Ulica Zygmunta Krasińskiego we Wrocławiu

Ulica Zygmunta Krasińskiego

Przedmieście Oławskie
końcowy odcinek ulicy
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Wrocław
Długość	632 m
Poprzednie nazwy	Feldstrasse
Przebieg
al. Juliusza Słowackiego pl. Społeczny ul. gen. Romualda Traugutta ul. gen. Józefa Haukego-Bosaka skwer Zygmunta Krasińskiego ul. Stanisława Worcella skwer Zygmunta Krasińskiego ul. Komuny Paryskiej
Położenie na mapie Wrocławia Ulica Zygmunta Krasińskiego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ulica Zygmunta Krasińskiego
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Ulica Zygmunta Krasińskiego
51°06′21,397″N 17°02′35,519″E/51,105944 17,043200

Ul. Z. Krasińskiego i gen. J. Haukego-Bosaka

Pl. Społeczny, ul. Z. Krasińskiego, Poczta Główna w 1970 r.

Pl. Społeczny, ul. Z. Krasińskiego, Poczta Główna

(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Ul. gen. R. Traugutta, na wprost ul. Z. Krasińskiego, na 1 planie dach Poczty Głównej

Ul. Zygmunta Krasińskiego 34

Od nr 25 w kierunku ul. Komuny Paryskiej

Autobus MPK na ul. Zygmunta Krasińskiego

Ulica Zygmunta Krasińskiego – ulica położona we Wrocławiu na osiedlu Przedmieście Oławskie, a wcześniej w dawnej dzielnicy Krzyki. Biegnie od Alei Juliusza Słowackiego do ulicy Komuny Paryskiej. Jest drogą gminną, która ma 632 m długości, przy czym określana jest jako przestrzeń publiczna o charakterze ogólnomiejskim. Przebiega przez teren zabudowy śródmiejskiej, który jako obszar objęty jest ochroną i wpisany jest do rejestru zabytków. Przy ulicy znajdują się między innymi budynki ujęte w gminnej ewidencji zabytków, w tym wpisane do rejestru zabytków: Gmach Poczty Czekowej Rzeszy, obecnie Gmach Poczty oraz Muzeum Poczty i Telekomunikacji, oraz kamienica z oficynami przy ulicy Zygmunta Krasińskiego 21-23. Przy południowej części ulicy położony jest Skwer Zygmunta Krasińskiego.

Historia

Przed powstaniem ulicy

Ulica przebiega przez teren stanowiący niegdyś przedpole dla fortyfikacji miejskich^[1][2][3] (Ohlauer Vorstadt^[2]), a północny odcinek pomiędzy aleją Juliusza Słowcakiego i ulicą gen. Romualda Traugutta na terenach pofortecznych^[4]. Fortyfikacje zostały rozebrane, a obszar ten włączony został do miasta w 1808 r.^[2]

Zanim powstała droga w miejscu dzisiejszej ulicy Zygmunta Krasińskiego, istniał już średniowieczny trakt w kierunku Oławy, ale także do osady Walonów, na śladzie którego dziś przebiega ulica gen. Romualda Traugutta (Wallgasse, Klosestrasse), z Bramą Oławską położoną nieco na zachód od dzisiejszego skrzyżowania tej ulicy z ulicą Zygmunta Krasińskiego^[5][6][7][8], będący główną arterią Przedmieścia Oławskiego^[8], oraz nieco bardziej na wschód droga na śladzie której dziś istnieje równoległa ulica gen. Kazimierza Pułaskiego (Brüderstrasse)^{[4][9][10][11]}, o której najstarszy zapis o niej pochodzi z 1370 r.^[9]. Ponadto już w 1562 r. istniał nienazwany trakt, co potwierdza plan Wernera z tegoż roku, stanowiący później ulicę Stanisława Worcella (Paradiesstrasse)^[12][13]. Jeszcze inną drogą związaną z tym obszarem był trakt do tzw. Czerwonego Folwarku. Wytyczony prawdopodobnie w XIV wieku, został po raz pierwszy wzmiankowany w 1403 r. Obecnie na jego śladzie przebiega ulica Komuny Paryskiej (Langegasse, Vorwerkstrasse)^[14].

Natomiast teren przy północnym odcinku po stronie zachodniej ulicy pomiędzy aleją Juliusza Słowackiego a ulicą gen. Romualda Traugutta istniał już w 1203 r. najstarszy wrocławski cmentarz żydowski. W późniejszych latach został przekształcony w cmentarz wojskowy^[4][15][16]. W latach 20. XX wieku (1926-1929) zbudowano na tym terenie siedzibę Pocztowego Urzędu Czekowego (po 1945 r. gmach Poczty Głównej)^{[2][4][15][16][17]}, na podstawie projektu Lothara Heumanna^[15][16][18]. Na północ od tego terenu przepływała rzeka Oława (Die Ohlau)^[19].

Przy południowym krańcu dzisiejszej ulicy założono w 1777 r. pierwszy cmentarz, następnie kolejne. Były to począwszy od północy 3 cmentarze protestanckie: św. Bernardyna (do 1868 r.), św. Krzysztofa (do 1891 r. ?), Zbawiciela (do 1867 r.), oraz cmentarz katolicki św. Doroty (czynny w latach 1816-1861)^[20][21].

Powstanie i rozwój ulicy do 1945 r.

Pierwotnie ulica Zygmunta Krasińskiego była drogą biegnącą w rozciągające się tu pola, bez nazwy własnej, przy czym dotyczy do drogi biegnącej od dzisiejszej ulicy gen. Romualda Traugutta do ulicy Komuny Paryskiej. Dopiero w 1823 r. otrzymała nazwę ulicy Polnej nawiązującej do jej wyglądu^[4][10]. Odcinek północny jeszcze wówczas nie istniał. Decyzja o przedłużeniu ulicy do alei Juliusza Słowackiego^[4] (Am Steindamm, Am Ohlauufer^[22]) zapadła w 1839 r. Została ona następnie zrealizowana. Natomiast nie zrealizowano innej koncepcji, wskazanej w 1843 r. przez specjalnie powołaną przez magistrat miejski komisję. Wypowiedziała się ona za przedłużeniem ulicy w linii prostej do Dworca Górnośląskiego, położonego przy ulicy Stanisława Małachowskiego. Uzasadniając swoje stanowisko komisja wskazała bardzo dynamiczny rozwój tego rejonu miasta, lecz planu tego jednak nie wykonano^[4].

