Ulica Waliców w Warszawie

Ulica Waliców w Warszawie
	Mirów
	; Ulica Waliców róg Krochmalnej, widok w kierunku Chłodnej
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Przebieg
	Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Ulica Waliców w Warszawie
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Waliców w Warszawie
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Waliców w Warszawie
	52°14′08,2″N 20°59′31,6″E/52,235611 20,992111

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-001-0251-28 / Schulze / CC-BY-SA 3.0

Kolejka po wodę na ulicy Chłodnej, w tle szkoła przy ul. Waliców 34 (wrzesień lub październik 1939)

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-134-0766-07 / Knobloch, Ludwig / CC-BY-SA 3.0

Tłum przed byłą Szkołą Handlową Zgromadzenia Kupców na rogu Prostej i Waliców (maj 1941)

Patrol plutonu "Agaton" batalionu "Pięść" w gruzach zburzonej szkoły przy ulicy Chłodnej 11/13 róg Waliców 34, idzie w kierunku ulicy Waliców. Po stronie prawej Waliców 23, wysoka kamienica za Krochmalną to Waliców 21

Biurowiec Aurum przy ul. Waliców 11 z zachowanym fragmentem muru getta

Kamienica przy ul. Waliców 14 w której mieszkali Menachem Kipnis i Władysław Szlengel

Kaplica baptystów przy ulicy Waliców (róg Chłodnej), w tle osiedle Za Żelazną Bramą

Upamiętnienie niemieckiego bunkra Chłodna róg Waliców

Ulica Waliców – ulica w dzielnicy Wola w Warszawie; obecnie prowadzi od ul. Pereca, przecina Grzybowską i Krochmalną, a kończy się przy ul. Chłodnej.

Na przełomie XIX i XX w. została przedłużona do ulicy Prostej, lecz po zmianie układu zabudowy po 1945, w wyniku zniszczeń wojennych została ponownie skrócona, choć istnieje przejście piesze wzdłuż ogrodzenia Mennicy do Pereca.

Nazwa

Nazwa ulicy, nadana urzędowo w 1770, pochodzi od nazwy posiadłości Waliców, założonej przez wojewodę rawskiego Bazylego Walickiego^[1].

Historia

Waliców, niesłusznie nazywany jurydyką, powstał w drugiej połowie XVIII wieku w wyniku objęcia w 1763 przez Walickiego w dzierżawę wieczystą części gruntów starostwa warszawskiego. Działka miała kształt prostokąta, o krótszym boku opartym o tzw. drogę wolską (wkrótce nazwaną ulicą Chłodną). W 1767 geometra przysięgły Deutsch wytyczył pierwsze działki i ulice: całość podzielono na 30 parceli, przez środek, prostopadle do ul. Chłodnej, wyznaczono ulicę zwaną Walicowem oraz przecinające ją: Krochmalną, Grzybowską i Ceglaną (obecnie Pereca). W 1770 zatwierdzono nazwy ulic, w 1784 parcele otrzymały numerację^[2]. Administracyjnie i sądowniczo osada była uzależniona od Grzybowa, w 1791–94 została włączona do Warszawy^[3].

W 1763 przy Walicowie funkcjonowały już 2 browary: Anny Raubach i Henryka Grodke. W ciągu kolejnych 20 lat cała okolica została rozparcelowana i nabrała charakteru przemysłowo-rolniczego: w najbliższym sąsiedztwie działało 10 browarów i cegielnia. W 1805 przy Ceglanej powstały Ogrody Ulrychów, od 1878 przenoszone stopniowo na Górce. Przedsiębiorcy to przeważnie przybysze pochodzenia niemieckiego, często podpisujący się w dokumentach jeszcze szwabachą. Lokatorami domów byli najczęściej pracownicy tutejszych browarów, drobni rzemieślnicy, krowiarze handlujący mlekiem, czy wyrobnicy^[2]. Na rogu z Krochmalną w 1822 urządzono salę zabaw zwaną Wrocławską, a potem Srebrną^[4].

