Ulica Wschodnia w Łodzi

ulica Wschodnia
Centrum
róg z ul. Gabriela Narutowicza
Państwo	Polska
Miejscowość	Łódź
Długość	930 m
Przebieg
0 m ul. Północna 240 m ul. Pomorska 470 m ul. Rewolucji 1905 r. 590 m ul. Włókiennicza 700 m ul. Stefana Jaracza 930 m Ulica prez. Gabriela Narutowicza w Łodzi
Położenie na mapie Łodzi ulica Wschodnia
Położenie na mapie Polski ulica Wschodnia
Położenie na mapie województwa łódzkiego ulica Wschodnia
51°46′29,0″N 19°27′28,5″E/51,774722 19,457917

(c) Stefs at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0

Dom przy ul. Wschodniej 19^[1] w Łodzi, miejsce tajnej drukarni „Robotnika” 1899–1900 prowadzonej przez Józefa Piłsudskiego, stan z 2008

(c) Stefs z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, odsłonięta w 1981

Pierwsza (stara) tablica na domu przy ul. Wschodniej 19 w Łodzi, gdzie w latach 1899–1900 mieściła się tajna drukarnia „Robotnika”, wmurowana w 1920, stan sprzed 1945, obecnie nie istnieje

Ulica Wschodnia Łodzi – ulica o długości 930 metrów, biegnąca od ul. Północnej do ul. prezydenta Gabriela Narutowicza.

Historia

Ulica powstała w latach 1821–1823 wraz z regulacją (wyznaczeniem) osady sukienników, którą nazwano Nowe Miasto. Nowa osada została umiejscowiona na przeciwległym brzegu rzeczki Łódka, na południe od Starego Miasta. Osiedle zaprojektowane zostało na bazie kwadratu z oktagonalnym rynkiem (Rynek Nowego Miasta – dzisiejszy plac Wolności), na którym krzyżowały się prostopadłe ulice. Kontur osady ograniczały ulice: Zachodnia, Północna, Wschodnia i Południowa^[2].

Przy ulicy Wschodniej 19 mieszkał w latach 1899–1900 pod przybranym nazwiskiem marszałek Józef Piłsudski, prowadząc tajną drukarnię „Robotnika” organu PPS. Drukarnia istniała do 22 lutego 1900, kiedy to aresztowania i likwidację drukarni przeprowadziła carska Ochrana. Na budynku znajduje się pamiątkowa tablica.

Przy ulicy Wschodniej 50^[3][4] mieszkał Władysław Reymont, noblista, autor Chłopów. Materiały do tego dzieła zaczął zbierać w 1896 przebywając przez blisko rok w Łodzi.

W czasie wojny przy ulicy Wschodniej – przy placu węglowym niedaleko rogu z ulicą Południową padła jedna z nielicznych, zrzuconych na Śródmieście Łodzi bomb. Nie wywołała znacznych zniszczeń. Jesienią 1939 okupanci niemieccy przejęli znaczny nakład polskich widokówek przedstawiających kamienicę przy ulicy Wschodniej 19. Pocztówki te, z odpowiednią, nadrukowaną adnotacją w języku niemieckim były jednymi z pierwszych kart pocztowych, jakie żołnierze Wehrmachtu wysyłali w rodzinne strony z podbitej Łodzi. Działo się to jeszcze przed zmianą nazwy miasta na Litzmannstadt.

Przy ulicy Wschodniej znajdował się szynk Kokolobolo – ulubiony lokal Ślepego Maksa (Maxa) – legendarnej postaci łódzkiego półświatka.

Ulica zmieniała swoją nazwę dwukrotnie. Pierwszy raz w 1935 po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego, nazwano jego imieniem tę ulicę. Następnie podczas okupacji na Oststrasse. Po wojnie, powrócono do pierwotnej nazwy^[5].

Opis

Numeracja ulicy Wschodniej nie zaczyna się od numeru 1. Jest to wynikiem wyburzeń, jakie miały początek w 1941 po założeniu łódzkiego getta. Dzięki wyburzeniom miano stworzyć tzw. pas sanitarny oddzielający getto od miasta. Ostateczne uporządkowanie terenów powyburzeniowych miało miejsce po wojnie. W latach 50. powstał na tych terenach Park Staromiejski (zwany Parkiem Śledzia). W niektórych miejscach parku do dziś można oglądać ceglane fundamenty starych kamienic. Północna część Wschodniej – wraz z kilkoma początkowymi numerami wchodziła od 1940 w teren Getta Litzmannstadt. Parkan getta przegrodził ulicę i spowodował zmiany widoczne do dziś. W nieistniejących już budynkach o początkowych numerach znajdowały się między innymi jatki żydowskie z mięsem koszernym. Ulica Wschodnia łączyła się w ulicą Wolborską, na której znajdowała się sławna synagoga w stylu neomauretańskim. Ulica Wschodnia stanowiła główny trakt, przy którym nastąpiła akcja przesiedleń Żydów mieszkających na południe od dzisiejszej ulicy Północnej. Na zachowanych zdjęciach z początku 1940 można zauważyć, że północna część ulicy leżała wyżej niż centralna część Wschodniej. Po wojnie zniwelowano teren. Pozostałością dawnego ukształtowania terenu jest wzniesienie w północnej części Parku Staromiejskiego.