Później niż ulica Zygmunta Krasińskiego powstała kolejna przecznica dziś stanowiąca ulicę gen. Józefa Haukego-Bosaka. Z projektem jej utworzenia w 1860 r. wystąpił kupiec Henryk Krakowski. Ponieważ miała przebiegać przez tereny prywatne, realizacja projektu napotykała trudności i była prowadzona etapami, to znaczy najpierw zbudowano fragment biegnący od ulicy Zygmunta Krasińskiego i drugi fragment biegnący od ulicy gen. Kazimierza Pułaskiego, a dopiero potem oba odcinki połączono. Także nie od razu nadano nowej ulicy nazwę, co skutkowało tym, że położone tu posesje początkowo miału przypisane numery adresowe częściowo do ulicy Zygmunta Krasińskiego, a częściowo do ulicy gen. Kazimierza Pułaskiego. Z czasem oczywiście nadano ulicy własną nazwę (w 1911 r. – Clausewitzstrasse), a posesjom przypisano nowe numery porządkowe^{[23][24][25][26]}.

W 1862 r. zbudowano nową przecznicę biegnącą od północnego odcinka ulicy Zygmunta Krasińskiego do ulicy Mazowieckiej. Początkowo ulicę tę nazwano Małą Polną (Kleine Feldstrasse), a samą ulicę Zygmunta Krasińskiego nazwano wówczas Dużą Polną (Grosse Feldstrasse). Dopiero zmiana nazwy tej ulicy na ulicę Aleksandra (Alexanderstrasse) pozwoliła na przywrócenie ulicy Zygmunta Krasińskiego nazwy ulicy Polnej (Feldstrasse). Natomiast wzmiankowana przecznica nosiła po wojnie nazwę ulicy Sandomierskiej, lecz dziś ona nie istnieje w związku z budową w latach 80. XX wieku nowego węzła drogowego Placu Społecznego, który całkowicie zatarł dawny układ urbanistyczny i komunikacyjny^[27][28][29].

W 1881 r. zasypano koryto Oławy zmieniając miejsce ujścia tej rzeki do Odry. Zlikwidowano wówczas most leżący na przedłużeniu dzisiejszej ulicy Zygmunta Krasińskiego. Umożliwiło to także przedłużenie alei Juliusza Słowackiego w kierunku wschodnim i jej urządzenie w postaci reprezentacyjnej, zielonej alei miejskiej^{[19][22][30][31]}, oraz urządzenie terenu spacerowego – Promenady Staromiejskiej – oraz parku – Park Juliusza Słowackiego^[32][33].

Zabudowa ulicy powstawała sukcesywnie, a zachowane dziś budynki pochodzą głowinie z końca XIX wieku lub z początku XX wieku. Północny odcinek po jego powstaniu również był zabudowany powoli i stopniowo, a największą, ostatnią inwestycją była budowa gmachu pocztowego w latach 20. XX wieku^{[4][17][16][29]}. Wzdłuż całej długości ulicy przebiegały tory tramwajowe^[34][35][36].

Teren cmentarzy, które stopniowo ulegały likwidacji, od 1888 r. był sukcesywnie przekształcany w skwer z placem zabaw dla dzieci, następnie urządzony w 1892 r. według projektu H. Richtera, przed 1945 r. modernizowany^{[20][21][34][35]} (Königl Hebammen Institut^[30], Spielplatz^[35][37]).

W 1900 r. utworzono szkołę rzemiosł (Handwerkerschule, Meisterschule des deutsche Handwerks), od 1910 r. działająca jako Miejska Szkoła Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego (Städtische Handwerker- und Kunstgewerbeschule). Szkoła działała w budynkach oficyn położonych we wnętrzu kwartału za pierzeją wschodnią ulicy Zygmunta Krasińskiego, z adresami przypisanymi do ulicy gen. Romualda Traugutta. Budynki te po wojnie stały się baz dla Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych^[38][39].

II wojna światowa

Podobnie jak w całej okolicy, podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r., w wyniku prowadzonych działań wojennych zniszczeniu uległa znaczna część zabudowy^{[4][8][12][23]}. Sama ulica była wówczas kilkukrotnie bombardowana. Pierwsze bombardowanie miało miejsce 4 lutego 1945 r. Był to ostrzał altyreryjski prowadzony z okolic Wzgórz Trzebnickich. Natomiast 12 lutego prowadzono bombardowania przy pomocy lotnictwa. W czasie kolejnego bombardowania 25 lutego bomba spadła na dom nr 40 zaś 20 marca pocisk artyleryjski ugodził we wschodnią stronę gmachu poczty, w wyniku czego powstała tam olbrzymia wyrwa w murze. Zginęła wówczas znajdująca się w budynku urzędniczka^[4]. Sam budynek jednak przetrwał, mimo że całkowitemu zniszczeniu uległa zabudowa położona po przeciwnej stronie ulicy Zygmunta Krasińskiego, na którą składały się dwie ciągłe pierzeje utworzone z kamienic (numery od 2 do 20), rozdzielone ulicą Sandomierską (dziś nieistniejącą), przy której zabudowa również nie przetrwała^[4][27]. Zniszczeniu uległy także budynki położone po obu stronach ulicy na południe od ulicy gen. Romualda Traugutta^[4][8], narożna zabudowa po północnej stronie ulicy gen. Józefa Haukego-Bosaka (numery 34 i 36)^[4][23] oraz zabudowa pod numerami od 48 do 52 i powiązany budynek przy ulicy Stanisława Worcella 1^[4][12].

Okres powojenny

Jedną z pierwszych znaczących inwestycji przy ulicy przeprowadzoną po wojnie była odbudowa uszkodzonego gmachu poczty. Związane to było z koniecznością uruchomienia urzędu pocztowego^[4], a ten budynek nadawał się do tego celu znaczenie lepiej niż zniszczony gmach Poczty Głównej, położony w rejonie ulicy Wita Stwosza, bł. Czesława i Krawieckiej^{[4][40][41][42][43][44][45]}. Roboty budowlane związane z odbudową zniszczonego fragmentu budynku przeprowadzono stosunkowo szybko i urząd pocztowy uruchomiono tu już kilka miesięcy od zakończenia II wojny światowej^[4]. Można także wspomnieć, że stosunkowo dużo zachowanych budynków mieszkalnych sprawiło, że po wojnie Przedmieście Oławskie było jednym z bardziej zaludnionych osiedli Wrocławia. Tu i na Przedmieściu Odrzańskim łącznie mieszkało około 40% mieszkańców miasta według stanu na 1955 r.^[2]

W 1960 r. po północnej stronie ulicy gen. Józefa Haukego-Bosaka zbudowano wieloklatkowy budynek mieszkalny, który otrzymał numery od 2 od 14^[23], z kontynuacją ciągłej zabudowy także przy ulicy Zygmunta Krasińskiego 36^[4][46], a zabudowę tę uzupełniono także budynkiem plombowym przy ulicy Zygmunta Krasińskiego 34^[47][48]. Powojenne budynki położone przy ulicy Zygmunta Krasińskiego to także zabudowa pod numerami 27, 29, 48, 50 i 52^[17].