W 1854 na parceli między ulicami Żelazną, Grzybowską, Waliców i Ceglaną powstał duży browar Junga, rozbudowany z istniejącego od 1824 browaru Kazimirusa. Po śmierci Hermana Junga zakład przy Walicowie zlikwidowano, a w 1919 przedsiębiorstwo prowadzone przez syna Hermana, Seweryna, weszło w skład firmy Haberbusch i Schiele Zjednoczone Browary Warszawskie Spółka Akcyjna. Posesja przy Walicowie była natomiast od 1890 w posiadaniu Banku Handlowego, który dzierżawił budynki różnym firmom, m.in. od 1897 działała tu wytwórnia lemoniady i wody sodowej A. Domańskiego^[5].

W 1905–1906 na rogu Prostej i Walicowa stanął nowy gmach Szkoły Handlowej Zgromadzenia Kupców m. Warszawy według projektu Edwarda Goldberga. Budynek jak na owe czasy i tę okolicę miasta wyróżniał się nowoczesnością, m.in. posiadał oświetlenie elektryczne i sanitariaty podłączone do bieżącej wody^[6].

W listopadzie 1940 niemal cała ulica, z wyjątkiem ok. 100 m od strony Chłodnej i ok. 50 m zachodniej pierzei od rogu Ceglanej, znalazła się w granicach warszawskiego getta – w tych dwóch miejscach granica getta przechodziła w poprzek ulicy. Fragment jezdni od strony Ceglanej został wyłączony z getta, aby zapewnić dojazd do firmy Domańskiego, działającej jeszcze do 1944^[7]. W grudniu 1941 wschodnia strona Walicowa między Chłodną a Krochmalną w całości została wyłączona z getta, natomiast zachodnia aż do Chłodnej została do niego włączona. W sierpniu 1942^[8], w czasie wielkiej akcji deportacyjnej, obszar na południe od Chłodnej został włączony do części aryjskiej, z wyjątkiem tzw. szopu Toebbensa, w którym znalazł się fragment ulicy Waliców między Prostą a Ceglaną^[9].

W pierwszych dniach powstania warszawskiego w tym rejonie operowały oddziały Gustawa Billewicza „Sosny”, a po jego wycofaniu się 6 sierpnia na Stare Miasto, Zgrupowanie Chrobry II. Po przebiciu przez oddziały Reinefartha korytarza wzdłuż osi ulic Chłodnej i Elektoralnej do placu Żelaznej Bramy i dalej przez Ogród Saski do mostu Kierbedzia (6−7 sierpnia), w rękach powstańców pozostała jedynie południowa część ulicy. Szczególnie ciężkie walki toczyły się na odcinku między Grzybowską a Krochmalną, który wielokrotnie przechodził z rąk do rąk, lecz początkowy fragment Walicowa (od strony Ceglanej) pozostał po stronie polskiej aż do dnia kapitulacji, 3 października^[10].

Po wojnie większość zabudowy była zniszczona i nawet budynki częściowo ocalałe zostały rozebrane, choć nieliczne dotrwały jeszcze do lat 60. M.in. w 1961 ostatecznie wyburzono pozostałości po gmachu Szkoły Handlowej^[4]. Z przedwojennych ostańców do dziś pozostały kamienice pod nr 10, 12, 14 i 17 oraz fragment muru dawnego browaru Junga (nr 11), wkomponowany obecnie w elewację biurowca Aurum.

W okresie powojennym okolica przez długi czas pozostawała zrujnowana, zyskując miano Dzikiego zachodu. Dopiero w latach 70. XX wieku na tym obszarze powstało osiedle Za Żelazną Bramą, choć tylko jeden budynek ma adres Waliców (nr 20).

