica naprzeciw ul. Zaułek, przebudowana w 1879 r.
3.	Podwale 12	1873	eklektyzm		Kamienica wzniesiona według projektu Gustawa Weihe w 1873 r. na fundamentach wcześniejszych budynków. Wybudowano ją dla uruchomionej w tym miejscu w 1849 r. fabryki mydła J.G. Böhlkego. Czteroskrzydłowy obiekt o elementach neorenesansowych i neobarokowych, z wewnętrznym dziedzińcem. Obiekt, będący największym budynkiem mieszkalnym w obrębie Starego Miasta, znajduje się w gminnej ewidencji zabytków. W 2017 przeprowadzono remont dachu[6], a w 2021 przywrócono historyczną kolorystykę elewacji[7][8].
4.	Podwale 13	3 ćw. XIX w.[9]	eklektyzm		W podziemiach budynku znajdują się studnie, z których mieszkańcy czerpali dawniej wodę[10]. Wyremontowany w 2014 z odtworzeniem balkonów[11].
5.	Podwale 15	XVIII w., 1883	eklektyzm		Skrzydło mieszkalne w kamienicy zaprojektował Józef Święcicki. Na początku XIX w. w budynku przylegającym wówczas do Bramy Kujawskiej i muru miejskiego, znajdował się Miejski zarząd i komisariat policji[4].
6.	Kręta 3	II poł. XIX w.[9]			Dawny budynek magazynowo-przemysłowy na rogu ul. Krętej i Podwale. Mieści m.in. klub muzyczny Eljazz.
7.	Grodzka 14	1875-1876[9]			Kamienica na rogu ul. Podwale, w latach 1961-1989 mieścił się w niej Teatr Kameralny – druga scena teatru dramatycznego w Bydgoszczy.
4.	Magdzińskiego 18	1924	modernizm, neorenesans		Kamienica na rogu ul. Podwale i ul. Magdzińskiego. Budynek jednokondygnacyjny, modernistyczny, z attyką w stylu renesansowym. Powstał jako pawilon handlowo-usługowy. Po 1974 r. powiększono jego powierzchnię. Do lat 90. XX w. sklep Zakładów Rowerowych Romet, następnie restauracja. W 2018 przeprowadzono ocieplenie ścian i remont elewacji[12][13].

Zobacz też

• Fosa zamkowa (Bydgoszcz)

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Derenda (red.): Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
• Janusz Umiński: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996