Pośród inwestycji z XXI wieku związanych z ulicą Zygmunta Krasińskiego można wymienić między innymi remont i przebudowę budynku pod numerem 13 z lat 2007–2008 (2012 r.)^[17][49]. W jej wyniku powstał budynek mieszkalny o 30 mieszkaniach z dodatkową funkcją biurową. Budynek ma 7 kondygnacji nadziemnych^[49]. Całkowicie nowa zabudowa powstała natomiast w miejscu zniszczonej zabudowy po południowej stronie ulicy gen. Romualda Traugutta, tworząca dziś początkowe pierzeje południowego odcinka ulicy Zygmunta Kasińskiego. I tak po jej stronie wschodniej od maj 2010 do października 2012 r. budowano Centrum Sztuk Użytkowych i Centrum Innowacyjności należące do Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu przy ulicy gen. Romualda Traugutta 19-21. Budynek powstał w oparciu o projekt opracowany przez architektów z pracowni PAG – Pracownia Architektury Głowacki, a generalnym wykonawcą była firma Hochtief Polska z Warszawy, a koszt pierwszego etapu wyniósł około 53 mln zł^[50]. Zaś po stronie zachodniej od stycznia 2020 r. do października 2021 r. powstawał budynek o nazwie Studio Plac Dominikański przy ulicy gen. Romualda Traugutta 9-11 i Zygmunta Krasińskiego 13a. Projektantami budynku są architekci z pracowni Dziewoński Łukasiewicz Architekci z Wrocławia. Inwestorem był deweloper działający pod firmą Toscom Development^[51].

Należy także wskazać, że za wschodnią pierzeją zabudowy biegnącą od ulicy gen. Romualda Traugutta do ulicy gen. Józefa Haukego-Bosaka, w głębi kwartału, po wojnie w położonych tu budynkach prowadziła działalność Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta, wykorzystując budynki o adresach przy ulicy gen. Romualda Traugutta 21 (położone w głębi działki względem wymienionej ulicy) oraz budynek przy ulicy Zygmunta Krasińskiego 30b, dawnej Wyższej Szkoły dla Dziewcząt i Ewangelickiego Seminarium dla Nauczycielek, będący oficyną położoną w drugiej linii zabudowy. Szkołę powołano dekretem Ministra Kultury i Sztuki z 30.03.1946 r. jako Wyższą Szkołę Sztuk Pięknych, a uroczyste rozpoczęcie działalności miało miejsce 7.10.1946 r. Uczelnia uzyskała status akademii w 1998 r.^{[17][38][39][52][53][54][55]} Dopiero w XXI wieku nastąpiła wyżej wspomniana rozbudowa tu położnego kompleksu obiektów akademii. Zbudowano mianowicie budynek Centrum Sztuk Użytkowych i Centrum Innowacyjności^{[50][52][53][54][55]}.

Sam skwer położony po zachodniej stronie południowego odcinka ulicy został poddany gruntownej rewaloryzacji po 2000 r.^{[20][21][34][35]} Obecnie nosi nazwę Skweru Zygmunta Krasińskiego^[56] i przeznaczony jest na zieleń parkową z dopuszczeniem lokalizacji określonych obiektów parkowych, takich jak ogrody zimowe, altany, pergole oraz toalety ogólnodostępne^[57].

W latach 80. XX wieku w budynku poczty przy ulicy Zygmunta Krasińskiego 1 miało swoją siedzibę Przedsiębiorstwo Wdrażania i Upowszechniania Postępu Technicznego i Organizacyjnego „POSTEOR”. Zostało ono założone w 1973 r. i stanowiło jednostkę pośredniczącą między nauką a przemysłem, poprzez współpracę w zakresie opracowania, wdrożenia i upowszechnienia prac naukowo-badawczych i projektów wynalazczych oraz ochrony patentowej. W 1985 ilość wdrożeń przeprowadzonych przez tą firmę określano na ponad 700^[58].

Powojenne przekształcenia układu komunikacyjnego

Wspomniane wyżej tory tramwajowe były użytkowane również po wojnie. Tramwaje jeździły tędy od ulicy Stanisława Małachowskiego, przez ulicę gen. Jana Henryka Dąbrowskiego, dalej poprzez ulicę Komuny Paryskiej (na stosunkowo krótkim odcinku), a następnie ulicą Zygmunta Krasińskiego do alei Juliusza Słowackiego i oczywiście także w kierunku przeciwnym. Transport szynowy prowadzony był ulicą jeszcze w latach 60. i 70. XX wieku, do 1977 r.^{[59][60][61][62]}, a w 1978 r. zostało wyłączone z eksploatacji torowisko tramwajowe od ulicy ulicy Stanisława Małachowskiego do ulicy gen. Romualda Traugutta. Wówczas tramwaje korzystały jeszcze z torów w ulicy Zygmunta Krasińskiego tyko na północnym odcinku od alei Juliusza Słowackiego do ulicy gen. Romualda Traugutta^[63]. Zarówno w latach poprzednich jak i następnych prowadzono przebudowę układu komunikacyjnego w centrum miasta. Zbudowano między innymi tak zwaną trasę W-Z i dalej kontynuowano inwestycję budując jeszcze w latach 80. XX wieku węzeł komunikacyjny Placu Społecznego, z dwiema estakadami i przejściem podziemnym oraz nowymi jezdniami, a także torowiskami tramwajowymi łączącymi między innymi Most Pokoju i Most Grunwaldzki z ulicą gen. Romualda Traugutta^{[2][64][65][66][67]}. Zatarto przy tym całkowicie wcześniejszy układ ulic, likwidując między innymi ulicę Sandomierską w połowie lat 80. XX wieku^[27][28][29]. Po zakończeniu tej inwestycji północy odcinek ulicy Zygmunta Krasińskiego stracił połączenie drogowe z pozostałą częścią ulicy i z ulicą gen. Romualda Traugutta, stając się sięgaczem połączonym tylko z aleją Juliusza Słowackiego, co skutkowało także wyłączeniem z eksploatacji położonego w tym odcinku ulicy torowiska tramwajowego, a ruch tramwajów skierowano na nowe odcinki torów placu Społecznego^[66][67].