Ważniejsze obiekty

Waliców 11: Biurowiec Aurum z fragmentem muru dawnego browaru Junga, który w latach 1940–1942 stanowił granicę warszawskiego getta. Pozostałości dawnych budynków przejęła w końcu lat 80. Mennica Państwowa, zamierzając stopniowo je likwidować pod nową zabudowę^[7]. Staraniami Zespołu Opiekunów Kulturowego Dziedzictwa Warszawy^[11] udało się doprowadzić do wpisania budynku fabrycznego na rogu ulic Pereca i Waliców oraz ściany hali fabrycznej od strony Walicowa do rejestru zabytków i zablokować ich wyburzanie. W latach 1999–2000 pozostałe fragmenty zostały nadbudowane i połączone z nowym 7-kondygnacyjnym budynkiem biurowym według projektu R. Urbańczyka we współpracy z L. Czaplińskim i T. Wekka^[12]. W czerwcu 2016 rozpoczęto wyburzanie nadbudowy. W tym miejscu ma powstać nowy apartamentowiec budowany przez Mennicę Polską^[13]. Na zabytkowym murze znajduje się tablica upamiętniająca przebieg muru getta w tym miejscu (od maja 2000 z brązu, wcześniej blaszana)^[7]. W budynku znajduje się m.in. Gabinet Numizmatyczny Mennicy Polskiej.
Waliców 10, 12 i 14: kamienice z lat 1910–1914 wpisane w 2018 do rejestru zabytków^[14]
Waliców 15: Wydział Ruchu Drogowego Komendy Stołecznej Policji.
Waliców 25: kaplica baptystów, oddana do użytku 9 września 1961^[15].

Znani mieszkańcy

Przy ul. Waliców 14 mieszkali: Menachem Kipnis, dziennikarz, znawca muzyki żydowskiej i działacz społeczny, zmarły w 1942 oraz Władysław Szlengel, poeta warszawskiego getta, który zginął podczas powstania w getcie w bunkrze Szymona Kaca na Świętojerskiej^[16].
Przy ul. Waliców 6 mieszkała Helena Szereszewska^[17], pisarka, autorka wspomnień o życiu w getcie Krzyż i mezuza^[18].

Pozostałe informacje

Po upadku powstania w okolicznych ruinach i piwnicach chroniło wielu robinsonów warszawskich, m.in. od 7 października 1944 do 18 stycznia 1945 duża grupa 10 osób przebywała w specjalnie wcześniej przygotowanych głębokich pomieszczeniach podziemnych (poniżej piwnic) w Szkole Zgromadzenia Kupców, tak niskich, że nie pozwalały na wyprostowanie się^[19].
Podczas rewitalizacji ulicy Chłodnej w 2011 na rogu z Walicowem umieszczono w chodniku tablicę upamiętniającą bunkier niemiecki, który znajdował się tu w czasie okupacji. Bunkier podziemnym kanałem łączył się z budynkiem byłej szkoły, w której zlokalizowano koszary policji niemieckiej. Jego zdobycie umożliwiło 3 sierpnia 1944 atak powstańców na Nordwache na rogu Chłodnej i Żelaznej.
Na rogu ulic Waliców i Grzybowskiej znajdował się dom Wołowskich, jedyna pamiątka po domu rodzinnym wybitnej polskiej pianistki XIX w. Marii Szymanowskiej. Dom spłonął w 1944, lecz do dziś widoczny jest ślad po dachu i stropach kolejnych pięter na ścianie kamienicy przy Grzybowskiej 46^[20].

