Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach

ulica Tadeusza Kościuszki

Śródmieście-Centrum
ul. Tadeusza Kościuszki, widok w kierunku wschodnim
Państwo	Polska
Miejscowość	Tarnowskie Góry
Długość	750 m
Przebieg
0 m ul. Henryka Sienkiewicza 120 m ← parking C.H. Carrefour → ul. Księcia Jana II Opolskiego 190 m parking C.H. Carrefour 250 m ul. Adama Mickiewicza ← (3,5 t) → 350 m ul. Księdza Norberta Bończyka 450 m ul. Stefana Okrzei 550 m ul. Janusza Korczaka → 650 m ul. Marii Skłodowskiej-Curie 750 m ul. Generała Józefa Hallera
Położenie na mapie Tarnowskich Gór ulica Tadeusza Kościuszki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de ulica Tadeusza Kościuszki
Położenie na mapie województwa śląskiego ulica Tadeusza Kościuszki
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego ulica Tadeusza Kościuszki
50°27′01,2″N 18°51′20,4″E/50,450333 18,855667

Ulica Tadeusza Kościuszki w Tarnowskich Górach – jedna z głównych ulic miasta Tarnowskie Góry znajdująca się w dzielnicy Śródmieście-Centrum i stanowiąca drogę powiatową klasy L nr 3292S powiatu tarnogórskiego^[1].

Przebieg

Ulica rozpoczyna swój przebieg od skrzyżowania z inną drogą powiatową – ulicą Henryka Sienkiewicza – a następnie biegnie w kierunku zachodnim, krzyżując się m.in. z ulicami Adama Mickiewicza, Stefana Okrzei i Janusza Korczaka (z dwoma ostatnimi w formie niewielkich skrzyżowań o ruchu okrężnym). Kończy się na skrzyżowaniu z ulicą Generała Józefa Hallera^[2].

Nazwa

W latach 1914–1925 oraz 1939–1945 ulica nosiła nazwę Moltkestraße upamiętniającą wybitnego pruskiego generała i feldmarszałka Helmuta Karla Bernharda von Moltke^[3]. Po przyłączeniu miasta do II Rzeczypospolitej w 1922 roku, dopiero 25 maja 1925 urzędowo zmieniono niemieckie nazwy na polskie^[4] i ulicę nazwano imieniem Tadeusza Kościuszki. Nazwa ta obowiązywała do wybuchu II wojny światowej w 1939, kiedy to przywrócono nazwę niemieckojęzyczną^[5]. Ponownie imię Tadeusza Kościuszki ulica nosi od 1945 aż po dziś dzień.

Historia

Koszary 3 Batalionu 156 Pułku Piechoty (3 Śląskiego) przy ul. Kościuszki. Pocztówka z 1916

Pierwsza mapa Tarnowskich Gór, na której pojawia się odcinek obecnej ulicy Tadeusza Kościuszki pomiędzy skrzyżowaniami z ulicami Sienkiewicza i Mickiewicza to plan miasta w skali 1:5000 wydany przez Alfreda Adolpha w 1920 roku^[6]. Był on podstawą dla mapy topograficznej w skali 1:25 000 (Messtischblatt) wschodniej części Niemiec z 1940 roku, arkusz 5579 Tarnowitz^[7].

Ulica została wytyczona w latach 1913–1914 jako droga prowadząca do wybudowanych w tym samym okresie na ówczesnych obrzeżach miasta koszar dla przenoszonego z Brzegu III Batalionu 156 Pułku Piechoty (3. Schlesisches Infanterie-Regiment Nr. 156)^[8]. Została ona zbudowana kosztem fragmentu ogrodu należącego do strzeleckiego bractwa kurkowego pomiędzy wybudowanymi w latach 1804–1805 budynkami domu bractwa i strzelnicą^[9][10][11].

Koszary tworzyły zwarty obszar ograniczony obecnymi ulicami: Kościuszki, Mickiewicza, Bohaterów Monte Cassino, zaś od wschodu otaczały je budynki urzędnicze przy ulicy Sienkiewicza^[6].

W 1903 zbudowano istniejącą do dzisiaj halę strzelecką (Schießhalle) przy ul. Kościuszki 5. Przejściowo pełniła one inne funkcje, np. sali gimnastycznej^[9].

W 1907 powstała urzędnicza spółdzielnia mieszkaniowa (Beamtenwohnungs- und Sparverein), która m.in. przy ulicy Kościuszki, a także przy obecnych ulicach Nakielskiej, Sienkiewicza i Powstańców Śląskich, wybudowała z pomocą państwowych funduszy domy o 153 mieszkaniach^[12].

Święto 11 Pułku Piechoty. Zdjęcie z ok. 1931

Wraz z przejęciem władzy nad miastem przez stronę polską 26 czerwca 1922 istniejące przy ul. Kościuszki koszary przejęte zostały przez 11 Pułk Piechoty^[13], natomiast po II wojnie światowej w czasach Polski Ludowej, a następnie III RP, na terenie koszar rozlokowane były kolejno^[14][15]:

• w latach 1945–1958 – 35 Pułk Piechoty,
• 1958–1961 – 8 Dywizjon Rakiet Taktycznych,
• 1961–2001 – 12 Pułk Kolejowy (wcześniej 12 Batalion Drogowy, 12 Batalion Kolejowy), w ramach którego funkcjonowały:
  • 1989–1991 – 12 Wojskowe Zakłady Budownictwa Kolejowego
  • 1991–2001 – 4 Ośrodek Przechowywania Sprzętu.

W latach 1945–2010 najpierw w budynku dawnego kasyna oficerskiego na roku ul. Kościuszki i Mickiewicza (ul. Kościuszki 9), a następnie w dawnym budynku sztabu 12 Pułku Kolejowego przy ul. Mickiewicza 27, mieściła się siedziba Wojskowej Komendy Uzupełnień^[14][16].