Należy jednakże wspomnieć, iż kwestię ukształtowania układu komunikacyjnego i zabudowy w tym rejonie, także w odniesieniu do północnego odcinka ulicy Zygmunta Krasińskiego, rozpatrywano w okresie powojennym wielokrotnie, między innymi organizując konkursy architektoniczne. Można tu wymienić konkurs z 1960 r. na Plac Dzierżyńskiego (współcześnie Plac Dominikański), konkurs z 1964 r. na ukształtowanie przestrzeni Placu Społecznego oraz z 1969 r. na opracowanie układu urbanistycznego łącznie Placu Dzierżyńskiego i Placu Społecznego. Pojawiały się przy tym różne koncepcje kierujące przeważnie ruch uliczny przez aleję Juliusza Słowackiego i ulicę Podwale, a także np. koncepcja z trasą od Mostu Pokoju łukiem przez ulicę Zygmunta Krasińskiego przy poczcie, pozostawiając Plac Społeczny wolny od komunikacji oraz inna koncepcja (I nagroda) w której ten północy odcinek ulicy Zygmunta Krasińskiego miałby być jak obecnie sięgaczem ale ulicy gen. Romualda Traugutta. Z łącznego kształtowania obszaru obydwu placów jednakże zrezygnowano, gdyż koncepcja ta zdewaluowała się, bowiem gmach poczty głównej okazał się stanowić tak silną przegrodę, że próby integracji oceniono jako chybione i nieudane. Jak wyżej opisano wybrano wariant przecięcia placu Społecznego po przekątnych, które to rozwiązanie zresztą było niezgodne z zasadami konkursu, i w zmienionej nieco formie zrealizowano^[68]. Współcześnie jednak ten układ podlega krytyce i postuluje się rehabilitację obszaru z odtworzeniem kwartałowego układu ulic i zabudowy^[69][70][71].

Od 23.08.2019 r. do 10.07.2020 r. prowadzono inwestycję miejską obejmującą przebudowę dróg, mającą na celu stworzenie dróg rowerowych w ulicach: Podwale, Komuny Paryskiej i Zygmunta Krasińskiego. Prowadzona była ona w ramach programu budowy dróg rowerowych we Wrocławiu – etap II^[72]. W jej wyniku powstała droga rowerowa na odcinku od ulicy Komuny Paryskiej do ulicy gen. Romualda Traugutta, częściowo w północnej części jako kontrapas (od skrzyżowania z ulicą gen. Józefa Haukego-Bosaka do ulicy gen. Romualda Traugutta)^[66][72][73]. Wartość całej inwestycji wynosiła 1 440 017 zł^[72].

Numeracja adresowa

Numeracja adresowa posesji położonych przy ulicy początkowo była całkowicie odmienna od współczesnej. W 1866 r. (wówczas Grosse Feldstrasse) mianowicie numer 1 nadano posesji położonej po wschodniej stronie ulicy, pierwszej od skrzyżowania z ulicą Komuny Paryskiej (Vorwerkstrasse). Numery adresowe rosły w kierunku północnym, w sposób ciągły, to znaczy bez podziału na numery parzyste i nieparzyste. Numery te kończyły się na numerze 21 przed drogą^[30] biegnącą wzdłuż niezasypanego jeszcze wówczas koryta rzeki Oława (Die Ohlau), która miała swoje ujście częściowo w miejscu dzisiejszej Zatoki Gondoli, a częściowo zasilała fosę miejską^[30][31]. Dalej numery adresowe biegły z północy na południe po stronie zachodniej. Nie istniał jeszcze wtedy budynek poczty lecz znajdował się tu teren cmentarza wojskowego (Militair Begräbniss Platz). Pozostawiono jednak niewykorzystaną numerację dla tej nieruchomości (nr 23-26) i kolejne numery zaczynały się za ulicą gen. Romualda Traugutta (Klosestrasse) od numeru 27 do numeru 30, choć niezabudowanym dalej działkom gruntów także przypisano kolejne numery od 31 do 40^[30].

W 1901 r. numeracja ta wyglądała następująco:

W kolejnych latach zmieniono numerację adresową, która w znaczącym stopniu zachowana jest do dziś. Wówczas to nastąpił podział na numerację nieparzystą po stronie zachodniej i numerację parzystą po stronie wschodniej, przy czym tak jak współcześnie numeracja ta rozpoczynała się przy alei Juliusza Słowackiego (Am Ohlauufer)^[35][74]. Pod numerami nieparzystymi od 1 do 9 znajdował się budynek poczty (Postscheckamt), identycznie jak współcześnie. Dalej za ulicą gen. Romualda Traugutta (Klosestrasse) numeracja ta była kontynuowana, przy czym wówczas kończyła się na numerze 31 przed skwerem Spielplatz^[35], natomiast współcześnie numeracja ta kończy się na numerze 29 i 29a^[74]. Po stronie wschodniej numeracja zaczynała się od numeru 2 przy alei Juliusza Słowackiego (Am Ohlauufer) do 8 przy ulicy Sandomierskiej (Alexanderstrasse), od niej biegły numery od 10 do 20 przed ulicą gen. Romualda Traugutta (Klosestrasse)^[35]. Współcześnie zabudowa w tym obszarze nie istnieje i nie ma tych numerów adresowych^[74]. Dalej za ulicą gen. Romualda Traugutta (Klosestrasse) numeracja parzysta była kontynuowana od numeru 22 do numeru 62 przy ulicy Komuny Paryskiej (Vorwerkstrasse)^[35]. Współcześnie numeracja kończy się tu na numerze 60^[74].

Nazwy

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Feldstrasse (ulica Polna), od 1823 r. do 1945 r.^[4][10][75] (także Grosse Feldstrasse^[30][34])
• Polna, lata 1945-1946^[a][10]
• Zygmunta Krasińskiego, od 1945 r.^{[4][10][36][76]}.

Niemiecka nazwa ulicy – Feldstrasse (ulica Polną: słowo Feld w j. niemieckim oznacza pole) – pochodziła z czasów, gdy była drogą prowadzącą pośród pól^[4][10]. Wobec ulicy stosowano także nazwę Grosse Feldstrasse^[30][34] dla odróżnienia od dziś nieistniejącej ulicy Sandomierskiej, powstałej później i wówczas nazywanej Kleine Feldstrasse (do czasu zmiany jej nazwy na Alexanderstrasse)^[27][28]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski 15.11.1945 r.^[76] Upamiętnia ona Zygmunta Krasińskiego, urodzonego w 19.02.1812 r. w Paryżu, zmarłego w 23.02.1859 r. tamże, poetę, dramaturga, powieściopisarza epoki romantyzmu, epistolografa, autora między innymi Nie-Boskiej komedii oraz Irydiona^[4][77].