Zobacz też

Przypisy

↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 188. ISBN 978-83-62189-08-3.
↑ ^a ^b Alina Sokołowska. Bazyli Walicki i założenie Walicowa w drugiej połowie XVIII wieku. „Przegląd Historyczny: dwumiesięcznik naukowy”. 49 (1958), s. 761-772. Wydawnictwo DiG. ISSN 0033-2186.
↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 926. ISBN 83-01-08836-2.
↑ ^a ^b Karol Morawski (red.): Leksykon Wolski. Warszawa: PTTK Kraj, 1997, s. 228-229. ISBN 83-7005-389-0.Sprawdź autora:1.
↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 305-306. ISBN 978-83-931723-5-1.
↑ Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Oliwka, 2013, s. 166-167. ISBN 978-83-931203-1-4.
↑ ^a ^b ^c Janusz Sujecki. Rewaloryzacja reliktów dawnego browaru Junga przy ulicy Waliców. Pytanie o sens ochrony. „Zeszyty Wolskie”. 4, s. 84-91, 2002. Muzeum Woli. ISSN 83-88477-10-2.
↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
↑ Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta (oprac. Paweł E. Weszpiński i Robert Marcinkowski) [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2001
↑ Adam Borkiewicz: Powstanie Warszawskie. Warszawa: PAX, 1969, s. 131-132, 256-260, 265-270, 317-321, 535-536.
↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Sumienie miasta. „Gazeta Wyborcza”, 7 grudnia 2001.
↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Lata 1989–2001. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2002, s. 203. ISBN 83-908950-5-6.
↑ Michał Wojtczuk: Turborozwój Woli: burzony jest biurowiec zbudowany zaledwie 17 lat temu. W: Gazeta Wyborcza [on-line]. 18 czerwca 2017. [dostęp 2017-07-03].
↑ Zestawienia zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 marca 2019 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). W: Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 66–67. [dostęp 2019-06-04].
↑ Nasza historia. Pierwszy Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Warszawie. [dostęp 2018-09-25].
↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: DSH, 2010, s. 144-151. ISBN 978-83-62020-18-8.
↑ Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto Warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: IFiS PAN, 2001, s. 609. ISBN 83-87632-83-X.
↑ Helena Szereszewska: Krzyż i mezuza. Warszawa: Czytelnik, 1993. ISBN 83-07-02214-2.
↑ Alina Winawerowa. Kronika 103 dni. „Dzieje Najnowsze”. VII, nr 1, 1975. ISSN 35716/35568.
↑ Jerzy S. Majewski: Sztuka w browarze. W: Gazeta Wyborcza [on-line]. 11.12.2009. [dostęp 2013-04-06].

Linki zewnętrzne

[1] Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 188. ISBN 978-83-62189-08-3.

[Sokołowska-2] Alina Sokołowska. Bazyli Walicki i założenie Walicowa w drugiej połowie XVIII wieku. „Przegląd Historyczny: dwumiesięcznik naukowy”. 49 (1958), s. 761-772. Wydawnictwo DiG. ISSN 0033-2186.

[3] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 926. ISBN 83-01-08836-2.

[Morawski-4] Karol Morawski (red.): Leksykon Wolski. Warszawa: PTTK Kraj, 1997, s. 228-229. ISBN 83-7005-389-0.Sprawdź autora:1.

[5] Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 305-306. ISBN 978-83-931723-5-1.

[6] Robert Marcinkowski: Ilustrowany Atlas Dawnej Warszawy. Warszawa: Oliwka, 2013, s. 166-167. ISBN 978-83-931203-1-4.

[Sujecki-7] Janusz Sujecki. Rewaloryzacja reliktów dawnego browaru Junga przy ulicy Waliców. Pytanie o sens ochrony. „Zeszyty Wolskie”. 4, s. 84-91, 2002. Muzeum Woli. ISSN 83-88477-10-2.

[8] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.

[9] Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta (oprac. Paweł E. Weszpiński i Robert Marcinkowski) [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2001

[10] Adam Borkiewicz: Powstanie Warszawskie. Warszawa: PAX, 1969, s. 131-132, 256-260, 265-270, 317-321, 535-536.

[11] Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Sumienie miasta. „Gazeta Wyborcza”, 7 grudnia 2001.

[12] Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie. Lata 1989–2001. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2002, s. 203. ISBN 83-908950-5-6.

[13] Michał Wojtczuk: Turborozwój Woli: burzony jest biurowiec zbudowany zaledwie 17 lat temu. W: Gazeta Wyborcza [on-line]. 18 czerwca 2017. [dostęp 2017-07-03].

[14] Zestawienia zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 marca 2019 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). W: Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 66–67. [dostęp 2019-06-04].

[15] Nasza historia. Pierwszy Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Warszawie. [dostęp 2018-09-25].

[16] Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: DSH, 2010, s. 144-151. ISBN 978-83-62020-18-8.

[17] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto Warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: IFiS PAN, 2001, s. 609. ISBN 83-87632-83-X.

[18] Helena Szereszewska: Krzyż i mezuza. Warszawa: Czytelnik, 1993. ISBN 83-07-02214-2.

[19] Alina Winawerowa. Kronika 103 dni. „Dzieje Najnowsze”. VII, nr 1, 1975. ISSN 35716/35568.

[20] Jerzy S. Majewski: Sztuka w browarze. W: Gazeta Wyborcza [on-line]. 11.12.2009. [dostęp 2013-04-06].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne