Ulica Tłomackie w Warszawie

Ulica Tłomackie w Warszawie

Śródmieście
Żydowski Instytut Historyczny, dawna siedziba Głównej Biblioteki Judaistycznej i Instytutu Nauk Judaistycznych (nr 3/5)
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Długość	90 m
Przebieg
0m al. „Solidarności” 75m ul. A. Corazziego 90m
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Ulica Tłomackie w Warszawie
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Tłomackie w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Tłomackie w Warszawie
52°14′39,2″N 21°00′09,4″E/52,244222 21,002611

Ulica Tłomackie – ulica w śródmieściu Warszawy, biegnąca od ul. Antonia Corazziego do al. „Solidarności”.

Pochodzenie nazwy

Tradycyjna nazwa ulicy – Tłomackie została przywrócona pod koniec XX wieku po kilkudziesięciu latach nieobecności na planach Warszawy. Pojawiła się w XVIII wieku, najpierw w przekazie ustnym. Tak nazywano tereny jurydyki Tłumackie założonej przez starostę Eustachego Potockiego na wykupionym fragmencie Leszna. Nazwa „na Tłomackiem” pochodzi od miejscowości Tłumacz, skąd wywodziła się rodzina Potockiego. Zanim zaczęto zapisywać tę nazwę, przymiotnik tłumacki w ścieśnionej formie tłómacki, utrwalił się jako tłomacki. W połowie XIX wieku kamienice w tych okolicach przypisane były do ulicy Bielańskiej, a tylko dla dokładniejszej lokalizacji dopisywano „na Tłomackiem”.

W latach 60. XIX wieku nazwy Tłómackie, Tłomackie, Tłomacka zaczęły się pojawiać na różnych planach miasta, jednak na planie Kolberga jej nie ma. Wyraźnie oddzielona od Bielańskiej ulica pod nazwą Tłomacka widnieje na planie z 1879^[1].

Historia

Plac Tłomackie z Wielką Synagogą i wodozbiorem Gruba Kaśka

Po włączeniu jurydyki w granice administracyjne Warszawy był w tym rejonie zabudowany zespół mieszkalny – niewielki plac, z ujęciem wody Grubą Kaśką w centralnym punkcie, z wychodzącymi ulicami Leszno i Bielańską. Na Tłomackiem osiedliła się w większości zamożna ludność żydowska. W 1878 wzniesiono tam Wielką Synagogę zaprojektowaną przez Leandra Marconiego w stylu klasycystycznym z elementami renesansowymi.

W latach 1928–1936 pod nr 3/5 wzniesiono budynek według projektu Edwarda Ebera na siedziby Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych^[2]. W pobliżu, pod nr 13, działał Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich; ulica Tłomackie stała się centrum kulturalnym i intelektualnym gminy żydowskiej. W czasie II wojny światowej w gmachu biblioteki mieściła się Żydowska Samopomoc Społeczna i jeden z ośrodków konspiracji z Emanuelem Ringelblumem – twórcą Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawskiego. 16 maja 1943 r. o godzinie 20:15 synagoga została osobiście wysadzona w powietrze przez Jürgena Stroopa, jako symbol ostatecznej likwidacji getta warszawskiego. Po wojnie ul. Tłomackie znalazła się na linii wytyczonej Trasy W-Z i znikła z planów Warszawy, nową ulicę nazwano al. gen. Karola Świerczewskiego (obecnie al. „Solidarności”).

W 1986 nazwę Tłomackie nadano zaułkowi na tyłach Błękitnego Wieżowca, łączącemu al. Solidarności z ul. Corazziego^[3].

Z dawnej ulicy ocalało kilka budynków i obiektów. Należy do nich obecna siedziba Żydowskiego Instytutu Historycznego – dawna Główna Biblioteka Judaistyczna. Po latach znowu mieści się przy Tłomackie 3/5. Na dawnym miejscu, które teraz jest środkiem jezdni al. Solidarności, stoi odrestaurowany wodozbiór Gruba Kaśka. Ocalała też kamienica pod nr 1 zbudowana w stylu empire około 1830 (tzw. kamienica Lilpopa). Przed wojną była tam drukarnia Tomaszewskiego wydająca kalendarze. Dzisiaj kamienica ma adres al. Solidarności 75. Na miejscu synagogi stoi obecnie Błękitny Wieżowiec. Przed zburzeniem (w związku z budową Trasy W-Z), dzięki m.in. profesorowi Janowi Zachwatowiczowi, uratował się pałac Przebędowskich – w miejscu, gdzie stoi, obie nitki trasy rozdzielają się na północną i południową. Odrestaurowany według projektu Bruna Zborowskiego jest obecnie siedzibą Muzeum Niepodległości^[4].

Obiekty nieistniejące

• kamienica Leonardiego, nr 4 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowana w latach 1787–1793 dla Karola Schultza
• kamienica Schultza, nr 6 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowana w latach 1787–1793 dla Karola Schultza
• Centrala telefoniczna Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, nr 10 róg ul. Przejazd
• Wielka Synagoga, nr 7
• Hotel „Pod Orłem Białym” nr 9/11/13 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowany przed 1785, zburzony w 1900.

Przypisy

Bibliografia

• A jednak Tłomackie. W: Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta tom II, Śródmieście północne. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004. ISBN 83-85584-84-6.
• Encyklopedia Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 887. ISBN 83-01-08836-2.