Układ drogowy

Ulica Zygmunta Krasińskiego biegnie od Alei Juliusza Słowackiego do ulicy Komuny Paryskiej^[b][4][74]. Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi oraz innymi drogami^[74] (przy czym przebieg podano dla odcinka jednokierunkowego przeciwnie do kierunku jazdy, jako że ulica na znacznej długości jest drogą jednokierunkową, ale zgodnie z numeracją adresową^[74][66]):

Drogi powiązane

powiązanie	kierunek jazdy	droga	nr drogi	klasa	foto	opis
skrzyżowanie	↑ ↓	aleja Juliusza Słowackiego[76][78][79]	105054D[79]	lokalna[80]		na wprost
koniec sięgacza
skrzyżowanie (sygnalizacja świetlna[81])	↑	pl. Społeczny[c][82] torowisko tramwajowe[83]	105849D[82]	zbiorcza[84]	(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0	lewy dolny róg
	↑	ulica gen. Romualda Traugutta[85][86] torowisko tramwajowe[83]	105796D[86]	zbiorcza[87]		w lewo i w prawo
skrzyżowanie	↑	ulica gen. Józefa Haukego-Bosaka[88][89]	105481D[89]	dojazdowa[90]		w prawo
skrzyżowanie	↑	ulica Stanisława Worcella[91][92]	105748D[92]	dojazdowa[93]		w lewo
skrzyżowanie	↑	ulica Komuny Paryskiej[76][94][95]	105825D[95]	lokalna[96]	(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0	w lewo i w prawo

Droga

Przystanek "Krasińskiego"

Ulica Zygmunta Krasińskiego przebiega przez osiedle Przedmieście Oławskie w dawnej dzielnicy Krzyki^[76][97]. Jest drogą publiczną, której przypisano kategorię drogową jako gminną^[d][76] (numer drogi: 105778D^{[e][76][98][99]}, numer ewidencyjny drogi: G1057780264011^[76]; do 2012 r. ulica była drogą powiatową o numerze 1692D^[100]). Ulica ma 632 m długości^[f][76]. Teren, przez który przebiega, leży na wysokości bezwzględnej od około 118,0 do 120,1 m n.p.m.^[101][102]. Jest to droga klasy lokalnej^[80][103], przy czym na odcinku od ulicy gen. Romualda Traugutta do ulicy Komuny Paryskiej szerokość w liniach rozgraniczających wynosi od 18 m do 25 m^[103]. Odcinek początkowy od alei Juliusza Słowackiego jest sięgaczem, natomiast na pozostałym odcinku ulicy ruch zorganizowany jest jako jednokierunkowy z południa (od ulicy Komuny Paryskiej, jako kontynuacja jazy zarówno z tej ulicy jak i z ulicy gen. Jana Henryka Dąbrowskiego) na północ (do ulicy gen. Romualda Traugutta i placu Społecznego)^[66]. Ulica, jako droga jednojezdniowa, posiada pojedynczą jezdnię o nawierzchni z masy bitumicznej, z wyłączeniem części sięgacza, gdzie nawierzchnia wykonana jest z płyt betonowych z wbudowanym, starym torowiskiem tramwajowym^[102][104]. Przy ulicy wykonane są obustronna chodniki^{[102][105][106]}. Ulicą przebiegają linie pasażerskie w ramach wrocławskiej komunikacji miejskiej. Są to trasy komunikacyjne przejeżdżających tędy autobusów miejskich, w ramach których urządzono dwa przystanki autobusowe, o nazwach "Skwer Krasińskiego" oraz "Krasińskiego"^[66][67]. Na części ulicy od ulicy Komuny Paryskiej do ulicy gen. Józefa Hukego-Bosaka urządzono drogę rowerową, dalej kontrpas do ulicy gen. Romualda Traugutta^[66][73].

Postuluje się przywrócenie funkcjonowania torowiska tramwajowego w ulicy Zygmunta Krasińskiego na odcinku od alei Juliusza Słowackiego do ulicy gen. Romualda Traugutta i ewentualnie skierowaniu tu ruchu ulicznego po likwidacji obecnego układu komunikacyjnego placu Społecznego i zabudowie tego obszaru siecią lokalnych, prostopadłych uliczek tworzących niewielkie kwartały zabudowy z centralnym dla tego układu placem^{[69][107][108]}.

Ulica, w zakresie dróg gminnych, położona jest na działkach ewidencyjnych o łącznej powierzchni wynoszącej 10 071 m² (10 075 m²)^[f], a ponadto obejmuje działki o statusie drogi wewnętrznej i rezerwy, zgodnie z poniższym zestawieniem^[76]:

Zabudowa i zagospodarowanie

Układ urbanistyczny

(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0

Przedmieście Oławskie, skwer J. Słowackiego i ulica

Szalet

Przystanek "skwer Krasińskiego"

Przejście pomiędzy skwerem a blokiem zabudowy do ul. Podwale

Przed nr 29 i dalej nr 27

Studio Plac Dominikański

Ulica Zygmunta Krasińskiego przebiega przez obszar zabudowy śródmiejskiej^{[70][118][119]}, w strefie centralnej^[120], gęsto wypełniony tkanką miejską^[121], charakteryzującej się przemieszaniem zabudowy o podstawowej funkcji mieszkaniowej z zabudową także o innym przeznaczeniu^[122], przede wszystkim zabudową mieszkalno-usługową^[70][123].

Obszar zabudowy, przez który przebiega ulica Zygmunta Krasińskiego, uznawany jest za teren o zdefiniowanym układzie kompozycyjnym, z liniowymi i kwartałowymi elementami go tworzącymi^[124][125]. W układzie urbanistycznym dominuje ukształtowanie bloków urbanistycznych w postaci kwartałów zabudowy, w ramach których umiejscowiono funkcje reprezentacyjne na zewnątrz kwartału, a funkcje użytkowe do wewnątrz. Dominuje tu pierzejowa, zwarta zabudowa wzdłuż ulic^{[70][122][125]}, ale z występującymi zaburzeniami w postaci luk w zabudowie^[70]. Wskazuje się ponadto na gęstą sieć uliczną i linii transportu publicznego^[67][126]. Ulica przebiega przez obszar zabudowy średniowysokiej do 25 m, przy czym w ramach tej strefy wyznaczono tu śródmiejski obszar podwyższenia wysokości zabudowy^[127].

Znaczenie przestrzeni

Ulica Zygmunta Krasińskiego określana jest jako publiczna przestrzeń o charakterze ogólnomiejskim. Na północy łączy się z dwiema przestrzeniami stanowiącymi ogólnomiejski rdzeń przestrzeni publicznych, jaki stanowią zarówno aleja Juliusza Słowackiego jak i ulica gen. Romualda Traugutta^[128]. Ponadto przewiduje się wykreowanie tu po wschodniej stronie placu o takim charakterze i znaczeniu, z połączeniem ulicy z tym placem poprzez nową przecznicę^{[69][108][128]}. Sam Park Juliusza Słowackiego z promenadą stanowi połączenie obszarowej zieleni wypoczynkowej z ogólnomiejskim bulwarem. Z kolei południowy kraniec ulicy łączy się z ulicą lokalną — ulica Komuny Paryskiej (w kierunku wschodnim) oraz ogólnomiejską — ulica Komuny Paryskiej (w kierunku zachodnim) i dalej bulwarem ogólnomiejskim – ulica Podwale^[128]. Obszarową formą zieleni wypoczynkowej jest tu położony Skwer Zygmunta Krasińskiego^[56][128].

