Ulica Retoryka w Krakowie
Stare Miasto | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Widok na północ, z pl. J. Kossaka | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
50,057885°N 19,928452°E/50,057885 19,928452 |
Ulica Retoryka – ulica w Krakowie, położona w Dzielnicy I Stare Miasto na Nowym Świecie. Stanowi przedłużenie ulic Wenecja oraz Garncarskiej, a rozpoczyna się na skrzyżowaniu z ulicą Józefa Piłsudskiego. Prowadzi do ulicy Zwierzynieckiej i ulicy Powiśle.
Ulica biegnie przez teren dawnej posiadłości, nazywanej Ossolińszczyzna bądź Retoryka. Na początku XVII wieku stał tu dwór; w połowie tego stulecia Ossolińscy założyli tu jurydykę Retoryka, zniesioną w 1801 roku.
Została wytyczona w 1883 na zachodnim brzegu rzeki Rudawy, obecna nazwa od 1890. Zabudowę rozpoczęto ok. 1887, pierwotnie na prawym brzegu rzeki. Lewy brzeg zajmowały początkowo stare, parterowe domy stojące bezpośrednio nad brzegiem rzeki, zasypanej na tym odcinku w latach 1910–1912 (na budynku „Sokoła” u zbiegu z Piłsudskiego pamiątka po dawnych powodziach: znak wysokiej wody z 12 VII 1902). Na miejscu zasklepionego koryta powstała zadrzewiona aleja rozdzielająca dwa trakty ulicy.
Nazwa Retoryka pochodzi od istniejące w tej okolicy w XVII wieku jurydyki (folwarku).
Krakowscy radni przyjęli w dniu 18 lutego 2021 roku uchwałę o nadaniu fragmentowi zieleńca między jezdniami ulicy pomiędzy skrzyżowaniami z ul. J. Piłsudskiego i z ul. Smoleńsk nazwy „Skwer Praw Kobiet”.
Zabudowa
Budynki znajdujące się przy ulicy to głównie kamienice czynszowe powstałe na przełomie XIX i XX wieków.
Kamienice Talowskiego
Przy ulicy Retoryka (pod numerami 1, 3, 7, 9 i 15) znajduje się zespół kamienic, zaprojektowanych pod koniec XIX wieku przez architekta Teodora Talowskiego:
- nr 1 – Kamienica Pod śpiewającą żabą, 1890. Budynek utrzymany jest w stylu nawiązującym do renesansu północnego i wykonany z jasnego kamienia kontrastującego z cegłą. Zdobi go rzeźba muzykującej żaby, umieszczona na fasadzie. Jest to nawiązanie do rechotu żab, jaki było słychać w okolicy (środkiem ulicy płynęła Rudawa) oraz z przeznaczeniem budynku (była to szkoła muzyczna)[1].
- nr 3, 1891.
- nr 7 – Festina lente, 1887. Fasada jest asymetryczna, zbudowana z różnych materiałów. Znajdują się na niej inskrypcje: Festina lente (Spiesz się powoli) i Ars longa vita brevis (Życie (jest) krótkie, sztuka długotrwała) oraz kartusz z nazwiskiem autora i tarcza herbowa. Do kamienicy dobudowano w 1929 roku trzecie piętro, wtedy też zniszczono oryginalny portal[1].
- nr 9 – Faber est suae quisque fortunae (Kamienica Pod Osłem), 1891. Dom własny Talowskiego. Na fasadzie znajduje się głowa osła, która nawiązująca do inskrypcji, nawołującej do upartego dążenia do celu (Każdy jest kowalem swojego losu)[2].
- nr 15 z sentencją Długo myśl – prędko czyń, 1888.
Inne domy
Oprócz tych domów, przy ulicy znajdują się także:
- nr 4 – Dom stu balkonów (lub Dom o stu balkonach) z 1962[3], zaprojektowany przez Bohdana Lisowskiego.
- nr 10 – Dom Egipski, którego nazwa pochodzi od nieistniejących dziś figur faraonów oraz od bram wejściowych w formie pylonów egipskich świątyń z drzwiami na których wyrzeźbiono kwiaty lotosu i symbole egipskiego boga Horusa.
- nr 16 – dom projektu Wiesława Nowakowskiego we współpracy z Martą Pilszczek[4]. Przykład architektury późnego postmodernizmu[5].
Przypisy
- ↑ a b M. Gutowski, B. Gutowski, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001.
- ↑ Bałus W., Dom – przybytek – "nastrój dawności". O kilku kamienicach Teodora Talowskiego [w:] Klejnoty i sekrety Krakowa, Kraków 1994, s. 226.
- ↑ J. Adamczewski pisze o latach 70.XX wieku (J. Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków 1996, s. 488), M. Rożek o latach 1958–1961 (M. Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Kraków 1997, s. 513).
- ↑ arch. Wiesław Jan Nowakowski. inmemoriam.architektsarp.pl [dostęp 2021-05-02]
- ↑ Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk, Architektura postmodernistyczna w Krakowie, Kraków 2016, s. 38–40
Bibliografia
- Praca zbiorowa Zabytki Architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007, ISBN 978-83-922906-8-1
- Praca zbiorowa Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000, ISBN 83-01-13325-2
- Kraków Nasze Miasto
- Elżbieta Supranowicz Nazwy ulic Krakowa, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków 1995, ISBN 83-85579-48-6
Media użyte na tej stronie
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Kraków. Punkty graniczne mapy:
- N: 50.15 N
- S: 49.95 N
- W: 19.76 E
- E: 20.26 E
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Autor: Marcin Floryan, Licencja: CC BY 2.5
Ikona ulicy - zakończenie skrzyżowaniem
Crossroads with a major road ahead.
Autor: Zygmunt Put, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ulica Retoryka, widok z płn, Skwer Praw Kobiet, Nowy Świat, Kraków
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamienica, ul. Retoryka 16, Smoleńsk, Kraków
Autor: Mach240390, Licencja: CC BY 4.0
Kamienica pod Śpiewającą Żabą w Krakowie, przy ul. Retoryka 1.
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kamienica Pod Osłem, ul. Retoryka 9, Smoleńsk, Kraków
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom "Festina lente", ul. Retoryka 7, Kraków
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom Egipski, ul. Retoryka 10, Smoleńsk, Kraków
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dom proj. Teodor Talowski, ul. Retoryka 15, Kraków
Autor: Zygmuint Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom Stu Balkonów (1962, proj. Bohdan Lisowski), ul. Retoryka 4, Smoleńsk, Kraków
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 4.0
Dom proj. Teodora Talowskiego, ul. Retoryka 3, Kraków
Autor: Cancre, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ulica Retoryka w Krakowie, od lewej: "Pod Osłem" nr 9 (Talowski, 1891), "Festina lente" nr 7 (Talowski, 1887), nr 5, nr 3 (Talowski, 1891), "Pod śpiewającą żabą nr 1-2 (Talowski, 1889-9)
Autor: Zygmunt Put Zetpe0202, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ulica Retoryka (widok na płn), Smoleńsk, Kraków