Przed wojną ulica Wschodnia była w większości zamieszkana przez ludność żydowską. Ulica ta była centrum rzemieślniczym – mistrzów krawiectwa, kaletnictwa, kuśnierstwa. Północna część ulicy obfitowała w jatki. Południowa i centralna część ulicy została zabudowana kamienicami czynszowymi ze wspaniałymi, zdobnymi w sztukaterie frontonami. Większość żydowskich mieszkańców Wschodniej została przesiedlona do getta, a następnie zgładzona w obozach śmierci.

Po nacjonalizacji kamienice popadały powoli w ruinę. Niszczejąca substancja jest marnym odbiciem tego, co przedstawiała Wschodnia przed wojną. Kwartalny system zabudowy i specyfika podziału działek pod kamienice, sprawiła, że większość podwórek to typowe wielkomiejskie studnie lub bardzo długie podwórka, niejednokrotnie podwójne, łączące się np. z posesjami przy ulicach Piotrkowskiej, Kilińskiego lub Włókienniczej (Kamiennej), a nawet Jaracza. Po wojnie za sprawą nacjonalizacji podzielono większość mieszkań pomiędzy napływową ludność oraz pomiędzy Łodzian, którzy stracili swoje domy w wyniku przesiedleń i wyburzeń w północnej części miasta. Podziały mieszkań, często przypadkowe i nieprzemyślane, skutkowały w większości przypadków dewastacją budynków, klatek i infrastruktury. W większości budynków do lat 50–60 byli zatrudnieni stróże zamykający bramy. Później zrezygnowano z zamykania bram na noc i dozoru, co jeszcze bardziej sprzyjało niszczeniu budynków.

Dziś ulica Wschodnia nie jest dobrze kojarzona wśród mieszkańców Łodzi – a to za sprawą nadreprezentacji bezrobotnych, często uzależnionych od alkoholu pośród osób zamieszkujących te okolice. Krzyżująca się ze Wschodnią ulica Kamienna/Włókiennicza nie cieszyła się nigdy dobrą opinią, słynąc z domów czerwonych latarń i miejsc nielegalnego wyszynku. Owo odium przenikało też na ulicę Wschodnią. Nieuregulowane stany prawne poszczególnych budynków, rozdrobnienie własnościowe, pauperyzacja ludności zamieszkującej te obszary sprawiają, że Wschodnia nadal podupada. Czekając na wielkie inwestycje systemowe jedna z najciekawszych ulic starej Łodzi niszczeje, strasząc liszajami, zniszczonymi bramami i ogólnym zaniedbaniem.

Na Wschodniej działają dwie galerie: „Wschodnia” i „Rynek Sztuki”, redakcja miesięcznika Tygiel Kultury, oddział Stowarzyszenia Pisarzy Polskich^[6], a także oddział Związku Literatów Polskich.

Numeracja i kody pocztowe

• Numery parzyste: 10-74
• Numery nieparzyste: 5a-69
• Kody pocztowe: 91-417 (2-26, 1-19); 90-272 (21-47); 90-271 (28-52); 90-267 (49-53); 90-263 (54-58); 90-266 (60-d.k., 55-d.k.)

Ważniejsze obiekty

Synagogi

• Synagoga Chunego Hamburskiego w Łodzi
• Synagoga Arona Kona w Łodzi (ul. Wschodnia 10)
• Synagoga Arona Russaka w Łodzi
• Synagoga Wigdora Jakubowicza i Chaskiela Banata w Łodzi (ul. Wschodnia 18)
• Synagoga Zalmana Bibergala i Majera Lichtensztejna w Łodzi (ul. Wschodnia 24)
• Synagoga Zeliga Rajbenbacha w Łodzi (ul. Wschodnia 25)
• Synagoga Arona Czlenowa i Zalmy Krenicera w Łodzi
• Synagoga Zalmana Bibergala i Majera Lichtensztejna w Łodzi (ul. Wschodnia 29)
• Synagoga Szlamy Kaca w Łodzi (ul. Wschodnia 33)
• Synagoga Pinkusa Libermana w Łodzi
• Synagoga Arona Rokmana i Dawida Epsztejna w Łodzi
• Synagoga Szmula Szlamowicza w Łodzi
• Synagoga Majera Kestenberga w Łodzi
• Synagoga Berka Lipszyca w Łodzi
• Synagoga Abrama Lipszyca w Łodzi (ul. Wschodnia 53)
• Synagoga Chaima Nejmana w Łodzi (ul. Wschodnia 54)
• Synagoga Icka Szalmy Mowszowicza w Łodzi
• Synagoga Abrama Lipszyca w Łodzi (ul. Wschodnia 58)
• Synagoga Mendela Krakowskiego w Łodzi
• Synagoga Bencjona Kissyna w Łodzi

Przypisy

Bibliografia

• Wschodnia. W: Baza: Ulice Łodzi [on-line]. wimbp.lodz.pl. [dostęp 2012-03-24].

Linki zewnętrzne

• Łódź. Ulica Piłsudskiego (Wschodnia). Zbiory NAC on-line. [dostęp 2010-02-25].