Zabudowa

Północny odcinek ulicy od alei Juliusza Słowackiego do ulicy gen. Romualda Traugutta przebiega przez obszar o zróżnicowanym zagospodarowaniu. Strona zachodnia ulicy to zagospodarowany kwartał zabudowy z zabytkowym budynkiem poczty i muzeum pod numerem 1-9 tworzącym zachodnią pierzeję^[17], za którym powstał współczesny budynek Ovo Wrocław^[129]. Natomiast wschodnia strona tego odcinka ulicy to z kolei obszar niezagospodarowany, a dalej silnie przekształcony w wyniku działań inwestycyjnych polegających na budowie węzła komunikacyjnego Placu Społecznego^{[64][65][130]}.

Południowy odcinek ulicy od ulicy gen. Romualda Traugutta do ulicy Komuny Paryskiej przebiega przez obszar z zabudowanymi kwartałami o pierzowym położeniu budynków z funkcją reprezentacyjną na zewnątrz kwartału. Dominują zachowane budynki przedwojenne, uzupełnione nową zabudową pochodzącą zarówno z XX wieku, jak i XXI wieku. Budynki mają wysokość od czterech o ośmiu kondygnacji nadziemnych. Przy południowym odcinku ulicy po stronie zachodniej położony jest obszar zieleni rekreacyjnej nazwany Skwerem Zygmunta Krasińskiego^{[17][70][122][131]}. W ramach skweru przy ulicy położony jest szalet miejski^[132].

Wybrane obiekty współczesne

Wybrane obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.):

Budynek biurowy

ulica Zygmunta Krasińskiego 27, położony w pierzei zachodniej ulicy Zygmunta Krasińskiego; podstawowa funkcja biurowa, budynek o sześciu kondygnacjach nadziemnych, powierzchni zabudowy wynoszącej 381 m^2[133], położony jest na działce o polu powierzchni wynoszącym 564 m^2[134].

Budynek mieszkalny

ulica Zygmunta Krasińskiego 36^[135] oraz ulica gen. Józefa Haukego-Bosaka nr nr 2^[136][137], 4^[138][139], 6^[140][141], 8^[142][143], 10^[144][145], 12^[146][147], 14^[148][149]; położony częściowo w pierzei wschodniej ulicy Zygmunta Krasińskiego; podstawowa funkcja mieszkalna, budynek o pięciu kondygnacjach nadziemnych^[135].

Budynek mieszkalny

ulica Zygmunta Krasińskiego 48, 50, 52 oraz ulica Stanisława Worcella 1, położony w pierzei wschodniej ulicy Zygmunta Krasińskiego; podstawowa funkcja mieszkalna, budynek o siedmiu kondygnacjach nadziemnych, powierzchnia zabudowy wynosi 713 m^2[150], położony jest na działce o powierzchni 1 108 m^2[151].

Budynek opieki zdrowotnej

ulica Zygmunta Krasińskiego 29, położony w pierzei zachodniej ulicy Zygmunta Krasińskiego; podstawowa funkcja to zakłady opieki medycznej, budynek o siedmiu kondygnacjach nadziemnych, powierzchni zabudowy wynoszącej 521 m^2[152], położony jest na działce o powierzchni 993 m^2[153].

Centrum Sztuk Użytkowych i Centrum Innowacyjności Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu

ulica gen. Romualda Traugutta 19-21 położony częściowo w pierzei wschodniej ulicy Zygmunta Krasińskiego; budynek niski o czterech kondygnacjach nadziemnych i jednej podziemnej, z funkcją główną kultury i rozrywki, powierzchnia całkowita wynosi 18 611 m², powierzchnia użytkowa wynosi 13 464 m², powierzchnia zabudowy 2 301 m², kubatura zaś wynosi 56 564 m³; w budynku znajdują się między innymi pracownie, warsztaty i laboratoria^[50].

Studio Plac Dominikański

ulica gen. Romualda Traugutta 9-11 i Zygmunta Krasińskiego 13a, położony częściowo w pierzei zachodniej ulicy Zygmunta Krasińskiego oraz jako oficyna; budynek średniowysoki o ośmiu kondygnacjach nadziemnych i jednej podziemnej, z funkcją główną hotelarską i dodatkową handlowo-usługową, powierzchnia użytkowa wynosi około 3 800 m², w tym powierzchnia handlowo-usługowa 356 m², w części hotelowej znajduje się 138 pokoi hotelowych, ponadto w budynku urządzono 20 miejsc parkingowych^[51].

Zieleń

Zieleń przy al. Słowackiego przy Poczcie

Skwer Zygmunta Krasińskiego

W najbliższym otoczeniu ulicy znajdują się następujące tereny zieleni:

Park Juliusza Słowackiego z Promenadą Staromiejską

położony na zamknięciu osi widokowej w kierunku północnym, przy początku ulicy, za aleją Juliusza Słowackiego, z przebiegającą przez niego Promenadą Staromiejską do fosy miejskiej do Zatoki Gondol^{[17][32][33][56][154][155][156][157][158]}, powierzchnia parku wynosi około 5,74 ha^[155], przez co stanowi jeden z większych kompleksów zieleni w ścisłym centrum miasta^[158].

Zieleń przy al. Słowackiego przy Poczcie

wolny, niezabudowany teren przy północnym odcinku po wschodniej stronie ulicy pomiędzy ulicą Zygmunta Krasińskiego, aleją Juliusza Słowackiego i placem Społecznym^[56] o powierzchni 9 121 m^{2[h][i][159][160][161][162]}, docelowo jednak przeznaczony pod zabudowę śródmiejską^[69] i drogi (jako rezerwa przypisana do ulicy Zygmunta Krasińskiego)^[76].

Zieleniec przy ul. Dobrzyńskiej - Traugutta

położony za skrzyżowaniem ulicy Zygmunta Krasińskiego z ulicą gen. Romualda Traugutta i placem Społecznym, pomiędzy rozwidleniem tych dwóch dróg^[56], o powierzchni 3 087 m^{2[h][j][163][164][165][166]}.

Skwer Zygmunta Krasińskiego

położony przy końcowym odcinku ulicy po stronie zachodniej pomiędzy ulicą Zygmunta Krasińskiego, ulicą Podwale, ulicą Komuny Paryskiej oraz na północny blokiem zabudowy sięgającym ulicy gen. Romualda Traugutta^{[17][20][21][56][167]} o powierzchni 12 721 m^2[h][168].

Ochrona i zabytki

Ulica przebiega na terenie Przedmieścia Oławskiego wpisanego jako obszar do rejestru zabytków dnia 20.06.2005 r. decyzją o wpisie nr 538/A/05^{[169][170][171][172][173]}. W ramach wskazanego obszaru ochronie podlega przede wszystkim układ przestrzenny kształtowany od XIII do XIX wieku^{[172][174][175]}.