Stopniowa zabudowa budynkami wielorodzinnymi obszaru położonego przy ulicy Kościuszki postępowała od lat 20. XX wieku. W 1924 roku przy tej ulicy (oraz przy ulicy Księcia Jana Opolskiego) powstał zespół 3-kondygnacyjnych domów czynszowych nakrytych stromymi dachami pokrytymi dachówką, mieszczących 72 średniej wielkości mieszkania^[17]. Kolejnym etapem była rozpoczęta w 1954 budowa Osiedla Mickiewicza w kwartale ulic: Kościuszki, Mickiewicza, Wojska Polskiego i Okrzei^[18]. Tworzą one typowe dla tego okresu zakładowe osiedle robotnicze (tzw. ZOR) o zubożonej architekturze socrealistycznej^[19]. Renowacja części tych budynków (obejmująca m.in. ich termomodernizację, jednak bez odtworzenia ozdobnych gzymsów i opasek otworów okiennych) została przeprowadzona w latach 2014–2015^[20].

Pierwsze 5-kondygnacyjne bloki z wielkiej płyty zaczęły powstawać po przedłużeniu ulicy Kościuszki dalej w kierunku zachodnim na początku lat 70^[19]. Wcześniej, bo w 1964, jeden blok powstał na terenie dawniej należącym do bractwa strzeleckiego^[11].

W 2004 część dawnych budynków wojskowych (w tym m.in. brama wjazdowa na teren koszar wraz ze schronem obserwacyjnym z lat 20. XX wieku^[a][21][22]) zostało wyburzonych pod budowę hipermarketu sieci Carrefour. Inwestycja została zakończona w 2006 roku^[23].

Budynki

Zabytkowy budynek strzelnicy bractwa kurkowego, ul. Kościuszki 5. Zdjęcie z 2021

Przy ulicy Kościuszki znajdują się obiekty wpisane do rejestru zabytków^[24]:

• budynek dawnej strzelnicy bractwa kurkowego z 1903 roku o cechach eklektycznych, wyremontowany w 2015 – ul. T. Kościuszki 5 – nr rej. A/116/04 z 30 kwietnia 2004,
• budynek dawnego kasyna wojskowego, przez pewien czas siedziba WKU, z lat 1914–1917 – ul. T. Kościuszki 9 (przy skrzyżowaniu z ul. Mickiewicza) – nr rej. A/230/10 z 22 czerwca 2010 (decyzja o wpisie uchylona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego dnia 26 maja 2011 – wykreślony z rejestru^[25]). Budynek posiada trójkątne szczyty nadokienne, na osi środkowej występujące z łamanym dachem i kolumnowym portalem zwieńczonym półkolistym, łamanym szczytem^[17].

Przy ulicy Kościuszki znajdują się też budynki wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków^[26]:

• budynek mieszkalny wielorodzinny z 1914 roku przy ul. T. Kościuszki 1 oraz
• budynek mieszkalny wielorodzinny z 1914 roku przy ul. T. Kościuszki 3.

Zabytkami nie są natomiast:

• kwartał socrealistycznej zabudowy pierwszej części Osiedla Mickiewicza,
• hipermarket Carrefour – wybudowany w 2006 roku na miejscu części budynków koszar – ul. Kościuszki 5^[27],
• budynek dawnej siedziby Prokuratury Rejonowej w Tarnowskich Górach (przeniesiona w 2015 roku na ul. Opolską 21)^[28] – ul. Kościuszki 6-8
• szkoła podstawowa nr 9 im. Mikołaja Kopernika – ul. Janusza Korczaka 2^[29] (róg Kościuszki),
• przedszkole nr 11 – ul. Adama Mickiewicza 18^[30] (róg Kościuszki),
• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie – ul. Sienkiewicza 16 (róg Kościuszki)^[31].

Komunikacja

Ulica Kościuszki na wysokości hipermarketu Carrefour posiada cztery pasy ruchu: dwa w stronę wschodnią i dwa w zachodnią, z których w obu kierunkach jeden pas służy jako zjazd do centrum handlowego. Drogą tą organizowane są przez Zarząd Transportu Metropolitalnego połączenia autobusowe na liniach: 174 (Sowice Czarna Huta – Tarnowskie Góry Dworzec – Bobrowniki Śląskie), 189 (Strzybnica Kościelna – Tarnowskie Góry Dworzec), 671 (Pniowiec Pętla – Tarnowskie Góry Dworzec) i 736 (Strzybnica Szkoła – Tarnowskie Góry Dworzec). Znajduje się tu przystanek Tarnowskie Góry Kościuszki^[32].

Mieszkalnictwo

Według danych Urzędu Stanu Cywilnego w 2019 roku w budynkach znajdujących się przy ulicy Kościuszki zameldowanych było 531 osób^[33].

Galeria

• 

  Kasyno oficerskie 11 Pułku Piechoty, ob. ul. Kościuszki 9 (pocztówka z ok. 1930)

• 

  Budynek dawnego kasyna wojskowego, ul. Kościuszki 9 (2016)

• 

  Detal architektoniczny – herb na budynku strzelnicy brackiej (2021)

• 

  Kwartał zabudowy z lat 50. XX wieku obejmującej m.in. część ul. Kościuszki (2016)

• 

  Dawna (do 2015) siedziba Prokuratury Rejonowej w Tarnowskich Górach, ul. Kościuszki 6-8 (2015)

• 

  Budynki przy ul. Kościuszki 1 i 3 (2020)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jarosław Myśliwski: Schrony, które miały chronić Tarnowskie Góry. Gwarek, 2018-03-04. [dostęp 2021-11-12]. (pol.).