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków (według stanu na kwiecień 2022 r.)^[17]:

Obiekty zabytkowe

obiekt[k], położenie	powstanie, rodzaj ochrony[l]	fotografia
zamknięcie osi widokowej w kierunku północnym
Park im. Juliusza Słowackiego Aleja Juliusza Słowackiego[17][176][177]	lata 20. XIX wieku, lata 1878-1884, po 1945 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Promenada Staromiejska (wzdłuż Fosy Miejskiej, w miejscu dawnych fortyfikacji obronnych) Aleja Juliusza Słowackiego[17][178][179]	po 1807 r., projekt 1813 r. (projekt: Johann Friedrich Knorr) rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
strona zachodnia
Gmach Poczty Czekowej Rzeszy, obecnie Gmach Poczty oraz Muzeum Poczty i Telekomunikacji ulica Zygmunta Krasińskiego 1-9[17][180][181][182][183][184]	lata 1926-1929 (projekt: Lothar Neumann) rodzaj ochrony: rejestr zabytków nr A/2487/360/Wm z dnia 06.10.1977 r.[17][180][181][182][183][184]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 13[17][185][186]	1905 r., 2012 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 15[17][187][188]	lata 1906-1907 rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Oficyna mieszkalna, obecnie apartamenty ulica Zygmunta Krasińskiego 15a[17][189][190]	około 1895 r., około 2013 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 17[17][191][192]	około 1895 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Oficyna mieszkalna, obecnie nieużytkowana ulica Zygmunta Krasińskiego 17a[17][193][194]	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 19[17][195][196]	około 1895 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica z oficynami, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem ulica Zygmunta Krasińskiego 21-23[17][182][197][198][199][200]	1899 r. (projekt: W. Heller) rodzaj ochrony: rejestr zabytków nr A/1305 z dnia 14.05.2010 r.[17][182][197][198][199][200]
Kamienica, obecnie nieużytkowana ulica Zygmunta Krasińskiego 25[17][201][202][202]	około 1900 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Oficyna mieszkalna, obecnie nieużytkowana ulica Zygmunta Krasińskiego 25a[17][203][204]	około 1870 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Oficyna z powozownią przy willi rodziny Hasse, obecnie budynek nieużytkowany ulica Zygmunta Krasińskiego 29a[17][205] (ulica Podwale 76/77[206])	około 1897 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Cmentarze: świętych Bernarda, Krzysztofa, Salwadora i Doroty, obecnie skwer Zygmunta Krasińskiego[17][207][208][209]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
strona wschodnia
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem ulica Zygmunta Krasińskiego 24[17][210][211]	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]	(c) vorwerk / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 26[17][212][213]	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 28[17][214][215]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 30[17][216][217]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Główny budynek szkolny Seminarium Nauczycielskiego "Bethanien", obecnie budynek mieszkalny ulica Zygmunta Krasińskiego 30a[17][218][217]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Wyższa Szkoła dla Dziewcząt i Ewangelickie Seminarium dla Nauczycielek, obecnie budynek Akademii Sztuk Pięknych ulica Zygmunta Krasińskiego 30b[17][219][220]	około 1895 r., lata 1902-1903 (rozbudowa) rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 32[17][195][221]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 40[17][222][223] (oraz ulica gen. Józefa Haukego-Bosaka 1[224])	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 42[17][225][226]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]	(c) Neo[EZN] / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 44[17][227][228]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]	(c) vorwerk / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 46[17][229][229][230]	około 1870-1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]	(c) vorwerk / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 54[17][231][232]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 56[17][233][234]	około 1880 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 58[17][235][236]	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
Kamienica ulica Zygmunta Krasińskiego 60[17][237][238]	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]
zamknięcie osi widokowej w kierunku południowym
Kamienica ulica Komuny Paryskiej 5[17][239][240]	około 1890 r. rodzaj ochrony: gez, mpzp[17]

Demografia

Ulica przebiega przez pięć rejonów statystycznych o wykazanej w poniższej tabeli gęstości zaludnienia i ilości zameldowanych osób, przy czym dane pochodzą z 31.12.2021 r.^[241]

Baza TERYT

Przed skrzyżowaniem z ul. gen. R. Traugutta

Dane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)^[242]:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
• powiat: Wrocław (0264)
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska; Wrocław-Krzyki (0264039) delegatura
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto; Wrocław-Krzyki (0986544) delegatura
• kategoria/rodzaj: ulica
• Nazwa ulicy: ul. Zygmunta Krasińskiego (09848)^[74][243].

Zobacz też

• Historia Wrocławia
• Architektura Wrocławia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta data dostępu = 2022-06-06  (pol.).
• ZygmuntZ. Antkowiak ZygmuntZ., Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9)  (pol.).
• Architekci Wrocławia 1945-1995, 50 lat Stowarzyszenia Architektów Polskich we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku, Wrocław: Zarząd Oddziału Wrocławskiego SARP, 1996, ISBN 83-86480-37-8  (pol.).
• GrzegorzG. Bakuliński GrzegorzG. i inni, Zabytki techniki Śródmiejskiego Węzła Wodnego, [w:] Trasy turystyczne dla m. Wrocławia. Otwarte (przestrzenne) Muzeum Techniki Wrocławia, Część 1. [online], wrosystem.um.wroc.pl – Strona miasta Wrocław, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007 [dostęp 2022-06-07]  (pol.).
• IwonaI. Bińkowska IwonaI. i inni red., Leksykon zieleni Wrocławia, Wrocław miasto spotkań, Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2013, ISBN 978-83-64025-06-8, ISBN 978-83-64025-06-8  (pol.).
• Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, Informator o stanie środowiska Wrocławia 2002, na zlecenie Gminy Wrocław, Wrocław: Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, 2002, ISBN 83-916884-2-9  (pol.).
• RafałR. Eysymontt RafałR., ThomasT. Urban ThomasT., Wrocław na fotografii lotniczej z okresu międzywojennego, ze zbiorów Instytutu Herdera w Magdeburgu, Wrocław: wydawnictwo VIA NOVA, 2008  (pol.).
• Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Geoportal Krajowy, GUGiK – Geoportal Krajowy [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• Główny Urząd Statystyczny, Rejestr TERYT, GUS [dostęp 2022-05-17]  (pol.).
• JanJ. Harasimowicz JanJ. (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9  (pol.).
• AndrzejA. Heyduk AndrzejA., Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2022-05-04]  (pol.).
• AndrzejA. Milczyński AndrzejA. (red.), Plan Wrocławia, wyd. siódme, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1971  (pol.).
• AndrzejA. Milczyński AndrzejA. (red.), Plan Wrocławia, wyd. trzynaste, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1977  (pol.).
• AndrzejA. Milczyński AndrzejA. (red.), Plan Wrocławia, wyd. dwunaste, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1978  (pol.).
• IzabelaI. Mironowicz IzabelaI., Analiza funkcjonalna osiedli Wrocławia, AFO, Badanie i publikacja współfinansowana przez miasto Wrocław (www.wroclaw.pl), Wrocław: Fundacja Dom Pokoju, 2016, ISBN 978-83-941467-3-3  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Geoportal o zabytkach, NID [dostęp 2022-05-17]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Portal zabytek.pl, NID [dostęp 2022-05-17]  (pol.).
• Narodowy Instytut Dziedzictwa, Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Województwo dolnośląskie, NID, 31 marca 2022 [dostęp 2022-05-17]  (pol.).
• DanutaD. Piekarz DanutaD. (red.), Plan Wrocławia, wyd. drugie, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1965  (pol.).
• DanutaD. Piekarz DanutaD. (red.), Plan Wrocławia, wyd. czwarte, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1967  (pol.).}
• POSTEOR, Przesiębiorstwo Wdrażania i Upowszechniania Postępu Technicznego i Organizacyjnego „POSTEOR”, „Kalendarz Wrocławski”, Wrocław: Towarzystwo Miłośników Wrocławia, 1985, s. 368, ISSN 0449-6906  (pol.).
• Rada Miejska Wrocławia, Uchwała LIV/1606/10 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 9 września 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w rejonie ulic Komuny Paryskiej i gen. Kazimierza Pułaskiego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Urząd Miejski Wrocławia, Baza Aktów Własnych / Biuletyn Urzędowy RMW z 16 września 2010 r. Nr 8, poz.263; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 21 grudnia 2010 r. Nr 242, poz.4092, Wrocław, 9 września 2010 [dostęp 2022-05-11]  (pol.).
• Rada Miejska Wrocławia, Uchwała XLV/1366/10 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 21 stycznia 2010 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla fragmentu zespołu urbanistycznego Centrumw rejonie Placu Społecznego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / [Urząd Miejski Wrocławia, Baza Aktów Własnych] / Biuletyn Urzędowy RMW z 1 lutego 2010 r. Nr 1, poz. 12; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2 kwietnia 2010 r. Nr 60, poz. 928, Wrocław, 21 stycznia 2010 [dostęp 2022-05-31]  (pol.).
• Rada Miejska Wrocławia, Uchwała XX/578/04 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 19 lutego 2004 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru ograniczonego: ul. Romualda Traugutta, ul. Podwale, ul. Dworcowa, ul. Tadeusza Kościuszki i ul. Kazimierza Pułaskiego (z późniejszymi zmianami), „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / [Urząd Miejski Wrocławia, Baza Aktów Własnych] / Biuletyn Urzędowy RMW z 17 marca 2004 r. Nr 2, poz.76. Tekst jednolity z 2015 r., w formacie PDF - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 9 lipca 2015 r. (Biuletyn Urzędowy RMW z 2015 r. poz.239); Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 27 kwietnia 2004 r. Nr 75, poz. 1467, TEKST JEDNOLITY z 2015 r. - Obwieszczenie Rady Miejskiej Wrocławia z 9 lipca 2015 r. (Dz.Urz.Woj.Doln. z 2015 r. poz.3223), Wrocław, 19 lutego 2004 [dostęp 2022-05-31]  (pol.).
• Rada Miejska Wrocławia, Uchwała XXXI/685/12 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 13 września 2012 r. w sprawie pozbawienia kategorii drogi powiatowej wskazanych ulic we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / [Urząd Miejski Wrocławia, Baza Aktów Własnych] / Biuletyn Urzędowy RMW z 2012 r. poz. 262; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2012 r. poz. 3228 [Data ogłoszenia: 24 września 2012 r.], Wrocław, 13 września 2012 [dostęp 2022-05-31]  (pol.).
• JanJ. Tarczyński JanJ., Wrocławski Układ Komunikacyjny, „Kalendarz Wrocławski”, Wrocław: Towarzystwo Miłośników Wrocławia, 1985, s. 180-184, ISSN 0449-6906  (pol.).
• Urbanity.pl, Wrocław: WebMediaTech [dostęp 2022-06-01] .
• Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Geoportal Dolny Śląsk, UMWD Wydział Geodezji i Kartografii; Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej [dostęp 2022-05-09]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Schematy komunikacji zbiorowej, Oficjalny portal internetowy Wrocławia, Centrum Informacji Urzędu Miejskiego, Wrocław, 8 lutego 2022 [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego 2010 r., „Baza Aktów Własnych”, Wrocław [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2022-06-01]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Ewidencja Miejscowości, Ulic i Adresów Wrocławia, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Zespół ds. Nazewnictwa Ulic i Adresów w ramach Wydziału Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2022-05-09]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, System Informacji Przestrzennej Wrocławia – Mapy, „geoportal.wroclaw.pl”, Jadwiga Brzuchowska, Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego Wrocławia, Wrocław [dostęp 2022-05-04]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Toalety publiczne – gdzie pójść za potrzebą?, „Oficjalny portal internetowy Wrocławia”, Wrocław, 7 marca 2020 [dostęp 2022-06-08]  (pol.).
• Urząd Miejski Wrocławia, Zabytki Wrocławia, MagdalenaM. Wankowska, MonikaM. Florczak, MartaM. Kolibska, Data ostatniej aktualizacji: 22.06.2021 r. g. 13:45, Urząd Miejski Wrocławia, Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków, 22 czerwca 2021 [dostęp 2022-05-09]  (pol.).
• Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, dawne województwo wrocławskie, miasto Wrocław, PiotrP. Jędrzejewski, AnnaA. Olech, Biuletyn Informacji Publicznej - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 21 marca 2022 [dostęp 2022-05-09]  (pol.).
• wwldi, Park Juliusza Słowackiego we Wrocławiu, „Wrocław Nasze Miasto”, Polska Press Sp. z o. o., 28 sierpnia 2009 [dostęp 2022-05-31]  (pol.).
• Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wykaz dróg w Zarządzie Dróg i Utrzymania Miasta we Wrocławiu, „ZDiUM/Infrastruktura/Drogi”, ZDJOGA/NOXE/, ZDiUM, Wrocław, 26 kwietnia 2022 [dostęp 2022-05-16]  (pol.).
• Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wykaz sygnalizacji świetlnych, „ZDiUM/Infrastruktura/Sygnalizacja świetlna na skrzyżowaniach”, ZDiUM, Wrocław [dostęp 2022-02-10]  (pol.).
• Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, Geoinfo Portal (GIPortal2), ZGKiKM we Wrocławiu [dostęp 2022-06-21]  (pol.).
• Zygmunt Krasiński, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-05-30] .

Linki zewnętrzne

• Ulica Krasińskiego Zygmunta, [w:] Wrocław, Przedmieście Oławskie [online], fotopolska.eu, ID: u149336 [dostęp 2022-05-23]  (pol.).
• ul. Krasińskiego Zygmunta, [w:] Wrocław, Przedmieście Oławskie [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 586510 [dostęp 2022-05-23]  (pol.).
• ul. Zygmunta Krasińskiego, wikimapia.org [dostęp 2022-05-23]  (pol.).